Ο Lewin και οι δυναμικές της ομάδας

Ο Lewin ήταν ένας ένθερμος αντιφασίστας ψυχολόγος που μετανάστευσε στις ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Το ειδικό του επιστημονικό ενδιαφέρον επικεντρωνόταν στη δημιουργία ενός είδους ψυχολογικής έρευνας που θα μπορούσε να συνεισφέρει στην κοινωνική αλλαγή, στην κοινωνική πολιτική και στην επίλυση συγκρούσεων (Lewin, 1948). Ο Lewin ενδιαφερόταν να καταλάβει πώς επιτυγχάνεται η αλλαγή της συμπεριφοράς και ειδικότερα πώς είναι δυνατόν να μετατρέψει κανείς τους φασίστες σε δημοκράτες και να κάνει τους Αμερικανούς πιο ανεκτικούς απέναντι στις μειονότητες.

Σε μια από τις πρώτες μελέτες που διεξήγαγε ο Lewin στις ΗΠΑ πειραματίστηκε με διαφορετικούς τύπους ηγεσίας και με τα αποτελέσματα που φέρει η επιρροή τους στην ατμόσφαιρα μέσα στην ομάδα, στην ικανοποίηση των μελών και στο ομαδικά παραγόμενο έργο.

Έρευνα πάνω στους τύπους ηγεσίας

Ο Lewin και οι συνεργάτες του (Lewin κ.ά., 1939) σχημάτισαν τρεις παράλληλες και καλά αντιστοιχισμένες ομάδες αγοριών και κοριτσιών οι οποίες θα ασχολούνταν με εξωσχολικές δραστηριότητες. Η μια ομάδα διευθυνόταν από έναν «δημοκρατικό» ηγέτη, ο οποίος ζήτησε από τα παιδιά να συζητήσουν τι ήθελαν να κάνουν και πώς θα πετύχουν τους στόχους τους. Τα παιδιά της συγκεκριμένης ομάδας επέλεξαν να κατασκευάσουν μάσκες, και η επιλογή τους επιβλήθηκε ως έργο και στις άλλες δύο ομάδες παιδιών. Η δεύτερη ομάδα διευθυνόταν από έναν «απολυταρχικό» ηγέτη, κύριο χαρακτηριστικό του οποίου ήταν η τάση να δίνει διαταγές. Η τρίτη ομάδα εργάστηκε μ’ έναν «επιτρεπτικό» ηγέτη, ο οποίος ήταν μεν παρών στις συναντήσεις των παιδιών αλλά δεν τα υποκινούσε σε καμιά δραστηριότητα, Τα ηγετικά αυτά προφίλ δεν εκφράζανε την προσωπικότητα ή τη συνήθη συμπεριφορά των συγκεκριμένων ατόμων, αντίθετα υιοθετήθηκαν κατόπιν συγκεκριμένων οδηγιών. Σε μια κατοπινή μάλιστα φάση του πειράματος ζητήθηκε από τους ηγέτες των ομάδων να αλλάξουν μεταξύ τους τον τύπο ηγετικής συμπεριφοράς, και παρατηρήθηκε ότι και πάλι ο τύπος ηγεσίας ήταν εκείνος που επηρέαζε το αποτέλεσμα και όχι τα συγκεκριμένα άτομα που υιοθετούσαν εναλλακτικά τον έναν ή τον άλλο. Ποια ήταν τα αποτελέσματα; Ο Lewin διαπίστωσε ότι η «παραγωγικότητα» της απολυταρχικής ομάδας ήταν παρόμοια, αλλά τα παιδιά της απολυταρχικής ομάδας ήταν εξαιρετικά δυσαρεστημένα και κάποια από αυτά έγιναν επιθετικά (μεταξύ τους και προς τον ηγέτη της ομάδας) και εχθρικά, ενώ κάποια άλλα βρήκαν καταφύγιο στην απάθεια. Στη «δημοκρατική» ομάδα υπήρχε υψηλός βαθμός συνεργασίας μεταξύ των παιδιών και επιπλέον φάνηκε να απολαμβάνουν την ομαδική εργασία. Η «επιτρεπτική» ομάδα δεν ήταν ούτε ιδιαίτερα παραγωγική ούτε ιδιαίτερα ενοποιημένη.

Τι μπορούμε να συμπεράνουμε από αυτά τα αποτελέσματα; Το γενικότερο μέλημα του Lewin ήταν να αποδείξει την υπεροχή του δημοκρατικού μοντέλου. Ωστόσο, τα αποτελέσματα αυτά θα πρέπει να ερμηνευτούν μέσα χρονικό και τοπικό τους πλαίσιο. Είναι πολύ πιθανό ότι, εάν ο Lewin είχε διεξαγάγει την έρευνα του στη ναζιστική Γερμανία, τα παιδιά θα εμφανίζονταν πιο εξοικειωμένα μέσα στην απολυταρχική ομάδα, καθώς η μεταχείριση που θα συναντούσαν σε αυτήν πιθανά να ταίριαζε περισσότερο με οικογενειακές ή τις ευρύτερες κοινωνικές τους εμπειρίες. Αν και οι μελέτες αυτές δεν έχουν διαπολιτισμική εγκυρότητα, στο βαθμό που σε μια άλλη κοινωνία, ή σε ένα άλλο πλαίσιο, ένας άλλος τύπος ηγεσίας μπορεί να φαινόταν πιο κατάλληλος, τα πειράματα αυτά δείχνουν ότι οι ηγέτες των ομάδων μπορούν να εκπαιδευτούν στην υιοθέτηση ενός συγκεκριμένου τύπου συμπεριφοράς. Η συνέπεια του γεγονότος αυτού είναι ότι τα διευθυντικά στελέχη, οι αξιωματούχοι ή όποιοι άλλοι ηγέτες ομάδων μπορούν να βοηθούν, μέσα από την εκπαίδευση, στην υιοθέτηση συμπεριφορών οι οποίες προσιδιάζουν στις προσδοκίες των μελών της ομάδας και του ήθους της ευρύτερης κοινωνίας που τους περιβάλλει.

Margaret Wetherell (επιμ.) 2004, Ταυτότητες, ομάδες και κοινωνικά ζητήματα, Αθήνα, Μεταίχμιο: 79-80