Λίγα λόγια
Το πάγιο ζήτημα της διδασκαλίας της λογοτεχνίας, όπως κι εκείνο της διδασκαλίας των γλωσσικών φαινόμενων δια της λογοτεχνίας, τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο, έχει λυθεί, όσον αφορά το πρώτο, με την παραχώρηση διδακτική χρόνου για τη διδασκαλία λογοτεχνικών κειμένων με αποκλειστικό σκοπό την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Αυτό δεν αποκλείει βέβαια, όσο αφορά το δεύτερο, τη δυνατότητα να χρησιμοποιούνται αποσπάσματα λογοτεχνικών κειμένων στη γλωσσική διδασκαλία για να εξετάζονται γραμματικά φαινόμενα που απαντώνται κυρίως στην περιγραφική και την αφηγηματική μορφή λόγου που τα χαρακτηρίζει.
Όπως είναι φανερό, στις δύο περιπτώσεις, οι σκοποί διαφέρουν. Στην πρώτη περίπτωση σκοπός είναι η απόλαυση και η ευχαρίστηση που προσφέρει η ανάγνωση, ενώ στη δεύτερη περίπτωση ο σκοπός είναι καθαρά η μελέτη των γλωσσικών μορφωμάτων.
Ωστόσο, στα πλαίσια διδασκαλίας της λογοτεχνίας, ένα ζήτημα που παραμένει ακόμα ανοιχτό είναι η σπουδή των ίδιων των λογοτεχνικών κειμένων: Πώς μπορούμε δηλαδή να μελετήσουμε την υφή κειμένων διάφορων λογοτεχνικών ειδών, τη δομή τους και τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν. Κι όλα αυτά βέβαια με ένα τρόπο ευχάριστο που θα εξασφαλίζει την απαιτούμενη ισορροπία ώστε να μη χάνεται η μαγεία της ανάγνωσης.
Μ’ αυτόν τον τρόπο ευελπιστούμε ότι είναι δυνατό να μυήσουμε τα παιδιά στα μυστικά των λογοτεχνικών κειμένων. Μπορούμε δηλαδή να δείξουμε με κατάλληλες παιγνιώδεις δραστηριότητες τα στοιχειώδη χαρακτηριστικά των λογοτεχνικών κειμένων, για να τα εξετάσουν από κοντά και να κατανοήσουν πώς αυτά δημιουργήθηκαν. Μέσω αυτής της μαθητείας, υπολογίζουμε ότι τα παιδιά θα αποκτήσουν τα εφόδια που χρειάζονται για να παράγουν κείμενα παρόμοιας υφής.
Γι’αυτό το σκοπό στραφήκαμε από τα λογοτεχνικά είδη στο μυθιστόρημα για το λόγο ότι αποτελεί το πιο άρτιο είδος με ολοκληρωμένους χαρακτήρες, πλοκή και πλήθος αναγωγών και συνδέσεων.
Επιλέξαμε κάποια αποσπάσματα από μυθιστορήματα κατά πρώτο λόγο της παγκόσμιας και κατά δεύτερο λόγο της ελληνικής λογοτεχνίας. Πάνω σ’ αυτά καταρτίσαμε μια σειρα από ασκήσεις με σκοπό να εργαστούμε πάνω στα πρόσωπα, την πλοκή, τη σύνθεση και το δημιουργικό γράψιμο.
Πρώτο μας μέλημα ήταν να κάνουμε τα παιδιά ικανά να αναγνωρίζουν και να ξεχωρίζουν τρία από τα κυριότερα είδη μυθιστορήματος: Το ιστορικό, το μυθιστόρημα περιπέτειας και το φανταστικό μυθιστόρημα. Σ’ αυτό το πρώτο πλάνο δραστηριοτήτων επιλέξαμε ένα απόσπασμα:
-για το ιστορικό είδος μυθιστορήματος από τους Άθλιους του Βίκτορα Ουγκώ.
-για το μυθιστόρημα περιπέτειας από το μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν Ο γύρος του
κόσμου σε 80 ημέρες.
-για το φανταστικό μυθιστόρημα από τις 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα του ίδιου συγγραφέα.
Δεύτερο μέλημά μας ήταν να δώσουμε την ευκαιρία για να μελετήσουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηρικό από κάθε είδος. Έτσι καταλήξαμε να μελετήσουμε:
-Τη δημιουργία στο φανταστικό μυθιστόρημα. Γι’ αυτό επιλέξαμε ένα απόσπασμα
από τον Άρχοντα των δαχτυλιδιών του Τόλκιν.
-Το ντεκόρ στο μυθιστόρημα περιπέτειας. Γι’ αυτό επιλέξαμε ένα απόσπασμα από
Το νησί των θησαυρών του Ρ. Λ. Στήβενσον.
-Την ανδρεία μέσα στο ιστορικό μυθιστόρημα. Γι΄ αυτό επιλέξαμε ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα Τα μυστικά του βάλτου.
Τα παραπάνω γυμνάσματα τα δοκιμάσαμε περιοδικά σε αρκετά τμήματα Ε΄ και Στ΄ τάξης της Αμφιλοχίας και της ευρύτερης περιφέρειάς της κατά το δεύτερο μισό του σχολικού έτους 2010-11. Το σύνολο των δραστηριοτήτων που καταρτίσαμε δοκιμάστηκαν επίσης στην Ε΄ τάξη του Β΄ Δημοτικού σχολείου Αμφιλοχίας από τη δασκάλα κ. Μαρία Τσόγκα.
Δεν μελετήσαμε μόνο το τελευταίο χαρακτηριστικό (η ανδρεία στο ιστορικό μυθιστόρημα), διότι δεν είχαμε ολοκληρώσει τον κύκλο των ασκήσεων που συνόδευαν το απόσπασμα που επιλέξαμε.
Διαθέσαμε μία διδακτική ώρα για κάθε απόσπασμα του πρώτου πλάνου και δύο διδακτικές ώρες για κάθε κείμενο που απαρτίζουν το δεύτερο πλάνο.
Αυτά τα κείμενα και τις ασκήσεις που συνοδεύουν το καθένα χωριστά και ενιαία τα κείμενα του πρώτου πλάνου θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια.