Οι Ποντιακοί Χοροί

Ποντιακοί χοροί ονομάζονται οι παραδοσιακοί χοροί των Ποντίων. Κάποιοι από αυτούς χορεύονται και από Πόντιους της σημερινής Τουρκίας (όπου ονομάζονται horon, χορόν).

 Περιγραφή

Στους ποντιακούς χορούς, οι άνδρες και οι γυναίκες σχηματίζουν συνήθως κύκλο και πιάνονται από τους καρπούς. Χορεύουν με στητό το σώμα, τα πόδια ελαφρά ανοιχτά και τα χέρια άλλοτε υψωμένα και άλλοτε με λυγισμένους τους αγκώνες. Το σώμα ακολουθεί, με πιστά ρυθμικές και συγχρονισμένες κινήσεις (ιδίως των γλουτών), τα μικρά βήματα των ποδιών.^[1] Οι ποντιακοί χοροί εκτελούνται με συνοδεία μουσικής από κεμεντζέ που παίζει ο κεμεντζετζής (λυράρης), ο οποίος συχνά στέκεται στο κέντρο του κύκλου. Κατά τις υπαίθριες γιορτές, η μουσική προέρχεται από τουλούμ (ασκί, γκάιντα) και ταούλ (νταούλι, ζουρνά) ή κεμεντζέ και ντέφι.^[1]

Ιστορική αναδρομή

Αρχικά, καθένας από αυτούς τους χορούς είχε συγκεκριμένη γεωγραφική κατανομή στην περιοχή του Πόντου. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία των χορών οφείλονταν στη γεωμορφολογία του ποντιακού χώρου. Αυτή η γεωμορφολογία, με την ύπαρξη της μεγάλης οροσειράς των Ποντικών Άλπεων (αρχ. Παρυάρδης, τουρκ. Do?u Karadeniz Da?lar?], η οποία χωρίζει τον Πόντο σε ορεινό και παράλιο, και την πληθώρα ποταμών και πηγών, έκανε δύσκολη και περιορισμένη την επικοινωνία μεταξύ των περιοχών.^[2]

Έτσι, στους χορούς του Πόντου υπάρχουν δύο βασικές γεωγραφικές διακρίσεις. Η μία διαχωρίζει το δυτικό Πόντο (πχ Σινώπη, Νεοκαισάρεια, Σαμψούντα) από τον ανατολικό (πχ Τραπεζούντα, Αργυρούπολη, Κερασούντα, Ορντού, Ματσούκα, Χερίαινα, Καρς κα). Η άλλη διάκριση είναι μεταξύ ορεινού Πόντου (π.χ. ορεινές περιοχές Αργυρούπολης και Ματσούκας) από τον πεδινό (πχ πεδινές περιοχές Τραπεζούντας και Σουρμένων). Τέλος, καθοριστικό ρόλο στη συγκρότηση της ποντιακής μουσικοχορευτικής ταυτότητας, έπαιξε η επίδραση αρχαιοελληνικών, βυζαντινών, λαζικών, νοτιορωσικών και τουρκικών στοιχείων.^[2]

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, η αίσθηση της προσφυγικής αλληλεγγύης μεταξύ των Ποντίων της Ελλάδας οδήγησε στη συγκρότηση μιας συλλογικής και κοινής πολιτισμικής ταυτότητας, με κοινά χαρακτηριστικά, και ενός κοινού χορευτικού ρεπερτορίου.^[3]

Χαρακτηριστικοί ποντιακοί χοροί

Πιο γνωστοί ποντιακοί χοροί είναι ο πολεμικός χορός σέρα, τον οποίο πολλοί ταυτίζουν με τον αρχαίο πυρρίχιο και ο χορός πιτσάκ ή χορός των μαχαιριών. Ακολουθεί κατάλογος των χαρακτηριστικότερων ποντιακών χορών.

