Ηροδότου Ιστορίες, 6η ενότητα: Μνημεία της Αιγύπτου II 124-125, 148

ΧΑΡΤΕΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 6^η ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ II 124-125, 148

Θεματικά κέντρα

● Η πυραμίδα του Χέοπα και ο δρόμος

● Ο λαβύρινθος

Η βασιλεία του Χέοπα
και η κατασκευή των
μεγάλων έργων

ΙΙ 124 Έλεγαν λοιπόν οι ιερείς ότι η Αίγυπτος, μέχρι και τη βασιλεία του Ραμψινίτου, ήταν υπόδειγμα καλής διοίκησης και ότι ευημερούσε εξαιρετικά η Αίγυπτος· όμως, όταν ύστερ' απ' αυτόν βασιλιάς της έγινε ο Χέοπας, την έσυρε σε απερίγραπτη αθλιότητα· γιατί, αφού κλειδαμπάρωσε όλα τα λατρευτικά κέντρα, πρώτα-πρώτα τους απαγόρευσε να κάνουν θυσίες και κατόπιν έβαλε να μοχθούν όλοι οι Αιγύπτιοι στη δούλεψή του. Και, πως άλλους τους αγγάρεψε να μεταφέρουν σέρνοντας πέτρες από τα λατομεία του βουνού της Αραβίας ως τον Νείλο· κι αφού οι πέτρες αυτές με πλοία περνούσαν τον ποταμό, έβαλε άλλους να πάρουν τη θέση των προηγουμένων και να τις μεταφέρουν σέρνοντας προς το βουνό που λέγεται Λιβυκό. Και δούλευαν ασταμάτητα συνεργεία εκατό περίπου χιλιάδων ανθρώπων, το καθένα τους ένα τρίμηνο. Και πέρασαν δέκα χρόνια που υπέφερε σκληρά ο λαός για να κατασκευαστεί ο δρόμος πάνω στον οποίο έσερναν τις πέτρες· ο δρόμος αυτός που κατασκεύασαν είναι, κατά τη γνώμη μου, έργο όχι και πολύ κατώτερο απ' την πυραμίδα (γιατί το μήκος του είναι πέντε στάδιοι, το πλάτος του δέκα οργιές και το ύψος του, στο πιο ψηλό του σημείο, οχτώ οργιές*· και χτίστηκε από πελεκητή πέτρα και με ανάγλυφες παραστάσεις)· γι' αυτό τον δρόμο λοιπόν χρειάστηκαν τα δέκα χρόνια και για τις υπόγειες οικοδομές που χτίστηκαν πάνω στον λόφο, στον οποίο υψώνονται οι πυραμίδες· αυτές έβαλε να τις χτίσουν για τάφο του, σε νησί που σχηματίστηκε από διώρυγα που την έφερε από τον Νείλο. Και χρειάστηκαν είκοσι χρόνια για να χτιστεί η πυραμίδα η ίδια, που, καθώς αποτελεί τετράγωνο, η κάθε πλευρά της είναι οχτώ πλέθρα*, το ίδιο και το ύψος της· κι είναι από πέτρες πελεκητές, με θαυμαστό τρόπο συνταιριασμένες. Καμιά από τις πέτρες αυτές δεν έχει μάκρος μικρότερο από τριάντα πόδια*.

Σφίγγα στη Μέμφιδα
Το θέμα της Σφίγγας, ανατολικής ή αιγυπτιακής προέλευσης, ήταν διαδεδομένο σε όλο τον αρχαίο κόσμο. Ο Ηρόδοτος (ΙΙ 175) σημειώνει ότι η αιγυπτιακή Σφίγγα είχε κεφάλι ανδρικό, ενώ η ελληνική γυναικείο.

