Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ

1. Εργοβιογραφικά στοιχεία

Η Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ γεννήθηκε στην Αθήνα το 1920 και πέθανε το 2005. Σπούδασε γαλλική φιλολογία στο Γαλλικό Ινστιτούτο και ασχολήθηκε συστηματικά με το τραγούδι τελειώνοντας το Εθνικό Ωδείο. Το 1939 παντρεύτηκε το Γάλλο φιλόλογο και νεοελληνιστή Ροζέ Μιλλιέξ, τον οποίο ακολούθησε σε όλες τις υπηρεσιακές μετακινήσεις του. Στην περίοδο της Κατοχής έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση (με το ΕΑΜ) και εργάστηκε ως εθελόντρια στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. Την ίδια περίοδο (1943) μετέφρασε στα ελληνικά τη Σιωπή της θάλασσας του Βερκόρ, που κυκλοφόρησε το 1945, τη χρονιά που δημοσιεύτηκαν στα Ελεύθερα Γράμματα δυο δικά της διηγήματα. Το διάστημα 1945-1946 το ζεύγος Μιλλιέξ παρέμεινε στη Γαλλία, όπου ανέπτυξε φιλελληνική δράση, ενώ την περίοδο 1946-1959 ζει στην Ελλάδα, όπου ο Ροζέ αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Γαλλικού Ινστιτούτου και η Τατιάνα εργάζεται στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Από το 1959 ως το 1971 ζουν και εργάζονται στην Κύπρο και στη συνέχεια, ως το 1974, στη Γένοβα. Στην Ελλάδα επέστρεψαν μετά τη μεταπολίτευση, εφόσον το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου είχε χαρακτηρίσει το ζεύγος Μιλλιέξ ανεπιθύμητο και επιπλέον είχε αφαιρέσει την ελληνική υπηκοότητα από την Τατιάνα κατάσχοντας παράλληλα και το προσωπικό της αρχείο, με τέσσερα μυθιστορήματα, αλληλογραφία κ.ά. Κατά καιρούς η Τατιάνα Μιλλιέξ εργάστηκε ως δημοσιογράφος, δημοσιεύοντας σε εφημερίδες (ελλαδικές και κυπριακές) και σε περιοδικά χρονογραφήματα, επιφυλλίδες, κείμενα κριτικής λογοτεχνικών και εικαστικών έργων. Επίσης συνεργάστηκε με την Ελληνική Ραδιοφωνία (1964-1965 και 1974-1975) και με την ΕΡΤ 2 (1984-1985). Υπήρξε μέλος της Ακαδημίας Racine του Παρισιού, μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (Ε.Λ.Ι.Α.), της Εταιρείας Κριτικών Εικαστικών Τεχνών και πρόεδρος της Στέγης Καλών Τεχνών και Γραμμάτων. Κατά καιρούς χρησιμοποίησε διάφορα ψευδώνυμα (Τσιγγανούλα, Comtesse de Noailles, Φωτεινή Δαφνομήλη, Τίτος Γραικός).

Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1945, με δυο διηγήματα. Ακολούθησαν τα έργα Πλατεία Θησείου (νουβέλα, 1947), Στο δρόμο των αγγέλων (μυθιστόρημα, 1950), Κοπιώντες και πεφορτισμένοι (διηγήματα, 1951), Ημερολόγιο (1951), Αλλάζουμε (μυθιστόρημα που της χάρισε το Κρατικό Βραβείο, 1957) Σε πρώτο πρόσωπο (διηγήματα, 1958), Και ιδού ίππος χλωρός (μυθιστόρημα που της χάρισε το βραβείο της «Ομάδας των 12»), 1 + 1 = 1 (επανέκδοση σε κοινό τόμο της Πλατείας Θησείου και της συλλογής διηγημάτων Σε πρώτο πρόσωπο), Σπαράγματα (σελίδες που διασώθηκαν από διάφορα γραπτά της τα οποία καταστράφηκαν, όταν κατασχέθηκε το αρχείο της από τη δικτατορία (1973), και που της χάρισαν το βραβείο μυθιστορήματος), Βυθοσκοπήσεις (διηγήματα, 1978), Το παραμύθι του Κάσιαλου (ιστορικό παραμύθι, 1981), Αναδρομές (διηγήματα, Κρατικό Βραβείο 1983), Στη σκάλα του Ουρανού (διηγήματα, 1988), Από την άλλη όχθη του Χρόνου (μυθιστόρημα, 1988), Ονειρικά (διηγήματα, 1991), Το αλώνι της Εκάτης (διηγήματα, 1993). Αρκετά έργα της έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες (τουρκικά, ρουμανικά, γαλλικά γερμανικά).

