Τίκ

Ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία. O χορός τικ είναι ένας ποντιακός χορός. Η πατρογονική εστία καταγωγής των Ποντίων είναι ο Πόντος (ένα γεωγραφικό διαμέρισμα που ανήκει σήμερα στο κράτος της Τουρκίας, στο βορειοανατολικό μέρος της Μικράς Ασίας). Από την αρχαιότητα μέχρι το 1923-24 ζούσαν σ? αυτό τον τόπο Έλληνες. Oι συγκυρίες της ζωής τους έφεραν πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα. Μετέφεραν όμως μαζί τους τον πολιτισμό και τις παραδόσεις τους. O χορός παραμένει ένα ζωντανό στοιχείο πολιτισμού και στη νέα γενιά των Ποντίων.
O χορός τικ μονό χορεύεται σε ρυθμό 2/4 κι έχει 6 χορευτικά βήματα. Χαρακτηριστικό του χορού είναι το «σπάσιμο» των γονάτων και το σουστάρισμα κι όχι το τρέμουλο που συνήθως διακρίνει τους Ποντιακούς χορούς. Χορεύεται με πολλά τραγούδια, με ποικιλία στίχων και μελωδιών. Το βασικό μουσικό όργανο των Ποντίων είναι η λύρα (κεμεντζές). Εκτός από το τικ μονό έχουμε και ορισμένες παραλλαγές του όπως για παράδειγμα το τικ διπλό που έχει 10 χορευτικά βήματα.
Oνοματολογία. Πήρε το όνομά του από το σπάσιμο των γονάτων («τικ σο γόνατον») που είναι το κύριο χαρακτηριστικό του χορού.

 

 

 

 

 

Τίκ Μονόν Ματσούκας

Το Τικ Μονό είναι ποντιακός χορός από την περιοχή Ματσούκας (Τραπεζούντα). Είναι πλούσιος σε μουσικές παραλλαγές και τραγούδια. Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα του Ανατολικού Πόντου. Χορεύεται σε κλειστό κύκλο. Ο ρυθμός είναι πεντάσημος 5/8. Το πιάσιμο είναι από τις παλάμες με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες.

 

 

Τίκ Διπλόν

To Τίκ Διπλόν είναι μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται από όλους σχεδόν τους Πόντιους σήμερα-σε κλειστό κύκλο-με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες και έχει 10 βήματα με μαλακό σουστάρισμα. Το Τίκ είναι η χορευτική βάση, το υπόβαθρο θα έλεγα για να μπορέσει κάποιος να χορέψει αξιοπρεπώς περισσότερους από 30 με 35 Ποντιακούς χορούς. Τον συναντάμε και με την ονομασία Τίκ ΄σ Σο Γόνατον αφού είναι χαρακτηριστικό το τσάκισμα (λύγισμα) των γονάτων. Τίκ ΄σ Σο Γόνατον χόρευαν οι Πόντιοι 1ης γενιάς κάτι που στις μέρες μας έχει εκλείψει. Στην περιοχή της Λιβεράς (Ματσούκα) δεν χρησιμοποιούσαν για τον χορό αυτόν την ονομασία Τίκ, αλλά τον ονόμαζαν Τ΄Απάν και Κά΄(Από Κάτω προς τα Πάνω). Σε άλλη περιοχή της Ματσούκας τον έλεγαν Τ΄ από κάθεν κι Αν που σημαίνει (Από κάτω προς τα Πάνω). Παρατηρείται-από πολλούς-το παράδοξο φαινόμενο στη μορφή αυτή του Τίκ, τους αγκώνες να ανοίγουν τα χέρια να κατεβαίνουν προς τα κάτω και να αποκτούν κίνηση, ενώ δεν υπήρχε, το κορμί από στητό και όρθιο να καμπουριάζει με συνέπεια να έχει χάσει ο χορός όχι μόνο το χρώμα του αλλά και το όνομά του. Το Τίκ Διπλόν δημιουργήθηκε στην Ελλάδα την δεκαετία του 60, την εποχή των μεγάλων παρεμβάσεων στους χορούς, από τις φιγούρες που γίνονταν με τα πόδια στα δύο πίσω τριαράκια κατά την διάρκεια του Τίκ Μονόν. Έτσι σιγά-σιγά προστέθηκαν άλλα δύο τριαράκια και προέκυψε ένας νέος χορός που ονομάστηκε Τίκ Διπλόν. Συνοδεύεται πάντα από τραγούδι και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα (λύρα, βιολί, κεμανέ, κλαρίνο, ούτι, αγγείο, φλογέρα, ζουρνά). Πληροφορίες παρμένες από τον Ν. Ζουρνατζίδη.
Στα Τούρκικα η λέξη dig-από όπου πήρε την ονομασία του ο χορός-που στην Ποντιακή πλέον προφέρεται (Τίκ) σημαίνει κάθετος, όρθιος, στητός και ουσιαστικά φωτογραφίζει τη θέση του χορευτή.