Η πυραμίδα
του Χέοπα

IΙ 125. Και η πυραμίδα αυτή χτίστηκε όπως κάνουν τα σκαλοπάτια, που ορισμένοι τα ονομάζουν ζωνάρια, άλλοι όμως αναβαθμίδες· κι αφού σε πρώτο στάδιο έκαναν έτσι τον σκελετό της, ανέβαζαν τις υπόλοιπες πέτρες με μηχανήματα που τα έκαναν από κοντά καδρόνια, υψώνοντάς τες από το έδαφος ως την πρώτη σειρά των αναβαθμών· και, μόλις ανέβαινε η πέτρα στη σειρά αυτή, την έβαζαν σε άλλο μηχάνημα που στηριζόταν πάνω στην πρώτη σειρά, κι απ' αυτή την έσερναν για να την ανεβάσουν στη δεύτερη σειρά και την έβαζαν πάνω σ' άλλο μηχάνημα· γιατί, όσες σειρές σχημάτιζαν οι αναβαθμοί, άλλα τόσα μηχανήματα υπήρχαν· ή το ίδιο και μοναδικό μηχάνημα, που δεν ήταν και τόσο βαρύ, το μετέφεραν από σειρά σε σειρά, μόλις ξεφόρτωναν απ' αυτό την πέτρα· εμείς ας αναφέρουμε και τον ένα και τον άλλο τρόπο, όπως ακριβώς τ' ακούσαμε. Λοιπόν, η σειρά που δουλεύτηκε στην εντέλεια πρώτη ήταν η πάνω-πάνω της πυραμίδας, ύστερα δουλεύτηκαν στην εντέλεια η μια μετά την άλλη οι πιο κάτω απ' αυτή σειρές και τελευταία δουλεύτηκε στην εντέλεια αυτή που βρίσκεται πάνω στο έδαφος, και τα πιο χαμηλά μέρη. Κι έχουν καταγραφεί σε αιγυπτιακή γραφή πάνω στην πυραμίδα οι δαπάνες που έγιναν για τα καθαρτικά βότανα, τα κρεμμύδια και τα σκόρδα για τους εργαζόμενους. Κι αν θυμάμαι καλά τα όσα μου έλεγε ο διερμηνέας διαβάζοντας την επιγραφή, δαπανήθηκαν χίλια εξακόσια ασημένια τάλαντα. Λοιπόν, αν ο λογαριασμός αυτός είναι σωστός, πόσα άλλα είναι λογικό να έχουν δαπανηθεί και για το σίδερο των εργαλείων τους και για τα τρόφιμα και τα ρούχα των εργαζομένων, με δεδομένο ότι η οικοδόμηση των έργων διήρκεσε όσο χρόνο ανέφερα, αλλά κι άλλα χρόνια, καθόλου λίγα, χρειάστηκαν, όπως πιστεύω, για να κόψουν τις πέτρες, να τις μεταφέρουν, και ν' ανοίξουν την υπόγεια διώρυγα.

