ελληνιστική αρχιτεκτονική-πολεοδομία

Στα ελληνιστικά χρόνια κάθε πόλη είναι ενταγμένη σε ένα βασίλειο, ενώ στα αρχαιότερα χρόνια αποτελούσε η ίδια και μόνο ένα κράτος. Για να ανταποκριθεί στο νέο της ρόλο η πόλη μεταβάλλει το χαρακτήρα της. Στη διάρκεια του 4ου αι. π.Χ. δημιουργήθηκε για πρώτη φορά μια σφαιρική αντίληψη για την πόλη, η οποία τοποθετεί την αρχιτεκτονική  στην υπηρεσία του ανθρώπου.

Οι πόλεις που ιδρύθηκαν από το Μ. Αλέξανδρο και τους βασιλείς των ελληνιστικών χρόνων χτίστηκαν με βάση το Ιπποδάμειο σύστημα: η πόλη χτισμένη σε ομαλό έδαφος, σχεδιασμένη σε απόλυτη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον της χωρίζεται με παράλληλους και κάθετους δρόμους που τέμνονται μεταξύ τους. Στο κέντρο της πόλης τοποθετούνται οι βασικοί χώροι λειτουργίας της κοινωνικής και θρησκευτικής ζωής.

Η Πριήνη της Μ. Ασίας

    Ωραίο πολεοδομικό σχέδιο (Ιπποδάμειο σύστημα)

• Για να κατανοήσουμε τη διαφορά των πόλεων που χτίστηκαν με το Ιπποδάμειο σύστημα από τις αρχαιότερες, αρκεί να συγκρίνουμε τη σύγχρονη Αθήνα με τη Θεσσαλονίκη.

πολεοδομικός χάρτης του ιστορικού κέντρου της Αθήνας (Ποια εντύπωση σας προκαλεί;)

πολεοδομικός χάρτης του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης

• Ποια από τις δύο πόλεις συμφωνεί με το Ιπποδάμειο σύστημα;

Οι στοές με τις κιονοστοιχίες γίνονται ένα θεμελιώδες γνώρισμα της ελληνιστικής αρχιτεκτονικής.

Μακρές στοές κτίζονται για να περιβάλλουν χώρους με ναούς και πλατείες και πρόσφεραν στο μάτι του θεατή μια σειρά από αναρίθμητους κίονες με το παιχνίδι του φωτός και της σκιάς ανάμεσά τους. Οι κίονες τοποθετούνται αυτή την εποχή σε αραιότερα διαστήματα μεταξύ τους.

Μεγαλοπρεπείς κλίμακες οδηγούν στις πλατείες όπου βρίσκονται οι ναοί. Δείγματα τέτοιας αρχιτεκτονικής:

Το Ασκληπιείο της Κω:

χτισμένο ανάμεσα σε ένα ωραιότατο άλσος με κυρίαρχο στοιχείο τα κυπαρίσσια, σε μια πλατεία ψηλά, στην οποία οδηγούν διαδοχικά τρία κλιμακωτά επίπεδα.

Η Λίνδος στη Ρόδο:

  Η Λίνδος είναι χτισμένη στην πιο θεαματική πλευρά της Ρόδου, αμφιθεατρικά στο λόφο με κυρίαρχο στην κορυφή του το ναό της Αθηνάς.  Κλιμακωτά πέντε είσοδοι διαδοχικά κατευθύνουν προς το ανώτερο επίπεδο στο ναό της Αθηνάς.

Η Πέργαμος στη Μ. Ασία:

 Η οργανωμένη ακρόπολη  χτίστηκε με ευθύνη  του Αττάλου Α΄ που νίκησε τους Γαλάτες - εισβολείς στη Μ. Ασία - και καθιερώθηκε ως ο σωτήρας του ελληνισμού, ενώ συμμάχησε με τη Ρώμη. Συνεχιστής του έργου που είχε και τη μεγαλύτερη συμμετοχή και φροντίδα ήταν ο Ευμένης Β΄. Τα φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα στηρίχτηκε σε σχέδια δικά του.

