ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ

Ο γιος του Μιχαήλ Μελά, βουλευτή και κατόπιν δημάρχου Αθηνών, Παύλος Μελάς, ανθυπολοχαγός, γαμπρός του Στέφανου Δραγούμη, αφού είχε πραγματοποιήσει δύο αναγνωριστικές αποστολές στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία (τη δεύτερη φορά με το ψευδώνυμο "Παύλος Δέδες"), για να προετοιμάσει το έδαφος, τον Αύγουστο 1904 αποφασίζει, με το ψευδώνυμο "Μίκης Ζέζας", που του θύμιζε τα παιδιά του στην Αθήνα, τον Μίκη (Μιχαήλ) και τη Ζωή, να δημιουργήσει εκεί αντάρτικο σώμα έχοντας 35 άνδρες.

Το σπίτι του Π. Μελά στην Κηφισιά (φωτ. πριν από το 1900)

Την ήττα του 1897 τη θεωρούσε προσωπική ταπείνωση απέναντι στον πατέρα του. Ο αγώνας στη Μακεδονία του έδινε την ευκαιρία να εργαστεί για την πατρίδα και ταυτόχρονα να εξιλεωθεί στα µάτια του νεκρού ήδη πατέρα του. Είναι χαρακτηριστική η σκηνή όπου επισκέπτεται τον τάφο του Μιχαήλ Μελά την ηµέρα της αναχώρησής του για τη Μακεδονία: "Κάθηµαι ολίγην ώραν παρά το µνήµα του. Αισθάνοµαι την ψυχήν του πολύ κοντάν µου. Ενθυµούµαι µε πόσην φωτιά αγαπούσε αυτός την Πατρίδα· ενθυµούµαι ότι ωρκίσθην επί του φερέτρου του να αποθάνω εν ανάγκη υπέρ αυτής... ΄Ολαι αυταί αι σκέψεις µε δίδουν θάρρος και επαναφέρουν ολίγην γαλήνην εις την ψυχήν µου διότι σκέπτοµαι ότι και εάν φονευθώ θα επανεύρω την ψυχήν του αγίου εκείνου ανθρώπου...", γράφει ο ίδιος.

Ο ευγενής αστός μετατράπηκε στο σκληρό αντάρτη Μίκης Ζέζα που τον σέβονταν και τον υπάκουαν όλοι, ακόμα κι αν δεν εμπιστεύονταν τις στρατηγικές ικανότητές του.

Η πρώτη φωτογραφία του που στέλνει στη σύζυγό του Ναταλία, με τη στολή του μακεδόνα αντάρτη

Ο Μίκης Ζέζας και οι αντάρτες του είχαν διμέτωπο αγώνα. Η κατάσταση στη Μακεδονία, από την Πηνελόπη Δέλτα:

«Oι Τούρκοι αδιαφορούσαν για το αλληλοφάγωμα των Χριστιανών, όχι όμως και για το επαναστατικό κήρυγμα των κομιτατζήδων[…] Με λύσα αλληλοσπαράζουνταν Έλληνες και Βούλγαροι, ποιος να εκτοπίσει τον άλλο από το τουρκοπατημένο έδαφος, όπου έπρεπε ν’ αλληλοπολεμούνται και συνάμα να φυλάγονται από τον κοινό εχθρό, τον τακτικό στρατό του Τούρκου, που αμείλικτα καταδίωκε τ’ αντάρτικα σώματα, είτε Έλληνες ήταν είτε Βούλγαροι.»

(Π. Σ. Δέλτα, Στα μυστικά του Βάλτου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1995)

Ο ελληνικός πληθυσμός εμψυχώθηκε και αγάπησε τον Μίκη Ζέζα. Οι επιτυχίες του εναντίον των Βούλγαρων κομιτατζήδων για μερικούς μήνες ήταν σημαντικές. Στενό συνεργάτη του είχε το Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη.

  Η πορεία του αντάρτικου σώματος του Παύλου Μελά.

Ένας από τους οδηγούς του, σε συνεργασία με τον κομιτατζή Μήτρο Βλάχου, ειδοποίησε τους Τούρκους για τις κινήσεις του Μελά.

Όταν οι αντάρτες του Π. Μελά, μετά από αποτυχημένη μάχη, έφτασαν στη Στάτιστα (13 Οκτ. 1904), κυκλώθηκαν από τούρκικο στρατό. Στη συμπλοκή ο Παύλος Μελάς πληγώθηκε θανάσιμα. Η ταφή έγινε πρόχειρα κάπου στην περιοχή, ενώ σύντροφός του προσπαθώντας να κάνει μυστική εκταφή για μεταφορά της σορού στην Καστοριά, κατ' εντολή του Μητροπολίτη, κατάφερε να κόψει βιαστικά το κεφάλι του ήρωα.

Ο Μητροπολίτης Γερμανός μετέφερε τα οστά του ακέφαλου πια σώματος στην Καστοριά το 1904.

Ο τάφος του Π. Μελά στην Καστοριά (φωτογρ. 1904) Παύλος Μελάς (πίνακας του Γ. Ιακωβίδη)

Ο θάνατός του Μελά συγκλόνισε το πανελλήνιο και αφύπνισε τις συνειδήσεις... Ο ήρωας Παύλος Μελάς έγινε σύμβολο του μακεδονικού αγώνα και της ανιδιοτελούς θυσίας για την πατρίδα.

Ο μακεδονικός αγώνας συνεχίστηκε. Είχε δικαιωθεί η πολιτική του Μακεδονικού Κομιτάτου. Με φιλοπατρία ακολούθησαν νέοι εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα και νέες αντάρτικες ομάδες. Το 1905 βρίσκονταν 1000 περίπου ένοπλοι Έλληνες στη Μακεδονία.

Αντάξιος συνεχιστής του αγώνα ο αντάρτης Σαράντος Αγαπηνός ή Τέλλος Άγρας, ο οποίος το 1906, σε μια κάμψη του αγώνα και διάλυσης πολλών αντάρτικων ομάδων, έδρασε δυναμικά στην περιοχή του βάλτου των Γιαννιτσών.

Στη μέση ο Τέλλος Άγρας

1908 με το κίνημα των Νεοτούρκων και την αναμενόμενη φιλελευθεροποίηση της Τουρκίας ο μακεδονικός αγώνας ατονεί εν αναμονή των εξελίξεων...

ο Μακεδονικός αγώνας

πηγές:

 Παύλος Μελάς, ένας αιώνας μνήμης, Επτά Ημέρες, Η Καθημερινή, Κυριακή 17 Οκτωβρίου 2004

http://egnatia.ee.auth.gr/~sthat/kids/p_melas.html (ο σύνδεσμος δεν λειτουργεί πλέον)