Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ' Λυκείου

Φερνάντο Πεσσόα, Τέσσερις ωδές

458 459 460 Ε B

444

458

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Φερνάντο Πεσσόα, Τέσσερις ωδές

 

Ο Πεσσοα Χρησιμοποιησε το τέχνασμα των διαφορετικών προσωπείων για τον εαυτό του δημιουργώντας φανταστικές μορφές με τις οποίες συμβίωνε και συνομιλούσε. Σ' αυτές τις μορφές, «τα ετερώνυμα», όπως τις αποκαλούσε, ανήκουν και οι ποιητές Αλβέρτο Καέιρο, —σαν ποιητής εκπροσωπεί τον «αντικειμενισμό»— ο Ρικάρντο Ρέις —αντιπρόσωπος μιας κλασικιστικής γλώσσας— και ο Αλβάρο δε Κάμπος — «ένας Γουίτμαν που κρύβει μέσα του έναν Έλληνα ποιητή». Οι τρεις αυτοί αντιπροσωπεύουν τις κατά καιρούς νέες τάσεις της πορτογαλικής λογοτεχνίας: ο Καέιρο τον «εντυπωσιασμό», ο Ρέις τον κλασικισμό και ο Κάμπος τον φουτουρισμό και αργότερα έναν προδρομικό υπαρξισμό.

Το 1935, χρονιά του θανάτου του, έγραφε σε έναν κριτικό τα εξής: «Απ' τα παιδικά μου χρόνια ακόμη είχα την τάση να φτιάχνω γύρω μου έναν κόσμο φανταστικό και να περιβάλλομαι από φίλους και γνωστούς που δεν υπήρξαν ποτέ (προφανώς δεν ξέρω ακόμη αν πράγματι υπήρξαν ή αν εγώ είμαι εκείνος που δεν υπάρχει. Σ' αυτά γενικώς τα πράγματα δεν θα 'πρεπε να 'ναι κανείς δογματικός). Από τότε που με γνωρίζω ως αυτό που λέω εαυτό μου, θυμάμαι να σχεδιάζω ιδεατά τη μορφή, τις κινήσεις, τον χαρακτήρα και την ιστορία της ζωής σε πολλές εξωπραγματικές φιγούρες, που ήταν για μένα τόσο ορατές και οικείες, όσο κι εκείνα τα πράγματα που λέμε, ίσως λαθεμένα, πραγματική ζωή».

 

Μ. Παπαδήμα, «Fernando Pessoa... Γίνε πολλαπλός σαν το σύμπαν» (αποσπάσματα)

 


 

Τεσσερισ Ωδεσ 1

 

  Να θέλεις λίγα: θα τα έχεις όλα.
Τίποτε να μη θέλεις: θα είσαι ελεύθερος.
Ο ίδιος ο έρωτας που νιώθουν
Για μας, μας απαιτεί, μας καταπιέζει.

* * *

Για να είσαι μεγάλος, να είσαι ακέραιος: Τίποτε
Δικό σου να μην υπερβάλλεις ή να μη διαγράφεις.
Να είσαι όλα σε κάθε πράγμα. Να βάζεις όσα είσαι
Και στο ελάχιστο που κάνεις.
459Έτσι σε κάθε λίμνη ολόκληρη η σελήνη
Λάμπει, γιατί ζει ψηλά.

* * *

Αναρίθμητοι ζουν μέσα μας.
Αν σκέφτομαι ή αν νιώθω, αγνοώ
Ποιος μέσα μου σκέφτεται ή νιώθει.
Είμαι μονάχα ο τόπος*
Όπου νιώθουν ή σκέφτονται.
 
Έχω περισσότερες από μια ψυχές.
Υπάρχουν περισσότερα εγώ απ' το ίδιο το εγώ μου.
Υπάρχω ωστόσο
Αδιάφορος για όλους,
Τους κάνω να σιωπούν: εγώ μιλάω.
 
Οι διασταυρωμένες παρορμήσεις
Όσων νιώθω ή δεν νιώθω
Πολεμούν μες σ' αυτόν που είμαι.
Τις αγνοώ. Τίποτε δεν υπαγορεύουν
Σ' αυτόν που γνωρίζω ότι είμαι: εγώ γράφω.

* * *

Ο θεός Παν* δεν πέθανε,
Σε κάθε κάμπο που δείχνει
Στα χαμόγελα του Απόλλωνα
Τα γυμνά στήθη της Δήμητρας —
Αργά ή γρήγορα θα δείτε
460Να εμφανίζεται εκεί
Ο θεός Παν, ο αθάνατος.
 