Η πυραμίδα του Χέοπα

Ο λαβύρινθος

ΙΙ 148. (….) (Ο λαβύρινθος) βρίσκεται λίγο πιο πάνω απ' τη λίμνη Μοίριδα, εκεί κατά την πόλη που είναι γνωστή με τ' όνομα Κροκοδειλούπολη· αυτόν εγώ τον είδα κι είναι ανώτερος από κάθε περιγραφή. Γιατί, αν βάζαμε όλα μαζί, τα τείχη και τα αξιοθέατα κτίσματα που έχει να παρουσιάσει η Ελλάδα, θα γινόταν φανερό ότι στοίχισαν λιγότερο σε μόχθο και έξοδα απ' ό,τι αυτός ο λαβύρινθος. Βέβαια, δε λέω, κι ο ναός στην Έφεσο είναι αξιόλογος, όπως κι ο ναός στη Σάμο. Κι οι πυραμίδες επίσης ήταν εξαιρετικά εντυπωσιακές κι η καθεμιά τους άξιζε όσο πολλά μαζί μεγάλα μνημεία ελληνικά, αλλά ο λαβύρινθος ξεπερνά και τις πυραμίδες. Γιατί έχει δώδεκα αυλές σκεπαστές απ' άκρη σ' άκρη, που οι πύλες τους είναι αντικριστές, της καθεμιάς με την άλλη, έξι να βλέπουν κατά τον βορρά κι έξι κατά τον νότο, συνεχόμενες· κι εξωτερικά τις περιβάλλει όλες ο ίδιος τοίχος. Κι οι οικοδομές εκεί είναι διώροφες· το κάτω πάτωμα υπόγειο, το άλλο υψώνεται πάνω στο προηγούμενο, κι έχουν συνολικά τρεις χιλιάδες αίθουσες, χίλιες πεντακόσιες στο κάθε πάτωμα. Λοιπόν, τις αίθουσες που βρίσκονταν στο ανώγι τις περιγράφουμε, αφού τις έχουμε δει με τα μάτια μας διασχίζοντας τις οικοδομές απ' τη μια άκρη ως την άλλη, κι αντικρίζοντάς τες, για τις υπόγειες όμως οι πληροφορίες μας προέρχονται απ' ό,τι μας έλεγαν· γιατί οι Αιγύπτιοι επιστάτες με κανένα τρόπο δεν ήθελαν να μας τις δείξουν, λέγοντας ότι εκεί είναι οι τάφοι και των βασιλέων, των πρώτων κτητόρων αυτού του λαβύρινθου, και των ιερών κροκοδείλων. Κι έτσι τα όσα λέμε για τις υπόγειες αίθουσες προέρχονται απ' ό,τι ακούσαμε απ' αυτούς, ενώ τα ανώγια, που ξεπερνούν σε μεγαλείο κάθε ανθρώπινο έργο, τα βλέπαμε με τα μάτια μας· γιατί και οι διάδρομοι από αίθουσα σε αίθουσα και τα τεθλασμένα περάσματα από αυλή σε αυλή, καθώς ήταν υπερβολικά πολύπλοκα, προκαλούσαν τον απερίγραπτο θαυμασμό μας, καθώς περνούσαμε από την κάθε αυλή στις αίθουσες κι από τις αίθουσες στις στοές κι από τις στοές σε άλλες αίθουσες κι απ' αυτές τις αίθουσες στις άλλες αυλές. Κι οι οροφές όλων των χώρων αυτού του οικοδομήματος ήταν από την ίδια πέτρα με τους τοίχους, ενώ αυτοί οι τοίχοι ήταν γεμάτοι με ανάγλυφες παραστάσεις κι η κάθε αυλή είχε γύρω γύρω κιονοστοιχία από λευκό μάρμαρο, περίτεχνα δουλεμένο.

Το Ηραίο της Σάμου

Ηραίο Σάμου

῏Ησαν μέν νυν καὶ αἱ πυραμίδες λόγου μέζονες καὶ πολλῶν ἑκάστη αὐτέων ῾Ελληνικῶν ἔργων
καὶ μεγάλων ἀνταξίη, ὁ δὲ δὴ λαβύρινθος καὶ τὰς πυραμίδας ὑπερβάλλει [...]
αἵ τε γὰρ ἔξοδοι διὰ τῶν στεγέων καὶ οἱ εἱλιγμοὶ διὰ τῶν αὐλέων ἐόντες ποικιλώτατοι
θῶμα μυρίον παρείχοντο.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Τι εντυπωσίασε περισσότερο τον Ηρόδοτο στα μνημεία της Αιγύπτου; Να ζωγραφίσετε ένα από αυτά.
Ποιες δυσκολίες αντιμετώπισε ο ιστορικός στην προσπάθειά του να εξερευνήσει και να περιγράψει με ακρίβεια τα μνημεία;
Ποιες πληροφορίες για την κοινωνία της Αιγύπτου αποκομίζουμε από την ενότητα;
Με βάση τις πληροφορίες της ενότητας να συγκεντρώσετε στοιχεία για την τεχνολογία των αρχαίων Αιγυπτίων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη.