Επίσης δημοσίευσε δύο μελέτες: Κριτική Κυπριακής Λογοτεχνίας (1970) και Η Τρίπολη του Πόντου (1976, Bραβείο της Ακαδημίας Αθηνών).

Μετέφρασε στα ελληνικά ξένα λογοτεχνικά έργα (πεζά και θεατρικά) καθώς και μελέτες. (Ανάμεσα σ' αυτά περιλαμβάνονται τα: Εγώ και αυτό και Πίσω στις ρίζες μου της Μ. Καρντινάλ, και Το αυγό του Φ. Μαρσό).

Το πεζογραφικό έργο της Μιλλιέξ στο σύνολό του σχεδόν στηρίζεται στη μνήμη αποτυπώνοντας γεγονότα της κατοχικής και της μεταπολεμικής ελληνικής ιστορίας και κοινωνίας και τον αντίκτυπό τους στην ανθρώπινη ψυχή. Στην αρχή κινήθηκε, όπως σημειώνει ο Λ. Πολίτης, «στα πλαίσια της αντιστασιακής λογοτεχνίας, με διηγήματα και μυθιστορήματα που έδειχναν λογοτεχνική συνείδηση και αναμφισβήτητο τάλαντο. Η συγγραφέας διαθέτει μια ιδιοσυγκρασία ποιητική και μια ευαισθησία απέναντι στις λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, καθώς και πλούσιο απόθεμα ψυχικό. Στο Και ιδού ίππος χλωρός... (1963) γίνεται φανερή μια καινούργια πνοή και μια τόλμη που σπάζει τα καθιερωμένα εκφραστικά καλούπια και οφείλεται ίσως σε μετουσιωμένες επιδράσεις από το σύγχρονο γαλλικό μυθιστόρημα».

 

2. Η κριτική για το έργο της

«Ένα πρώτο και αναλλοίωτο χαρακτηριστικό που είναι ευδιάκριτο στα πεζά της Μιλλιέξ είναι το ποιητικό ύφος. Τα κείμενά της, διάστικτα από συνειρμούς, απεικονίζουν μια πραγματικότητα που είναι μάλλον χαλαρά εξαρτημένη από το συμβατικό κόσμο και περισσότερο δεμένη με τους ψυχολογικούς αντίκτυπους που έχει μια συλλογική κατάσταση πάνω στη ζωή του κάθε ανθρώπου χωριστά. Έτσι τις περισσότερες φορές υποχωρούν σε σημασία τα επικαιρικά στοιχεία και εστιάζεται η αφήγηση στο πώς εισπράττονται υποκειμενικά, δηλαδή ανθρώπινα, οι γενικότερες αλλαγές.

Αυτή η προτίμηση της Μ. να εντοπίζει και να ανατέμνει τα σημεία των δραματικών συγκρούσεων του ανθρώπου με το περιβάλλον του, όχι όμως από τη θεατή μεριά της ζωής αλλά από την εσωτερική και αθέατη, συντείνει ώστε τα πεζογραφήματά της ν' αποκαλύπτουν έναν κόσμο φτιαγμένο σε απολύτως ανθρώπινα μέτρα [...]. Από την άλλη μεριά ο σημαντικός ρόλος που επιφυλάσσεται στη μνήμη και, κατά προέκταση, στη φαντασία μεταφέρει στον αναγνώστη τη γοητεία του μαιανδρικού και εσωτερικά εξελίξιμου χρόνου της αφήγησης».

