Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου στην Ανατολή, εκτός από την κύρια όψη της, που ήταν η στρατιωτική, είχε και μια άλλη διάσταση, εξίσου σημαντική, την εξερευνητική. Αυτό προκύπτει και από το ότι στην εκστρατεία συμμετείχε ένα μεγάλο επιτελείο από επιστήμονες, που είχαν ως αποστολή να ερευνήσουν τα εδάφη στα οποία θα έφτανε ο μακεδονικός στρατός, δίνοντας έμφαση στη μελέτη της χλωρίδας, της πανίδας, του ορυκτού πλούτου και των φυσικών φαινομένων.

Η εξερευνητική διάσταση της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου έγινε ορατή, σε μεγαλύτερο βαθμό, από τη στιγμή που ολοκληρώθηκε η κατάκτηση της αυτοκρατορίας των Περσών και άρχισε η προετοιμασία της εκστρατείας στην Ινδία (327 π.Χ.). Επιθυμία του Μ. Αλεξάνδρου ήταν να φτάσει στα πέρατα της γης που οι άνθρωποι την φαντάζονταν τότε σαν επίπεδο δίσκο, που τον περιβάλει ο ωκεανός. Αυτή η νέα επιχείρηση ήταν μια σημαντική στιγμή της ιστορίας, καθώς για πρώτη φορά ήλθαν σε επαφή οι Έλληνες με τους Ινδούς. Εκτός από τις λίγες πληροφορίες που ανέφερε ο Ηρόδοτος σχεδόν τίποτε άλλο δεν ήταν γνωστό στους Έλληνες για την Ινδία. Έτσι, για τους Μακεδόνες και τους άλλους Έλληνες ανοιγόταν τώρα ένας εντελώς νέος κόσμος.

Φτάνοντας, ωστόσο, στις εκβολές του ποταμού Ινδού (Αύγουστος 325 π.Χ) και αντιμετωπίζοντας την απροθυμία των στρατιωτών του να συνεχίσουν, ο Μ. Αλέξανδρος αποφάσισε την επιστροφή. Προκειμένου να διερευνήσει τη δυνατότητα θαλάσσιας σύνδεσης του Ινδού με τον Τίγρη και τον Ευφράτη, έδωσε εντολή στον Νέαρχο να επιστρέψει παραπλέοντας τις ακτές. Η εκστρατεία αυτή, ο παράπλους του Νεάρχου (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 325 π.Χ.), είχε πολλά στοιχεία εξερεύνησης.

Το γεγονός ότι ο Μ. Αλέξανδρος έφερε τους Έλληνες στην Ινδία, ενώ πριν έφταναν μόνο ως τις ακτές της Ανατολής, μας επιτρέπει να τον κατατάξουμε στους πιο επιτυχημένους εξερευνητές όλων των εποχών. Επιπλέον, ο Μ. Αλέξανδρος είναι ο πρώτος που κατέστησε δυνατή τη δημιουργία μιας «οικουμένης», με την ουσιαστική έννοια της λέξης, δηλαδή μιας σχετικά μεγάλης περιοχής της γης, οι κάτοικοι της οποίας συμμετέχουν σ’ έναν κοινό πολιτισμό. Έτσι, εγκαινιάστηκε η πρώτη «παγκόσμια» εποχή.