Ανακεφαλαίωση

Ο Ηρόδοτος εντυπωσιάστηκε από τα μνημεία της Αιγύπτου και περιγράφει .......... .......... ..........
Συνεχίστε δίνοντας τα βασικά σημεία της ενότητας σε μία παράγραφο.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Αφού χωριστείτε σε ομάδες, να αναλάβετε ένα θέμα κατά ομάδα: α) Διαβάζοντας τον χάρτη της αρχαίας Αιγύπτου και το κείμενο του Ηροδότου, συζητήστε ποια ήταν η σημασία του Νείλου για τη χώρα. β) Κάνοντας το ίδιο με χάρτες άλλων χωρών, για τις οποίες διδαχτήκατε στο μάθημα της ιστορίας ή της γεωγραφίας, να συζητήσετε για τον ρόλο των μεγάλων ποταμών στην ανάπτυξη του πολιτισμού. γ) Να συσχετίσετε τα ποτάμια ειδικότερα με την τέχνη.
Ενδεικτικές διαθεματικές έννοιες που μπορούν να συζητηθούν: εξέλιξη, μεταβολή.
Στο μάθημα της πληροφορικής μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του BBC (History/ Egyptians), να διαβάσετε για την αρχαία Αίγυπτο και να στείλετε στους φίλους σας ευχές και μηνύματα με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο σε ιερογλυφική γραφή(!). Στην ίδια ιστοσελίδα μπορείτε να βρείτε και άλλα θέματα από τα οποία θα επιλέξετε ένα για να αναπτύξετε. Διεύθυνση:
http://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians (για τις κάρτες επιλέγετε έπειτα /hieroglyphic postcards).
Να διαβάσετε από τον Ηρόδοτο για τα έθιμα άλλων λαών (των Περσών Ι 131-138, των Βαβυλωνίων, Ι 196-198, των Μασσαγετών Ι 215- 216), να τα συγκρίνετε με τα αιγυπτιακά και να τα παρουσιάσετε στην τάξη.
Η άσκηση προϋποθέτει να υπάρχει στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας πλήρης έκδοση του Ηροδότου σε μετάφραση.

Τα ποτάμια
Αρχαία Αίγυπτος (πολιτισμός, θρησκεία, καθημερινή ζωή κτλ) [πηγή: BBC]
Αρχαία Αίγυπτος [πηγή: Βρετανικό Μουσείο]

Ραμψίνιτος: φαίνεται ότι ο Ηρόδοτος συγχέει στο πρόσωπό του ιστορικά και μυθικά στοιχεία. Αν πρόκειται για τον Ραμσή τον Γ′ (1182- 1152 π.Χ.), που έχτισε ναούς στη Μέμφιδα, τότε ο Ηρόδοτος σφάλλει στη χρονολόγηση των πυραμίδων, αφού θεωρεί διάδοχό του τον Χέοπα, ο οποίος όμως βασίλεψε από το 2613 π.Χ.

44 Χέοπας: οι αρνητικές κρίσεις απηχούν πιθανόν μόνο την αντίδραση του λαού για την καταναγκαστική εργασία, αφού σύμφωνα με την έρευνα ενδιαφέρθηκε για θρησκευτικά ζητήματα.

45 λατομεία: βρίσκονταν στα ανατολικά του Καΐρου· από αυτά έπαιρναν πέτρες για τις πυραμίδες.

46 ο δρόμος: και σήμερα διακρίνονται δύο δρόμοι, ένας που οδηγούσε στην πρώτη πυραμίδα και ένας στην τρίτη. Χρησίμευαν ως κεκλιμένο επίπεδο πάνω στο οποίο έσερναν τις πέτρες.

47 πυραμίδα: στα αιγυπτιακά σημαίνει οικοδόμημα με επικλινείς πλευρές. Οι πυραμίδες που θα περιγραφούν – του Χέοπα, του Χεφρήνα και του Μυκερίνου (2613- 2494 π.Χ.) – είναι οι ονομαζόμενες της Γκίζας.

48 πέντε στάδιοι…: οι διαστάσεις του δρόμου θα ήταν περίπου 920μ. Χ 18.5μ. Χ 14.8 μ.

49 διώρυγα: δεν είναι σωστό, αφού ο υπόγειος θάλαμος στο κέντρο της πυραμίδας βρισκόταν τουλάχιστον 12 μ. πάνω από την επιφάνεια του ποταμού. Ο Ηρόδοτος δεν θα μπήκε στο εσωτερικό της πυραμίδας.

50 ζωνάρια: τέτοια εντύπωση θα έδιναν μάλλον οι αλλεπάλληλες βαθμίδες των πυραμίδων.

51 βότανα: τα χρησιμοποιούσαν συχνά για λόγους υγείας αλλά και στις ταριχεύσεις των φτωχών.

52 επιγραφή: ο Ηρόδοτος δεν μπορούσε να διαβάσει τις επιγραφές και δεν γνωρίζουμε πόσο αξιόπιστοι ήταν οι ξεναγοί του, άρα και η απόδοση του περιεχομένου της επιγραφής.

53 ασημένια τάλαντα: το τάλαντο ήταν μέτρο βάρους (2,5 κιλά περίπου) και νομισματική μονάδα, η αξία της οποίας (και το βάρος) διέφερε από χώρα σε χώρα (ανάλογα και με το μέταλλο)· ένα ασημένιο τάλαντο ζύγιζε 36- 37 κιλά.

54 όσο χρόνο ανέφερα: εννοεί τα τριάντα χρόνια που ανέφερε στο κεφ. 124.

55 Κροκοδειλούπολη: αργότερα Αρσινόη, ερείπιά της βρίσκονται σήμερα στο Ελ Φαγιούμ.

56 ανώτερος από κάθε περιγραφή: ένα από τα «επτά θαύματα» του κόσμου· ο Ηρόδοτος ονόμασε το μνημείο λαβύρινθο από την ομοιότητά του με το ανάκτορο του Μίνωα. Η περιγραφή δεν είναι αρκετά σαφής. Ο λαβύρινθος χρησιμοποιήθηκε ως ταφικός ναός του φαραώ που είναι θαμμένος στη γειτονική πυραμίδα, ενώ ήταν και έδρα της διοίκησης, όπου κάθε νομός είχε δικές του αίθουσες.

57 ο ναός στην Έφεσο: ο φημισμένος ναός της Αρτέμιδας, που χτιζόταν επί 120 χρόνια (550- 430 π.Χ). Ήταν τέσσερις φορές πιο μεγάλος από τον Παρθενώνα και καταστράφηκε από τον Ηρόστρατο, τη νύχτα που γεννήθηκε ο Αλέξανδρος (20 Ιουλίου 356 π.Χ.).

58 ο ναός στη Σάμο: εννοεί το Ηραίο· βλ. εικόνα σ. 42.

1. «Λόγοι»

Ο Ηρόδοτος, εξαντλώντας τις δυνατότητες της ποικιλίης στους λόγους του, περιγράφει ό,τι του φάνηκε αξιομνημόνευτο (σύμφωνα με τη σκοποθεσία του προοιμίου, Ι 1) στη φύση, στις ανθρώπινες ενέργειες και δημιουργίες, ό,τι θάμα παρουσίαζε κάθε έθνος και κάθε χώρα, παραχωρώντας, όπως οι Ίωνες λογογράφοι, σημαντική θέση στη γεωγραφία. Έχοντας σχηματίσει μια γενικότερη σύλληψη της μορφής της επιφάνειας της γης, για την οποία αποφεύγει τα ορθολογικά σχήματα των λογογράφων και υιοθετεί μια εμπειρικότερη εικόνα, δίνει πληροφορίες γεωφυσικές (η οικουμένη IV, 36· οι επιμέρους χώρες με την ατμόσφαιρα, το κλίμα, τα βουνά, τις θάλασσες, τους ποταμούς, τις λίμνες· την πανίδα και τη χλωρίδα τους· τις συγκοινωνίες τους)· εθνολογικές - λαογραφικές (καταγωγή, σωματική διάπλαση, θρησκευτικές δοξασίες, γλώσσα, ήθη και έθιμα27, ενδυμασία κτλ.)· οικονομικές (γονιμότητα γης, καλλιέργειες, μέταλλα και βιοτεχνία, ναυτιλία και εμπόριο)· μνημειώδη ανθρώπινα έργα (ναοί και ανάκτορα, διώρυγες, μνημεία υστεροφημίας, ιδιαίτερα μνημειώδεις τάφοι με εντυπωσιακότερα δείγματα τις πυραμίδες και τον λαβύρινθο)· μυθολογία των λαών και εξωλογικές παραδόσεις (όπου συχνά ο Ηρόδοτος παρεμβάλλεται, για να δώσει την ερμηνεία τους), που συχνά παρουσιάζουν μοτίβα παραμυθιών, διηγούνται όμως καμιά φορά και πράγματα που ενδιαφέρουν την ιστορία, π.χ. εκστρατείες μεγάλων βασιλιάδων.