Όχι δε σκότωσε άλλους θεούς
Ο θλιμμένος χριστιανός θεός.
Ο Χριστός είναι ένας ακόμη θεός,
Ίσως ένας που έλειπε.
Ο Παν συνεχίζει να δίνει
Τους ήχους απ' τον αυλό του
Στ' αυτιά της Δήμητρας
Που καμαρώνει στους κάμπους.
 
Οι θεοί είναι οι ίδιοι,
Πάντοτε λαμπεροί και γαλήνιοι,
Γεμάτοι από αιωνιότητα
Και περιφρόνηση για μας,
Φέρνοντας τη μέρα και τη νύχτα
Και τις χρυσαφένιες σοδειές
Όχι για να μας δώσουν
Τη μέρα και τη νύχτα και το στάρι
Μα για άλλον και θείο
Τυχαίο σκοπό.

 

Σημείωση: Ο Άλβαρο δε Κάμπος και ο Ρικάρντο Ρέις, μαζί με τον Αλμπέρτο Καέιρο, αποτελούν τα κύρια και βασικά ετερώνυμα του Φερνάντο Πεσσόα, στο χώρο, κυρίως, της ποίησης. Ο ίδιος ο Πεσσόα, σε μια βιβλιογραφία του, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Παρουσία (Presence) 17, το 1928, γράφει: «Τα γραπτά του Φερνάντο Πεσσόα ανήκουν σε δύο κατηγορίες, που ονομάζουμε ορθώνυμα και ετερώνυμα έργα. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ανώνυμο ή για ψευδώνυμο, γιατί δεν πρόκειται γι' αυτό. Στην περίπτωση του ψευδωνύμου, το έργο είναι του δημιουργού προσωπικά, αλλά υπογεγραμμένο μ' ένα όνομα που δεν είναι το δικό του· το ετερώνυμο έργο είναι του δημιουργού έξω από το πρόσωπό του, είναι μιας πλήρους προσωπικότητας, που έπλασε ο ίδιος, όπως θα ήταν τα λόγια ενός προσώπου σ' ένα δράμα του». Και σημειώνουμε ακόμη πως «Pessoa» στα πορτογαλικά σημαίνει «Πρόσωπο».

 

μτφρ: Ανδρεασ Παγουλατοσ

Φερνάντο Πεσσόα, «Από Το βιβλίο της ανησυχίας» [Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία Β΄ Λυκείου]

 

 

1. Το ποίημα «Τέσσερις ωδές» ο Πεσσόα το εγγράφει στα έργα του «ετερώνυμου», του Ρικάρντο Ρέις.

Τόπος: εδώ με τη σημασία του χώρου, όπου δρουν ορισμένες δυνάμεις.

Ο θεός Παν: Πανάρχαια θεότητα των αρχαίων Ελλήνων, γιος του Ερμή και κάποιας Νύμφης. Λατρευόταν ιδιαίτερα στην Αρκαδία ως θεός-προστάτης των κοπαδιών, των βοσκών και των δασών. Αντιπροσωπεύει τη φύση και τη γονιμότητα. Προκαλεί τον αιφνίδιο φόβο, τον πανικό. Παριστάνεται με δασύτριχο σώμα, πόδια τράγου, αυτιά και κέρατα επίσης τράγου. Ο Πλούταρχος (Περί των εκλελοιπότων μυστηρίων, 17) γράφει ότι είναι ο μόνος αρχαίος θεός, του οποίου αναφέρεται ο θάνατος. Ένας Αιγύπτιος, ο Θαμούς, έτυχε να ταξιδεύει προς τους Παξούς, οπότε άκουσε μια δυνατή φωνή: «Θαμούς, ο μέγας Παν πέθανε!» Ο Θαμούς μετέφερε την είδηση στην παραλία, όπου έγινε δεκτή με θρήνους και κοπετούς.

 

pano

 

 


 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  1. Κάθε ωδή αναφέρεται σε ένα θέμα: π.χ. η πρώτη έχει ως θέμα την εσωτερική απελευθέρωση. Να επισημάνετε τα θέματα των τριών άλλων ωδών.
  2. Ο ποιητής χρησιμοποιεί στις δυο πρώτες ωδές το β' ενικό πρόσωπο· σε ποιον απευθύνεται και τι πετυχαίνει με αυτή την εκφορά του λόγου;
  3. Πώς συνδέεται η εικόνα της σελήνης που καθρεφτίζεται ολόκληρη στη λίμνη με τους προηγούμενους στίχους της δεύτερης ωδής;
  4. Στην τρίτη ωδή ο ποιητής χρησιμοποιεί το πρώτο γραμματικό πρόσωπο και αναφέρεται στην εσωτερική του πολλαπλότητα, στα πολλά του εγώ: με ποιο τρόπο αντιμετωπίζει αυτόν τον εσωτερικό του διχασμό;
  5. Το «ετερώνυμο» του Ρικάρντο Ρέις αντιπροσωπεύει τον κλασικισμό (βλ. εισαγωγικό σημείωμα): εκτός από το γνωμοδοτικό στοιχείο που υπάρχει στις δυο πρώτες στροφές, ποια άλλα αρχαϊστικά στοιχεία επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη;

