Εκπαιδευτικές μέθοδοι & τεχνικές στην Περιβαλλοντική Εκπ/ση

 Γιάννης Οργανόπουλος, Δάσκαλος, Υπεύθυνος Π.Ε. Α/θμιας Εκπαίδευσης Ν. Πιερίας μέχρι 18-08-2011

(Τελευταία Επικαιροποίηση - Ενημέρωση 10-03-2013)

Αρχική σελίδα

Στοιχεία για τη σύνθεση του κειμένου που ακολουθεί αντλήθηκαν και από τα: Αγγελίδης, Παπαδοπούλου, Αθανασίου, 2004  * Γεωργόπουλος & Τσαλίκη 1993 * Δημητρίου, 2009 * Κοσμίδης, 2000 * Παρασκευόπουλος, & Κορφιάτης, 2003 * Π.Ι., χ.χ. 

Οι εκπαιδευτικές μέθοδοι διακρίνονται εννοιολογικά από τις εκπαιδευτικές τεχνικές. Η μέθοδος αναφέρεται στις γενικές προδιαγραφές του τρόπου με τον οποίο γίνεται η εκπαίδευση. Η τεχνική είναι το συγκεκριμένο εργαλείο/μέσο με το οποίο εφαρμόζεται η εκπαιδευτική μέθοδος (Κόκκος,1999:31). Ενίοτε, κατά την ταξινόμηση μεθόδων και τεχνικών, η εννοιολογική αυτή διαφορά δεν είναι σαφής.  Στην βιβλιογραφία, δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία για το ακριβές περιεχόμενο και τις σχέσεις διασύνδεσης των βασικών εννοιών οι οποίες χρησιμοποιούνται για την ανάλυση, περιγραφή και οργάνωση των δραστηριοτήτων της διδασκαλίας. Έννοιες όπως το μοντέλο διδασκαλίας, η στρατηγική, η μέθοδος, η πορεία, η μορφή κοινωνικής οργάνωσης της τάξης, δεν προέκυψαν ταυτόχρονα και δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ με σταθερό περιεχόμενο (Ματσαγγούρας, 1994:79). Για παράδειγμα, οι όροι «συνεργατική οργάνωση της τάξης» και «κατά ομάδες διδασκαλία» χρησιμοποιούνται ως συνώνυμοι, παρόλο που ο πρώτος αναφέρεται στο γενικό οργανωτικό πλαίσιο της τάξης ενώ ο δεύτερος σε συγκεκριμένη διδακτική τεχνική στην οποία παραπέμπει το οργανωτικό πλαίσιο (Ματσαγγούρας, 1987:8).

Οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις που κυρίως εφαρμόζονται στην Π.Ε. έχουν χαρακτήρα βιωματικό, ενεργητικό, ανακαλυπτικό, συμμετοχικό, συλλογικό. Κυριότερες θεωρούνται το Project (σχέδιο εργασίας), η επίλυση προβλήματος, η μελέτη πεδίου, το περιβαλλοντικό μονοπάτι.

Το Project (σχέδιο εργασίας) αποτελεί μια ανοικτή διεργασία μάθησης, χωρίς αυστηρά καθορισμένα όρια και διαδικασίες, εξελισσόμενο σε συνάρτηση με την εκάστοτε κατάσταση και με τα ενδιαφέροντα των συμμετεχόντων (Frey, 1986:11). Βασικά χαρακτηριστικά του είναι «[…] η ελευθερία των μελών να προτείνουν ένα θέμα, η από κοινού διαμόρφωσή του και διεξαγωγή του, […]» (ο.π., 1986:7). Η δομή του έχει ως εξής:

α) πρωτοβουλία – πρόταση για την ενασχόληση με κάποιο θέμα/ζήτημα/πρόβλημα, (μπορεί να προκύψει από οποιοδήποτε ερέθισμα)

β) κριτική ανταλλαγή απόψεων στην ολομέλεια σχετικά με την «πρωτοβουλία» και συλλογική λήψη απόφασης για ενασχόληση με το θέμα – [πιθανή περάτωση]

γ) συνεργατική διαμόρφωση των πλαισίων δράσης (στόχοι, δραστηριότητες, συγκρότηση ομάδων, ανάληψη αρμοδιοτήτων και εργασιών) – [πιθανή περάτωση]

δ) υλοποίηση των προγραμματισθέντων ε) Πιθανή περάτωση και αξιολόγηση

Η επίλυση προβλήματος έχει την εξής δομή:

Εντοπισμός και διερεύνηση του προβλήματος/ζητήματος. Καθορισμός στόχων για την επίλυση (ή συμμετοχή στην επίλυση) του προβλήματος. Διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων. Σύνταξη κριτηρίων για την επιλογή της πιθανής/ρεαλιστικής λύσης (ή λύσεων). Επιλογή της κατάλληλης λύσης (ή λύσεων) σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας. Συγκρότηση σχεδίου δράσης. Υλοποίηση της δράσης. Αξιολόγηση και ανατροφοδότηση της διαδικασίας.