Πλ. Σπυρόπουλος, τ. Α', σσ. 73- 75

2. «Λόγοι»
Εκείνο όμως που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η σειρά με την οποία εμφανίζεται ο κάθε λόγος και ο τρόπος με τον οποίο παρεμβάλλεται στην κύρια αφήγηση. Έτσι, η σειρά εμφάνισης του κάθε λόγου δεν εξαρτάται από τον χρόνο στον οποίο συνέβησαν τα όσα περιέχει, αλλά από τη συγκεκριμένη φάση της περσικής ιστορίας, στην οποία αναφέρεται· ακριβέστερα ο Ηρόδοτος τοποθετεί τον λόγον, που αφορά στο καθένα από τα έθνη που περιγράφει, τη στιγμή κατά την οποία το έθνος αυτό έρχεται σε σχέσεις με τους Πέρσες (και πιο συγκεκριμένα σε σύγκρουση με τους Πέρσες). Αλλά και ο τρόπος με τον οποίο διαρθρώνονται οι λόγοι είναι τυποποιημένος: προηγείται η αιτία της σύγκρουσης και ακολουθούν: η περιγραφή της χώρας (φύση της χώρας, θωμάσια, νόμοι, ιστορία του έθνους). Βέβαια όλοι οι λόγοι δεν παρουσιάζουν αυτόν τον πληρέστερο κατάλογο.

Ηλ. Σπυρόπουλος, τ. Α', σσ. 75-76

3. Περιβάλλον και άνθρωποι
Άνθρωποι που ζουν σε τόπο ορεινό, τραχύ, ψηλό και με άφθονα νερά, όπου η εναλλαγή των εποχών συνοδεύεται από μεγάλες μεταβολές, είναι φυσικό να έχουν μεγάλα σώματα, προικισμένα από τη φύση με αντοχή στους κόπους και στα έργα της αντρειοσύνης· τέτοιες φύσεις χαρακτηρίζονται, σε όχι μικρό βαθμό, από αγριότητα και ωμότητα. Αντίθετα οι κάτοικοι των κοιλάδων, οι άνθρωποι που ζουν σε τόπους με πνιγερά λιβάδια, όπου φυσούν κατά κύριο λόγο θερμοί άνεμοι παρά ψυχροί, όπου το νερό που πίνουν είναι ζεστό, δεν είναι δυνατόν να είναι ψηλοί και ευθυτενείς: αυτοί μεγαλώνουν σε φάρδος, είναι εύσαρκοι και έχουν μαύρα μαλλιά· το δέρμα τους είναι μάλλον σκούρο παρά ανοιχτό και η ιδιοσυγκρασία τους προσδιορίζεται μάλλον από τη χολή παρά από το φλέγμα. Η αντρεία και η αντοχή δεν μπορούν βέβαια να υπάρχουν εκ φύσεως στην ψυχή αυτών των ανθρώπων με τον ίδιο όπως στους άλλους τρόπο, είναι όμως δυνατό να γεννηθούν κάτω από την επίδραση πολιτικών συνθηκών. [...] Εύκολα, πράγματι, μπορεί κανείς να κάνει τη διαπίστωση ότι στον ιδιαίτερο χαρακτήρα ενός τόπου αντιστοιχεί κατά κανόνα και η σωματική κατασκευή και ο χαρακτήρας των κατοίκων του. Όπου η γη είναι παχιά, μαλακή και με άφθονα νερά [...], εκεί και οι άνθρωποι είναι παχύσαρκοι - σε σημείο μάλιστα που να μη διακρίνονται οι αρμοί του σώματος τους - υγροί, χωρίς καθόλου αντοχή, και στην ψυχή δειλοί κατά κανόνα. Εύκολα διακρίνει κανείς σ' αυτούς τους ανθρώπους μια νωθρότητα και μια υπνηλία [...]. Αντίθετα, όπου ο τόπος είναι φαλακρός, άνυδρος και τραχύς, που τη μια φορά τον δέρνει ο χειμώνας και την άλλη τον καίει ο ήλιος, εκεί θα δεις ανθρώπους στεγνούς, ισχνούς, με ευδιάκριτες τις αρθρώσεις του σώματος τους, ρωμαλέους και δασύτριχους. Μια άγρυπνη φιλεργία είναι ευδιάκριτη σ' αυτούς τους ανθρώπους, ενώ στον χαρακτήρα και στο φυσικό τους είναι άνθρωποι με αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία γνώμης.