 

(Αλεξ. Ζήρας, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τ. 6,
Εκδοτική Αθηνών, λ. Μιλλιέξ Τατιάνα, σελ. 187-188)

 

«Απ' όλους τους πεζογράφους της πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, η Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ είναι ίσως εκείνη που αφομοίωσε με τον δημιουργικότερο τρόπο τον γαλλικό μοντερνισμό και ορισμένα στοιχεία του αντιμυθιστορήματος. Τα λογοτεχνικά της χαρίσματα —η οξεία αίσθηση για λεπτομέρειες που παράγουν υποβλητική ατμόσφαιρα, η εξαιρετική ενάργεια στην απεικόνιση σύνθετων εσωτερικών βιωμάτων και η πειστική σύζευξή τους με το κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι— είναι εμφανή ήδη στα πρώτα βιβλία της [...]».

 

(Δ. Κούρτοβικ, Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς,
Πατάκης, Αθήνα, 1999, σελ. 61)

 

«Χωρίς η γλώσσα της να διαθέτει την αυστηρότητα και τις συνακόλουθες δυνατότητες του ποιητικού λόγου, η Μ. Είναι κατά βάση ποιητική ιδιοσυγκρασία. Με τούτο θέλω να πω ότι στα κείμενά της προεξάρχει η λυρική κατάσταση. Όχι ότι τάχα περιφρονεί στα βιβλία της την πραγματικότητα. Το αντίθετο μάλιστα. Η πραγματικότητα και συχνά η καυτή, η επικαιρική, επενεργεί ως ερέθισμα. Ωστόσο η γραφή της είναι τόσο υποκειμενική, εκπορεύεται πάντα από τον ενδιάθετο λόγο, ώστε ό,τι αποθησαυρίζει η ματιά της από τον γύρω κόσμο διυλίζεται και χρωματίζεται από τις διαθέσεις του προσώπου που αφηγείται, δηλαδή ουσιαστικά της συγγραφέως. [...].

Ένας πλούσιος ψυχισμός, τυραννισμένος, δραματικός αλλά βαθύτατα ανθρώπινος είναι το πρώτο κέρδος που αποκομίζει κανείς από τις σελίδες της. Ύστερα είναι η ευαισθησία της απέναντι στα μικρά αλλά σημαντικά της καθημερινής ζωής. Κι ύστερα η καταξίωση του ανθρώπινου προσώπου ακόμη και στις ώρες της πτώσης του. Τέλος, είναι η ουσιαστικά ονειρική κατάσταση στην οποία σε μεταφέρουν και οι πιο ρεαλιστικές ιστορίες. Δεν είναι και λίγα θαρρώ αυτά».

 

(Αλ. Κοτζιάς, Μεταπολεμικοί πεζογράφοι,
Κέδρος, Αθήνα, 1982, σελ. 87)

 

«Υπ' αυτήν την έννοια κινητήριος μοχλός του έργου της είναι η μνήμη. Να πώς ορίζει τη μνήμη η ίδια σε μια πρόσφατη συνέντευξή της: «όταν μιλάω για μνήμη, δεν μιλάω μόνο για συμβάντα της ζωής, μιλάω και για διαβάσματα, μιλάω για θεάματα, για όλα αυτά τα πράγματα που κάνουν την πρώτη ύλη που δεν ξέρουμε ότι υπάρχει» [συνέντευξή της στο Διαβάζω, 71, 1983, σελ. 67]. Η μνήμη για τη Μιλλιέξ δηλ. μπορεί να οριστεί αφενός ως ανάδρομη επέκταση του παρόντος που συλλέγει στη δική του δημιουργική φαντασία αυτό που έχει κάθε φορά ανάγκη να εκφράσει και αφετέρου ως εκδοχή της διακειμενικότητας (intertextuality), των πολλαπλών συγκεκριμένα τρόπων με τους οποίους 'κάθε λογοτεχνικό κείμενο απηχεί ή συνδέεται με φανερούς ή καλυμμένους τρόπους ... είτε με τη συμμετοχή του σε μια κοινή παρακαταθήκη λογοτεχνικών κωδίκων και συμβάσεων' ...».