Η μελέτη πεδίου φέρνει τις μαθητικές ομάδες σε άμεση επαφή με συστατικά στοιχεία του θέματος που εξετάζουν. Παρατηρούν, φωτογραφίζουν, βιντεοσκοπούν, καταγράφουν, συλλέγουν, πειραματίζονται, συμπληρώνουν σχετικά ερευνητικά φύλλα εργασίας επί τόπου, παίρνουν δείγματα (π.χ. αξιολογούν δειγματοληπτικά την ποιότητα του νερού σε διάφορα σημεία ενός ποταμού). Η μέθοδος απαιτεί προετοιμασία της Παιδαγωγικής Ομάδας με επίσκεψή της στο πεδίο πριν την έναρξη του προγράμματος, ενημέρωση και προετοιμασία της μαθητικής ομάδας στο γνωστικό τομέα. Η μελέτη πεδίου καταλήγει στην επεξεργασία και σύνθεση των συλλεχθέντων στοιχείων στην τάξη, στην εξαγωγή συμπερασμάτων αλλά και σε πιθανή διατύπωση προτάσεων.

Παρεμφερής προς τη μελέτη πεδίου μέθοδος είναι το περιβαλλοντικό μονοπάτι. Μπορεί να είναι μία συγκεκριμένη διαδρομή στο φυσικό ή/και ανθρωπογενές περιβάλλον κατά την οποία γίνεται παρατήρηση και μελέτη χαρακτηριστικών του φυσικού ή/και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Και αυτή η μέθοδος επιδιώκει να εμπλέξει ενεργά τις μαθητικές ομάδες και να τις προσφέρει την ευκαιρία να γνωρίσουν το τοπικό περιβάλλον. Καλό είναι να περιλαμβάνει την προετοιμασία ενός χάρτη της περιοχής στον οποίο να επισημαίνεται το μονοπάτι καθώς και πληροφορίες και ερωτήσεις ώστε να διεγερθεί το ενδιαφέρον των μαθητικών ομάδων. Δραστηριότητες σε κάποιο αστικό περιβαλλοντικό μονοπάτι, μπορεί να είναι για παράδειγμα, η καταγραφή των χώρων πρασίνου, η καταγραφή της μορφής του οικοδομικού όγκου (πολυκατοικίες, αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, μονοκατοικίες, υψηλοί συντελεστές δόμησης και κάλυψης, πυκνότητα δόμησης), η καταγραφή της συχνότητας κίνησης των διερχόμενων αυτοκινήτων με έναν επιβάτη,  με πολλούς επιβάτες, των διερχόμενων ποδηλάτων, των διαβάσεων για ΑΜΕΑ και αν είναι ελεύθερες ή κατειλημμένες από παρκαρισμένα αυτοκίνητα, η διαπίστωση δυνατότητας πρόσβασης σε πεζοδρόμους και άλλα σημεία της πόλης των μετακινούμενων υπηρεσιών (ασθενοφόρων, πυροσβεστικών οχημάτων κ.α.)

Η καθεμία από τις παραπάνω μεθόδους (επίλυση προβλήματος, μελέτη πεδίου, περιβαλλοντικό μονοπάτι) είναι δυνατόν είτε να  αποτελέσει ένα Project  είτε να εμπεριέχεται σε ένα ευρύτερο Project.