• Ανεφορίτσα
• Από παν και κα
• Αρματσούκ
• Αρχουλαμάς: Είναι ποντιακός χορός από την περιοχή της Μπάφρας. Τα όργανα που χρησιμοποιούνται ο ζουρνάς και το νταούλι ή λύρα και κεμανές. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο από άντρες και γυναίκες. Ο ρυθμός είναι 9/8.
• Ατσαπάτ
• Γετίερε
• Γιουβαρλαντούμ, από την περιοχή Ακ Νταγ Ματέν
• Εταιρέ
• Καλόν κορίτς: προέρχεται από την περιοχή της Ματσούκας, κοντά στην Τραπεζούντα. Πήρε την ονομασία του από το στίχο του τραγουδιού: Καλόν κορίτς, καλόν κορίτς καλόν κ ευλογημένον σην χόραν φαίνεται άχκεμον, σε μέν εν φωταγμένον (Καλό κορίτσι κι ευλογημένο, στους ξένους φαίνεται άσχημη, σε μένα πανέμορφη). Είναι μια μορφή διπλού τικ.
• Καρά πουνάρ(Μαύρη Βρύση), περιοχής Πάφρας.
• Κιζέλα
• Κότσαρι
• Λετσίνα
• Μαντήλια
• Ομάλ, με τις εξής παραλλαγές:Κιζλάρ Καϊτεσί, περιοχής Πάφρας
  • Μονόν, από την περιοχή της Τζιμμεριας
  • από την περιοχή του Κάρς
  • Κουνιχτόν ή Γαράσαρης
  • από την περιοχή της Τραπεζούντας (Τραπεζουντας
  • Κερασούντας
  • Αργυρούπολης
• Κιζλάρ Αλταμασί(Χορός της αυτοκτονίας), περιοχής Πάφρας.
• Ούτσαϊ
• Πατούλα, περιοχής Πάφρας
• Πιτσάκ ή Χορός των μαχαιριών
• Σέρα
• Σερανίτσα ή Ψευτοσέρα
• Τεκ Καϊτε, αντάρτικος χορός περιοχής Πάφρας.
• Τίταρα Αργυρούπολης
• Τικ μονό
• Τρυγόνα
• Τρύφων ή Τυρφών, περιοχής Πάφρας.
• Τσουρτούγουζους
• Χάλα χάλα: Είναι χορός της περιφέρειας Κακάτσης (Αργυρούπολης, σημ. G?m??hane). Παιζόταν συνήθως με λύρα (κεμεντζέ) και συνοδευόταν από τραγούδι. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο. Ο ρυθμός είναι εννεάσημος 9/8.
• Χαλάι, από την περιοχή Ακ Νταγ Ματέν

Υποσημειώσεις

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τ. 13, σ.256-7, λήμμα Πόντος.
• Βασιλική Κ. Τυροβολά, Ιωακείμ K. Καρεπίδης, Διονύσιος Γ. Κάρδαρης (2007). "Ποντιακοί Χοροί": Παρελθόν και Παρόν Δομική-Μορφολογική και Τυπολογική Προσέγγιση (pdf). Άρθρο στο Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισμό, τ. 5 (2), σελ. 240 ? 263, Ελληνική Ακαδημία Φυσικής Αγωγής, ISSN 17903041. Ανακτήθηκε 15/11/2009.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Οι ποντιακοί χοροί, του Χρήστου Σαμουηλίδη, στην Ιστοσελίδα της Νεολαίας της Ομοσπονδίας Ελλήνων Ποντίων Ευρώπης. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Συμβολή στην έρευνα του χορού των Ελλήνων του Πόντου, Απόσπασμα από βιβλίο του Ν. Ζουρνατζίδη. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Ονόματα ποντιακών χορών και δείγματα μουσικής, με κείμενο του Ν. Ζουρνατζίδη, στο www.pontos.org. Ανακτήθηκε 15/11/2009.
• Ποντιακοί χοροί, Σύλλογος Ποντίων Στουτγάρδης. Ανακτήθηκε 15/11/2009