 

(Γ. Φαρίνου-Μαλαματάρη, Η μεταπολεμική πεζογραφία - Από τον πόλεμο του '40 ως τη δικτατορία του '67, τ. Στ',
Σοκόλης, Αθήνα, 1992, σελ. 13)

 

3. Διδακτικές επισημάνσεις

• Ν' αποσαφηνιστεί η έννοια του χρονικού και να προσδιοριστούν τα βασικά χαρακτηριστικά του. (Κατά τον Α. Σαχίνη, το χρονικό «αντλεί από την καυτή ουσία της ζωής και είτε συμβαδίζει με το βίωμα είτε το παρακολουθεί από κοντά». Νέοι πεζογράφοι, 1972, σελ. 155).

• Να προσδιοριστεί ο χώρος και ο χρόνος (το ιστορικό πλαίσιο) όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα.

• Να φωτιστεί η συμβολή των νέων, και ιδιαίτερα των γυναικών, στην Αντίσταση κατά των Γερμανών.

• Ν' ανιχνευθεί το προσωπικό βίωμα της συγγραφέως και να εντοπιστούν οι τρόποι με τους οποίους αυτό μετουσιώνεται σε αφήγημα. Να τονιστεί ότι η συγγραφέας - αφηγητής αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο (ο αφηγητής είναι ομοδιηγητικός, και μάλιστα αυτοδιηγητικός, και η εστίαση εσωτερική).

 

Παράλληλα κείμενα

Μπορούν να δοθούν ως παράλληλα τα παρακάτω ποιητικά κείμενα, ή ένα από τα δύο, και να εξεταστούν: α) ως προς τη θεματική συνάφειά τους με το κείμενο του σχολικού εγχειριδίου, β) την εικονοπλασία που τα διατρέχει, γ) τις ποικίλες εκφάνσεις της αγάπης (προς την πατρίδα, προς τους άλλους, προς τους νεκρούς που θυσιάστηκαν κτλ.), δ) ως προς το ρόλο και τη σημασία της θυσίας των ηρώων για την κινητοποίηση των υπολοίπων.

1. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ελεγείο πάνω στον τάφο ενός μικρού αγωνιστή

Πάνω στο χώμα το δικό σου λέμε τ' όνομά μας.

Πάνω στο χώμα το δικό σου σχεδιάζουμε τους κήπους

και τις πολιτείες μας.

Πάνω στο χώμα σου Είμαστε. Έχουμε πατρίδα.

 

Έχω κρατήσει μέσα μου την ντουφεκιά σου.

Γυρίζει μέσα μου ο φαρμακερός ήχος του πολυβόλου.

Θυμάμαι την καρδιά σου που άνοιξε κι έρχονται στο μυαλό μου

κάτι εκατόφυλλα τριαντάφυλλα

που μοιάζουνε σαν ομιλία του απείρου προς τον άνθρωπο.

Έτσι μας μίλησε η καρδιά σου. Κι είδαμε πως ο κόσμος είναι

μεγαλύτερος

κι έγινε μεγαλύτερος για να χωρά η αγάπη.

 

Το πρώτο σου παιχνίδι, Εσύ.

Το πρώτο σου αλογάκι, Εσύ.

Έπαιξες τη φωτιά. Έπαιξες το Χριστό.

Έπαιξες τον Άι-Γιώργη και το Διγενή.

Έπαιξες τους δείχτες του ρολογιού που κατεβαίνουν

απ' τα μεσάνυχτα.

Έπαιξες τη φωνή της ελπίδας εκεί που δεν υπήρχε φωνή.

Η πλατεία ήταν έρημη. Η πατρίδα είχε φύγει.

 

Ήταν καιρός. Δε βάσταξε η καρδιά σου περισσότερο!

Ν' ακούς κάτω απ' τη στέγη σου τ' ανθρώπινα μπουμπουνητά

της Ευρώπης!