Ορισμένες από τις εκπαιδευτικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι:

Η εργασία σε ομάδες. Είτε ως μέθοδος είτε ως τεχνική, είναι ένα δύσκολο πλην όμως όχι ανέφικτο έργο για τον εκπαιδευτικό, εξαρτώμενο από πολλούς παράγοντες. Είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Κάτω από προϋποθέσεις, κατά την εργασία σε ομάδες,  αναπτύσσονται επικοινωνιακές σχέσεις, εκφράζονται και οι πλέον διστακτικοί, βελτιώνοντας έτσι την απόδοσή τους, λείπει η ανταγωνιστική τάση, αφού ο στόχος είναι κοινός. Δίνεται η ευκαιρία με ανάληψη συγκεκριμένων ρόλων να αξιοποιήσει το κάθε μέλος της ομάδας κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο του. Αναπτύσσεται το αίσθημα της ισοτιμίας, της συνυπευθυνότητας, της αποδοχής του άλλου, της αλληλεξάρτησης. Επίσης, η εργασία που παράγει η ομάδα είναι πιο αποτελεσματική και δίνεται η δυνατότητα αμοιβαίων διορθώσεων.

Η τεχνική του καταιγισμού ιδεών (Brainstorming). Εξασφαλίζει μεγάλη συμμετοχή, αξιοποιεί τη δημιουργικότητα και τα βιώματα των παιδιών, αναπτύσσει την ελεύθερη έκφραση, την κριτική σκέψη και τη συνεργασία όλων. Μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε φάση ενός προγράμματος. Είναι ιδανική για την επιλογή του θέματος και το χωρισμό του σε υποθέματα (π.χ. αναφέρουμε χρήσεις  του  νερού, αναφέρουμε επαγγέλματα που σχετίζονται με το νερό κ.α. Καταγράφονται όλες οι ιδέες και στη συνέχεια είναι δυνατόν με την ίδια τεχνική να ομαδοποιηθούν σε ευρύτερες κατηγορίες θεμάτων ή υποθεμάτων).

Η μελέτη περίπτωσης. Αφορά στη μελέτη και ανάλυση ενός πραγματικού ή κατά το δυνατόν πλησιέστερου στην πραγματικότητα παραδείγματος (π.χ. ενός επίκαιρου γεγονότος ή προβλήματος που δημιούργησε ή τείνει να δημιουργήσει επιπτώσεις για το περιβάλλον. Επιδιώκεται η διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων για την αντιμετώπιση ή αποφυγή των επιπτώσεων).

Ο χάρτης εννοιών (concept map). Αποτελεί μία σχηματική αναπαράσταση πλαισίων/ετικετών με βασικές «έννοιες κλειδιά» σχετικές με το θέμα που εξετάζεται. Οι βασικές αυτές έννοιες συνδέονται μεταξύ τους με γραμμές ή τόξα. Πάνω στους συνδέσμους (γραμμές ή τόξα) γράφονται λέξεις ή φράσεις, οι οποίες αναδεικνύουν τη σχέση μεταξύ των συνδεομένων «εννοιών κλειδιών». Στην ανοικτού τύπου χαρτογράφηση εννοιών, οι μαθητές (ατομικά ή ομαδικά) εμπλέκονται σε προσπάθεια αναγνώρισης των εννοιών και διερεύνησης των μεταξύ τους σχέσεων. Στην περίπτωση αυτή,  μπορεί να προκύψουν διαφορετικές εκδοχές χαρτογράφησης από κάθε μαθητή ή κάθε ομάδα. Στην κλειστού τύπου χαρτογράφηση, δίνεται το πλέγμα των σχέσεων και καλούνται οι μαθητές να τοποθετήσουν τις «έννοιες κλειδιά» και τις συνδετικές λέξεις/φράσεις στις κατάλληλες θέσεις. Στην περίπτωση αυτή,  η τελική εκδοχή του χάρτη εννοιών θα είναι ίδια για όλους με μικρές αποκλίσεις στις συνδετικές λέξεις/φράσεις, που δεν αλλάζουν νοηματικά τον όλο χάρτη.

Τα παιχνίδια προσομοίωσης, ρόλων, αντιπαράθεσης απόψεων. Οι μαθητές/τριες δραματοποιούν μια πραγματική ή φανταστική κατάσταση, παίζοντας διάφορους ρόλους. Ανάλογα με το ρόλο του ο καθένας επιχειρηματολογεί για την υπάρχουσα κατάσταση. Για παράδειγμα, σε μία συνάντηση πολιτών, φορέων και δημοτικού συμβουλίου, η συζήτηση αφορά το «τι μέλλει γενέσθαι» ενός μεγάλου ακάλυπτου χώρου του δήμου. Ο Δήμαρχος θέλει να τον αξιοποιήσει για την ανέγερση δημοτικού εμπορικού κέντρου, κάποιοι πολίτες επιθυμούν να γίνει πάρκο, κάποιοι άλλοι προτείνουν να πουληθεί σε ενδιαφερόμενους ιδιώτες και με τα χρήματα να ανακαινιστεί και να επεκταθεί το Δημαρχείο, κάποιοι να μείνει όπως είναι κ.ο.κ. Ο εκπρόσωπος της κάθε άποψης προσπαθεί να αιτιολογήσει την επιλογή του.