ΕΡΓΑΣΙΑ

Το ποίημα περιέχει ορισμένα στοιχεία (θεματικά και μορφολογικά) που θυμίζουν την ποίηση του Κ.Π. Καβάφη. Να τα επισημάνετε ανατρέχοντας σε ποιήματα του Καβάφη που διδαχθήκατε ή διαβάσατε.

 


Costa Pinheiro (γεν. 1932), Φερνάντο Πεσσόα - Ετερώνυμα (1978)

Costa Pinheiro (γεν. 1932), Φερνάντο Πεσσόα - Ετερώνυμα (1978)

Πεσσόα Φερνάντο

Φερνάντο Πεσσόα (1888-1935)

Σημαντικός Πορτογάλος ποιητής, πεζογράφος και στοχαστής, κύριος εκπρόσωπος του πορτογαλικού μοντερνισμού. Μετά τον θάνατο του πατέρα του ο πενταετής Φερνάντο εγκαταστάθηκε με τη μητέρα του και τον πατριό του, πρόξενο της Πορτογαλίας, στην πόλη Durban της Νότιας Αφρικής, όπου θα ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του. Το 1905 επιστρέφει οριστικά στη Λισαβόνα και γράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή χωρίς όμως να αποπερατώσει τις σπουδές του. Το 1914 επινοεί τα βασικά του ετερώνυμα. Συμμετέχει στη δημιουργία και τη διεύθυνση του μοντερνιστικού περιοδικού Ορφέας. Έγραψε ποιήματα και πεζά στα αγγλικά, γαλλικά και πορτογαλικά. Το μόνο βιβλίο με ποιήματα στην πορτογαλική γλώσσα που δημοσίευσε όσο ζούσε ήταν το Μήνυμα (Mensagem). Άσκησε το επάγγελμα του πράκτορα εξωτερικού εμπορίου. Μετά τον θάνατό του βρέθηκαν τα χειρόγραφα των έργων του σε ένα μεγάλο κιβώτιο. Δεν έχουν ακόμη μελετηθεί όλα.

 

 


Επιστροφή του ποιητή Φερνάντο Πεσσόα

José de Almada Negreiros (1893-1970), Επιστροφή του ποιητή Φερνάντο Πεσσόα
(1954) Κέντρο Μοντέρνας Τέχνης Gulbenkian, Λισαβόνα


 

pano

 

 

Φερνάντο Πεσσόα (1888-1935)
Βιβλιοnet Βιβλιοnet
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Βιογραφικό δεσμός, desmos

Παρουσίαση του κειμένου στις Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη δεσμός


pano

 


Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

Ποιο είναι το ποιητικό υποκείμενο, ο αφηγητής;

Το ποιητικό υποκείμενο είναι...

 

Σε ποιον απευθύνεται;

Απευθύνεται...

 

Σε ποιο πρόσωπο και αριθμό βρίσκονται τα ρήματα του ποιήματος, π.χ. γ' ενικό

Τα ρήματα βρίσκονται...

 

Ποιος είναι ο χώρος;

Ο χώρος του ποιήματος είναι...

 

Ποιος είναι ο χρόνος;

Ο χρόνος του ποιήματος είναι...

 

Ποιες είναι οι εικόνες του ποιήματος;

Οι εικόνες του ποιήματος είναι...

 

Από πού αντλεί τις εικόνες του ο ποιητής; (π.χ. φύση)

Ο ποιητής αντλεί τις εικόνες του...

 

Ποιους εκφραστικούς τρόπους χρησιμοποιεί ο ποιητής; (π.χ. σχήματα λόγου, χρήση επιθέτων)

Οι εκφραστικοί τρόποι είναι οι εξής...

 

Πώς χρησιμοποιεί τη στίξη;

Ο ποιητής....

 

Ποια είναι η γλώσσα; (π.χ. κοινή, λόγια, κοινή με λόγια στοιχεία κλπ.)

Το ποίημα είναι γραμμένο σε...

 

Ποια συναισθήματα σου προκαλεί;

Τα συναισθήματα...

 

pano