Ο χορός μπορεί να ξεκινήσει είτε με το δεξί είτε με το αριστερό πόδι. Περιγράφεται η είσοδος στον χορό με το αριστερό πόδι. Πάτημα αριστερού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (το πόδι αυτό σηκώνει όλο το βάρος του σώματος) και ακολουθεί το δεξί πόδι που σταματά πίσω από το αριστερό. Τα δύο βήματα αυτά: αριστερό-δεξί αποτελούν την εισαγωγή στον χορό. Ουσιαστικά ο χορός και ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά μπροστά και λοξά δεξιά στην διάσταση (βήμα 1), το αριστερό πατάει πίσω από το δεξί (2ο βήμα), ενώ στην συνέχεια το δεξί πατάει πίσω και δεξιά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου στην οποία κινείται ο χορός (3ο βήμα) το αριστερό έρχεται να κλείσει δίπλα στο δεξί (4ο βήμα). Πάτημα αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά (βήμα 5) κλείσιμο δεξιού δίπλα στο αριστερό (6ο βήμα). Πάτημα δεξιού στην διάσταση δεξιά (7ο βήμα) πάτημα αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 8). Το αριστερό πατά μπροστά προς το κέντρο (βήμα 9) και ακολουθεί κλείσιμο του δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήμα 10).Ο ρυθμός του χορού είναι πεντάσημος 5/8 (3-2).

 

 

Τίκ Τρομαχτόν Τραπεζούντας

Tρομαχτόν: είδος χορού καθ΄ όν όλον το σώμα τίθεται εις τρομώδη κίνησην (Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου, Άνθιμου Α. Παπαδόπουλου, Εν Αθήναις 1961, τόμος Β, σελ., 423).

Το Τρομαχτόν είναι μια μορφή Τίκ που πήρε το όνομά του από το έντονο τρέμουλο (τρόμαγμαν) σε όλο το σώμα. Χορευόταν σε όλο σχεδόν τον Πόντο, αλλού σαν αυτόνομος χορός με διαφορετική όμως μορφή ανάλογα με την περιοχή που τον συναντάμε (Καρς, Κοτύωρα, Οινόη, Κερασούντα, κ.λ.π.) και αλλού προσαρμοσμένος στο χορό Σέρα. Στην Τραπεζούντα το Τρομαχτόν άρχισε να χορεύεται σαν αυτόνομος χορός σύμφωνα με τον Παντελή Μελανοφρύδη επειδή οι Τούρκοι απαγόρευαν στους Έλληνες να φέρουν όπλα -ως γνωστόν οι χορευτές τις Σέρας ήταν πάνοπλοι-αναγκάστηκαν έτσι οι Πόντιοι να χορεύουν μόνο το μέρος της Σέρας που έμοιαζε με το Τίκ, δηλαδή το Τρομαχτόν. Σταδιακά πολλοί από αυτούς εξέλιξαν τον χορό, έγιναν δεξιοτέχνες και απέκτησαν μεγάλη φήμη στον Τρομαχτό χορό που χόρευαν ιδίως στα χωριά της περιοχής του ποταμού και της λίμνης Σέρα (Σάββας Καλεντερίδης: Ανατολικός Πόντος, Αθήνα 2006, Ταξιδιωτικοί Οδηγοί / 17 σελ., 247).
Στην Τραπεζούντα τα πόδια δεν ξεκολλούσαν από το έδαφος σχεδόν καθόλου και όλο το σώμα είχε ένα έντονο τρέμουλο, ενώ σε άλλες περιοχές όπως το Κάρς, τα πόδια σηκωνότανε με κάμψη των γονάτων ψηλά από το έδαφος.

Το τρομαχτόν παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα και δεν συνοδεύεται από τραγούδι.
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια επικράτησε ιδιαίτερα στα γλέντια η μελωδία του Τρομαχτού να παίζεται σε αργό ρυθμό να συνοδεύεται από τραγούδι και οι χορευτές να είναι με τα χέρια προς τα κάτω, δηλαδή παράλληλα προς το σώμα. Όταν ο ρυθμός γίνει γρήγορος σταματάει το τραγούδι και τα χέρια των χορευτών ανεβαίνουν στην ανάταση.

Χορογραφία
Δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο και έχει 10 βήματα αυτά του Τίκ Διπλόν με εντελώς διαφορετικό ύφος. Στην μορφή αυτή του Τίκ καταργείται το σουστάρισμα, τα πόδια δεν λυγίζουν καθόλου (άμον στουλάρα) και υπάρχει ένα διπλό ανεπαίσθητο τσάκισμα στο γόνατο που γίνεται σε κάθε βήμα του Τίκ από το οποίο προκύπτει μία τρομώδης ώθηση προς τα άνω του σώματος αλλά και των ώμων. Η λαβή είναι από τις παλάμες με τα χέρια στην ανάταση. Η είσοδος στον χορό μπορεί να γίνει και με το αριστερό (ένα διπλό βήμα προετοιμασίας), οπότε μέχρι να ολοκληρωθεί το 1ο χορευτικό μοτίβο μετράμε 12 βήματα, ενώ η απευθείας είσοδος στον χορό με το δεξί μας δίνει 10 βήματα.

Ο ρυθμός του χορού είναι επτάσημος 7/8 = 2-2-3 γοργός