Η αφήγηση. Μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο για τη δημιουργία κατάλληλου μαθησιακού περιβάλλοντος αλλά και ως μέσο για το πέρασμα κατάλληλων μηνυμάτων, αντιλήψεων, γνώσεων, αξιών, συμπεριφορών (Τσιλιμένη, 2007:21). Είναι δυνατόν να οργανωθούν διάφορες δραστηριότητες που αφορούν την αφήγηση, ανάλογα με το τι επιδιώκεται κάθε φορά. Για παράδειγμα, πρόσκληση στο σχολείο λαϊκών ή σύγχρονων αφηγητών, ελεύθερη διήγηση από τα παιδιά και τον εκπαιδευτικό (όνειρα, ταινίες, περιεχόμενα βιβλίων, περιστατικά της καθημερινότητας, κ.α.), αναδιήγηση ιστοριών, ή ακόμη και σχεδιασμό ενός Project (π.χ. καταγραφή αφηγήσεων από ηλικιωμένους σε σχέση με παλαιό φωτογραφικό υλικό) (ό.π.: 25).

Επίσης: Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο με βιωματικές δραστηριότητες εμψύχωσης ομάδων

Φιλίππου, Δ., Καραντάνα, Π., (2010), Ιστορίες για να ονειρεύεσαι... Παιχνίδια για να μεγαλώνεις... Για εμψύχωση βιωματικών ομάδων προσωπικής ανάπτυξης. Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη.

Σημείωμα των συγγραφέων:

«Tο βιβλίο ασχολείται μ' ένα πολύ παλιό θέμα - το παραμύθι - μ' έναν πολύ καινούργιο τρόπο. Τα παραμύθια έχουν μηνύματα για τη ζωή μας και μας διδάσκουν ευχάριστα. Μας  διευκολύνουν να επεξεργαστούμε δύσκολα ψυχικά βιώματα, μέσα από ταυτίσεις, προβολές και συμβολοποίηση της πραγματικότητας με απόσταση ασφαλείας.

Το βιβλίο απευθύνεται σε εμψυχωτές ομάδων παιδιών και ενηλίκων - ψυχοθεραπευτές, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς, παιδαγωγούς - κατάλληλα εκπαιδευμένους στη βιωματική εμψύχωση ομάδων.

Τα θέματα και το δομημένο σενάριο των παραμυθιών, καθώς και οι βιωματικές τεχνικές και ασκήσεις που προτείνονται στο βιβλίο, μετατρέπουν τα παιδιά και τους ενήλικες από παθητικούς ακροατές σε ενεργητικούς συμμετέχοντες.

Μέσα από τις 113 ιστορίες/παραμύθια και τις 127 ασκήσεις, οι εμψυχωτές έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίσουν τις τεχνικές παρέμβασης τους σε ομάδες που στοχεύουν στην ανάπτυξη προσωπικών, κοινωνικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων, όπως: αυτογνωσία, ενεργητική ακρόαση, επικοινωνία, διαχείριση συγκρούσεων, διαχείριση άγχους, συνεργασία, ανάπτυξη δημιουργικότητας/αυτοεκτίμησης κ.λπ.

Το βιβλίο είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας μας στην εκπαίδευση, στην ψυχοθεραπεία και στη ζωή….Ελπίζουμε οι επαγγελματίες να αισθανθούν πιο αποτελεσματικοί στο έργο τους, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο και τα εργαλεία δουλειάς που τους προσφέρει».

Δ. Φ.   -  Π. Κ

(Αναρτήθηκε 03-03-2011)

Ένα ακόμη αξιολογότατο βιβλίο για τη Δραματική Τέχνη στην Εκπαίδευση

Κοντογιάννη, Άλκηστις, (2008), Μαύρη αγελάδα - άσπρη αγελάδα. Δραματική τέχνη στην εκπαίδευση και διαπολιτισμικότητα, Αθήνα, Εκδόσεις "Τόπος". Διαβάστε "Γενική περιγραφή του βιβλίου" (Αρχείο Pdf).

Αρχείο Word

(Αναρτήθηκε 12-03-2011)

Επιστροφή στην αρχή της σελίδας

Αρχική σελίδα