Ιποκράτους, Περί αέρων, υδάτων, τόπων 24. Μετάφραση: Δ. Λυπουρλής

4. Μυθική παράδοση και ορθολογισμός
Ο Ηρόδοτος κινείται διαφορετικά από τον Θουκυδίδη, σ' έναν κόσμο στον οποίο ακόμα σε κάθε βήμα συναντά τον μύθο. Ο τρόπος με τον οποίο τον αντιμετωπίζει, δεν είναι πάρα πολύ ενιαίος: ούτε επιδιώκει έναν γενικό ορθολογισμό, ούτε είναι βασικά σκεπτικιστής, και πολύ λιγότερο δέχεται αβασάνιστα τη μυθική παράδοση· αντίθετα είναι έτοιμος και να την επικρίνει όταν χρειασθεί. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχουμε ακραίες περιπτώσεις με πολλές παραλλαγές ενδιάμεσα.

Α. Lesky, σσ. 453-4

5. Νόμος
Η έννοια του νόμου στον Ηρόδοτο δεν είναι πράγματι η σοφιστική, όπως απέδειξε ο Stier και μάλλον οφείλεται στο πνεύμα των προσωκρατικών φιλοσόφων. Είναι όμως βέβαιο ότι ο Ηρόδοτος αποδίδει μεγάλη σπουδαιότητα στον νόμο. Αυτό δηλώνει δραματικά, πέρα από όποια σημασία προσπαθούν να δώσουν οι μελετητές στη λέξη στο ένα ή το άλλο χωρίο, το σχετικό ανέκδοτο που αποδίδει ο Ηρόδοτος στον Δαρείο και το οποίο καταλήγει στην αποδοχή της γνώμης του Πινδάρου για τον νόμο: ορθώς μοι δοκέει Πίνδαρος ποιήσαι, νόμον πάντων βασιλέα φήσας είναι (3.38.4). Η έντονη αντίθεση, για ένα μάλιστα μακάβριο θέμα, μεταξύ του νόμου των Ελλήνων να καίνε τους νεκρούς και του νόμου των Καλλατιών Ινδών να τους τρώνε, καθώς και η απόλυτη σχετικότητα του νόμου γίνεται παραδεκτή με το σχόλιο ούτω μεν νυν ταύτα νενόμισται. Η σημασία που αποδίδεται στους νόμους των διαφόρων εθνών, καθώς επίσης στις διαμετρικές πολλές φορές αντιθέσεις τους, και ιδιαίτερα στις αντιθέσεις μεταξύ του ελληνικού και του περσικού νόμου, πρέπει να αποτελεί έκφραση της πολικότητας που είναι βασικό χαρακτηριστικό της αρχαϊκής αντίληψης των Ελλήνων.

I.N. Περυσινάκης, σ. 202

6. Νουβέλες, ανέκδοτα και παραμύθια
Τα ανέκδοτα χαρακτηρίζονται, όπως και οι νουβέλες, από το ότι διαδραματίζονται σε συγκεκριμένο ανθρώπινο χώρο, μέσα σε ρεαλιστικές συνθήκες, χωρίς τη μεσολάβηση υπερφυσικών δυνάμεων, και οι πρωταγωνιστές τους είναι επώνυμοι· διαφοροποιούνται από τις νουβέλες με την περιορισμένη έκτασή τους - είναι αυτό που θα λέγαμε σήμερα «ενσταντανέ» (=στιγμιότυπα). Η αστάθεια των χαρακτηριστικών τους, που οδήγησε τους μελετητές να καταλήγουν σε διαφορετικές κατατάξεις, είναι μικρότερη απ' ό,τι των παραμυθιών, τα οποία θυμίζουν βέβαια έντονα τις «Χίλιες και μια νύχτες», όμως, όπως γράφει ο Κακριδής, «κάτω απ' τον διάφανο ουρανό της Ιωνίας... το μαγικό παραμύθι θα γίνει ιστορία ανθρώπινη, λογοποιία, νουβέλα με τον μοντέρνο όρο». Τέλος εντοπίζονται και «μίξεις ειδών», αφού σε ορισμένες νουβέλες παρεμβάλλονται μοτίβα γνωστά από παραμύθια, όπως συμβαίνει στη νουβέλα του Αδράστου. Εκείνο για το οποίο συμφωνούν περισσότερο μεταξύ τους οι μελετητές του Προδότου είναι ότι οι νουβέλες δίνονται, όπως υπογραμμίζει ο F. Robert, με ιδιαίτερα φροντισμένη καλλιτεχνική επεξεργασία και διεισδυτικότερη ψυχολογική παρατηρητικότητα».

Πλ. Σπυρόπουλος, τ. Α', σσ. 79- 80