1893: "Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση": Βουλγαρικό κομιτάτο * (έδρα η Θεσσαλονίκη)

* (= Επιτροπή, Συμβούλιο)

στόχος: η αυτονόμηση της Μακεδονίας-(σύνθημα: Η Μακεδονία στους Μακεδόνες)-η τελική προσάρτηση στη Βουλγαρία.

1898: δρουν στη Μακεδονία ένοπλα βουλγαρικά τρομοκρατικά σώματα, οι "κομιτατζήδες" με στόχο τον εξαναγκασμό των κατοίκων να υπαχθούν εκκλησιαστικά στη βουλγαρική εξαρχία και τελικά σε μια μελλοντική ελεύθερη Βουλγαρία. Ελληνικά σχολεία μετέτρεπαν σε βουλγαρικά. Οι κάτοικοι δεν τολμούν να στείλουν τα παιδιά τους σε ελληνικά σχολεία. Οι εκπαιδευτικοί με πολλές θυσίες συντηρούσαν τον πατριωτισμό στις καρδιές των Ελλήνων. Το ελληνικό προξενείο Θεσσαλονίκης ανέφερε ότι οι Βούλγαροι δάσκαλοι έρχονται ειδικά καταρτισμένοι για προπαγάνδα υπέρ του "μακεδονικού" και ζητά ίδρυση Διδασκαλείου που να εκπαιδεύει Έλληνες δάσκαλους ικανούς για την αντιμετώπιση της κρίσιμης περίστασης.

  Μαθητές του ελληνικού σχολείου στα Γιαννιτσά

Οι  κομιτατζήδες βασανίζουν, δολοφονούν όσους αρνούνται να υποκύψουν στις απαιτήσεις τους.

Στην Ελλάδα: Μετά την ήττα του 1897 στον ελληνοτουρκικό πόλεμο έχει καταρρακωθεί το ηθικό ολόκληρου του λαού. Εντούτοις, μετά τις ανησυχητικές εξελίξεις στη Μακεδονία, οργανώνονται:

1903: "Μακεδονικό Κομιτάτο", ενώ προϋπάρχουν άλλες που ασχολούνται έντονα με το μακεδονικό ζήτημα:  εθνικιστικές οργανώσεις: "Εθνική Άμυνα", "Εθνική Εταιρεία", "Ελληνισμός" και "Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων", "Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία" (: οι δύο τελευταίες υποστήριξαν πολύ την παιδεία στις υπό κατοχή μακεδονικές περιοχές) Η παιδεία θα δημιουργήσει ή θα ενδυναμώσει στους κατοίκους την απαιτούμενη ελληνική συνείδηση, ώστε να μην αλλοτριωθούν από τον πολιτιστικό εκβιασμό των Βούλγαρων εθνικιστών. Στέλνονται Έλληνες δάσκαλοι και βιβλία ελληνικά στις τουρκοκρατούμενες περιοχές Μακεδονίας και Θράκης. Με εράνους στηρίζουν οικονομικά τα λίγα ελληνικά σχολεία και ιδρύουν νέα.

 Ελληνική Κεντρική Αστική Σχολή Θεσσαλονίκης

Ελληνικό Κεντρικό Παρθεναγωγείο Θεσσαλονίκης

Κεντρική Σχολή και Ελληνικό γυμνάσιο Θεσσαλονίκης

Το "Μακεδονικό Κομιτάτο" αποφασίζει να αντιδράσει κατά των κομιτατζήδων με ένοπλο αγώνα.

Στέφανος Δραγούμης, Μιχαήλ Μελάς συζητούν έντονα το μακεδονικό ζήτημα και έρχονται σε συνεννοήσεις με Μακεδόνες πρόσφυγες. Ο νεαρός ανθυπολοχαγός Παύλος Μελάς, γαμπρός του Στ. Δραγούμη, εμπνέεται από την ιδέα της απελευθέρωσης της Μακεδονίας. Ο Ίων Δραγούμης, γιος του Στ. Δραγούμη, υποπρόξενος στο Μοναστήρι, στέλνει επιστολές διεκτραγωδώντας την κατάσταση και παρακινεί για ένοπλη εξέγερση στη Μακεδονία. Η κυβέρνηση Θεοτόκη αδρανούσε.

        1904:αναλαμβάνει στρατιωτική δράση ο Ο ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ 

πηγές:

 Παύλος Μελάς, ένας αιώνας μνήμης, Επτά Ημέρες, Η Καθημερινή, Κυριακή 17 Οκτωβρίου 2004

http://egnatia.ee.auth.gr/~sthat/kids/p_melas.html (ο σύνδεσμος δεν λειτουργεί πλέον)

Γιάννη Καιροφύλλα, Ο Μακεδονικός αγώνας, περιοδ. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