Τα σχέδια ακολούθησαν τη φυσική κοιλότητα της δυτικής πλευράς του λόφου που ήταν η καταλληλότερη θέση για την τοποθέτηση του κοίλου του θεάτρου, του οποίου η θέα προς την κοιλάδα είναι μεγαλόπρεπη.      Επάνω αριστερά το ιερό της Αθηνάς Νικηφόρου, ανάμεσα σε στοές με κιονοστοιχίες. Οι στοές της Περγάμου αντιγράφηκαν από πολλές ελληνικές πόλεις. Πιο κάτω, στο ύψος του θεάτρου και δεξιά του, σε ένα μεγάλο πλάτωμα χτίστηκε ο περίφημος Μεγάλος Βωμός του Δία, ο οποίος έχει αναστηλωθεί στο Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο, σε ειδική αίθουσα, όπως βλέπουμε στη διπλανή φωτογραφία:   Μεγαλοπρεπής η κλίμακα που ανεβάζει στην υπερυψωμένη εσωτερική αυλή. Η ζωφόρος με την περίφημη γιγαντομαχία καταλαμβάνει μια ζώνη 120 μ. (Δείτε αποσπάσματα της ζωφόρου στη σελίδα ελληνιστική γλυπτική)

Τεράστιες δεξαμενές για τη συστηματική ύδρευση της πόλης:

Το ιερό νησί του Απόλλωνα, η Δήλος:

Δήλος   (αριστερά σχέδιο αναπαράστασης, δεξιά τμήμα του)     Η κυκλική λίμνη είναι ο τόπος όπου κατά τη μυθολογία γεννήθηκε ο θεός Διόνυσος. Σήμερα η λίμνη είναι αποξηραμένη. Κάποτε κολυμπούσαν σε αυτή κύκνοι και χήνες.   

   Η οδός των λεόντων, οδηγούσε προς την κυκλική λίμνη

Η Δήλος διαφέρει από τις άλλες οργανωμένες με πολεοδομικό σχέδιο πόλεις. Πλούσιοι Έλληνες από κάθε ελληνική περιοχή έχτιζαν στο νησί. Ο οικισμός ανερχόταν από το λιμάνι προς το λόφο του νησιού χωρίς να τηρείται ένα σχέδιο. Τα οικοδομήματα πολλές φορές προεξείχαν προς το στενό ανηφορικό δρόμο χωρίς να επιτρέπουν την άνετη διέλευση. Είναι παράδειγμα αυτοσχεδιασμού και άναρχης ανάπτυξης. 

    οίκος Διονύσου      ναός της Ίσιδος

  αεροφωτογραφία του αρχαιολογικού κέντρου της Δήλου   

    το αρχαίο θέατρο κοντά στο λιμάνι (θέσεις 5500 θεατών)    

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ø      J. J. Pollitt, Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή, μετάφρ. Ανδρομάχη Γκαζή, επίβλεψη Μιχάλης Τιβέριος, Δημ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 1999²

Ø      Ιστορία της τέχνης Larousse, επιμέλεια Albert Châtelet – Bernard Philippe Groslier, μετάφρ. Γιάννης Παρίσης, επιστημονική επιμέλεια Χρύσανθος Χρήστου – Μαρία Λιάπη, Βιβλιόραμα, Αθήνα χ.χ.

Ø      Αρχαία Ελλάδα, Η αυγή του Δυτικού Κόσμου, κείμενο Mario Durando, μετάφρ. Δημήτρης Γεδεών, εκδ. Καρακωτσόγλου, Αθήνα 1987

Ø     Α. Λαδόμματος, Ιστορία της τέχνης-Αισθητική εκτίμηση έργων τέχνης, Υπουργείο Παιδείας Κύπρου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1999

Ø   Η πόλη στους ελληνιστικούς χρόνους, συνοδευτικό φυλλάδιο ταινιομαθήματος-σειρά Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη, Αθήνα 1992

Ø      Ιστορία της τέχνης, Χιου Χόνορ-Τζον Φλέμινγκ, μετάφρ. Ανδρέας Παππάς, τομ. 1, Υποδομή, Αθήνα 1991

Ø    Χρήστου και Σεμνής Καρούζου, Ανθολόγημα θησαυρών του Εθνικού Μουσείου, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1981

Ø      Προσωπικό αρχείο φωτογραφιών, Χαλούλος Παναγιώτης

ελληνιστικά ψηφιδωτά και ζωγραφική

ελληνιστική γλυπτική

Το ελληνιστικό "ροκοκό"

επιστροφή: Μαθήματα Ιστορίας

Χαλούλος Παναγιώτης

17/08/2006