Άναψες κάτω απ' το σακάκι σου το πρώτο κλεφτοφάναρο.

Καρδιά των καρδιών! Σκέφτηκες τον ήλιο και προχώρησες...

 

Ανέβηκες στο πεζοδρόμιο κι έπαιξες τον Άνθρωπο!

(από τη συλλογή Η παραμυθένια πολιτεία)

 

2. Γιάννης Ρίτσος, Επιτάφιος (απόσπασμα XVII)

Βασίλεψες αστέρι μου, βασίλεψε όλη η πλάση,

κι ο ήλιος κουβάρι ολόμαυρο, το φέγγος του έχει μάσει.

 

Κόσμος περνά και με σκουντά, στρατός και με πατάει

κ' εμέ το μάτι ουδέ γυρνά κι ουδέ σε παρατάει.

 

Και, δες, μ' ανασηκώνουνε, χιλιάδες γιους ξανοίγω,

μα, γιόκα μου, απ' το πλάγι σου δε δύνομαι να φύγω.

 

Όμοια ως εσένα μου μιλάν και με παρηγοράνε

και την τραγιάσκα σου έχουνε, τα ρούχα σου φοράνε.

 

Την άχνα απ' την ανάσα σου νιώθω στο μάγουλό μου,

αχ, κ' ένα φως, μεγάλο φως, στο βάθος πλέει του δρόμου.

 

Τα μάτια μου σκουπίζει τα μια φωτεινή παλάμη,

αχ, κ' η λαλιά σου γιόκα μου, στο σπλάχνο μου έχει δράμει.

 

Και να που ανασηκώθηκα, το πόδι στέκει ακόμα,

φως ιλαρό, λεβέντη μου, μ' ανέβασε απ' το χώμα.

 

Τώρα οι σημαίες σε ντύσανε. Παιδί μου, εσύ, κοιμήσου,

και γω τραβάω στ' αδέρφια σου και παίρνω τη φωνή σου.

 

(Γιάννης Ρίτσος, Επιτάφιος,
Κέδρος, Αθήνα 1987 [39η έκδοση], σελ. 23)

 

Συμπληρωματικές ερωτήσεις - Δραστηριότητες

• Ο αναγνώστης, κατά γενική ομολογία, βιώνει έντονη συναισθηματική φόρτιση με την ανάγνωση του χρονικού. Να διερευνηθεί με συγκεκριμένες αναφορές πώς αυτό πραγματώνεται στο κείμενο.

• Να χαρακτηρίσετε την ηρωίδα και την πράξη της αξιοποιώντας στοιχεία του κειμένου.

 

4. Ενδεικτική βιβλιογραφία

ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Δ., «Μιλλιέξ-Γκρίτση Τατιάνα», Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Λαρούς Μπριτάννικα, Πάπυρος, Αθήνα.

ΖΗΡΑΣ Αλ., «Μιλλιέξ Τατιάνα», Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό, τ. 6, Εκδοτική Αθηνών.

ΚΟΤΖΙΑΣ Αλ., Μεταπολεμικοί πεζογράφοι, Κέδρος, Αθήνα 1982. ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Δ., Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς, Πατάκης, Αθήνα, 1995 (Β' 1999).

ΣΑΧΙΝΗΣ Απ., Νέοι πεζογράφοι. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1965.

ΤΟΜΕΣ, «Αφιέρωμα στους Μιλλιέξ», περίοδος Β', 12-13, 1977.

ΦΑΡΙΝΟΥ- ΜΑΛΑΜΑΤΑΡΗ Γ., «Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ», Η μεταπολεμική πεζογραφία, τ. ΣΤ', Σοκόλης, Αθήνα, 1988, σελ. 8-55.

 

 

 

Τατιάνα Γκρίτση Μιλλιέξ (1920-2005)
Βικιπαίδεια
βιβλιοnet

Βιογραφικό ,

Παρουσίαση της συγγραφέα στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

---

Βάσω Κατράκη
στη Βικιπαίδεια
στην ΕΡΤ
στην Εθνική Πινακοθήκη
στο paletaart ,
στο Νικίας