Πανελλήνιες  Εξετάσεις, Θέματα και  Επιτήρηση

όλο το κείμενο

Γιώργος Μαυρογιώργος

http://www.alfavita.gr/artro.php?id=65207

Οι πανελλήνιες εξετάσεις είναι σε εξέλιξη. Η πολιτική εξουσία ενδιαφέρεται πάντοτε για την απρόσκοπτη διεξαγωγή τους. Κάθε φορά που δημιουργούνται «παρατράγουδα», όπως τώρα με τη Φυσική ή τα Νέα Ελληνικά και άλλα, δοκιμάζεται η ιδεολογική νομιμοποίηση ενός εξεταστικού μηχανισμού που προσφέρεται για την απόκρυψη της κοινωνικής του λειτουργίας, στην υπόθεση της κατανομής των υποψηφίων στις περιορισμένες και ιεραρχημένες θέσεις για σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Οι εισαγωγικές  εξετάσεις έχουν κομβική σημασία στη σχέση σχολείου και κοινωνίας, όχι τόσο για την επιλογή των ικανότερων.

Θα υποστηρίζαμε ότι οι τεχνικές διευθετήσεις της διεξαγωγής τους  μεταμφιέζουν την κοινωνική διάκριση και επιλογή σε τυπική ισότητα και κοινωνική ουδετερότητα. Αυτό σε τελευταία ανάλυση σημαίνει ότι, όταν δίδονται λανθασμένα  ή πολύ δύσκολα θέματα, το κυρίαρχο ζήτημα είναι πώς το εξεταστικό σύστημα δε θα αμφισβητηθεί από την άποψη της δημόσιας εγκυρότητας. Η δημόσια εγκυρότητα είναι απαραίτητη για τη νομιμοποίηση  του αποκλεισμού αυτών που θα  αποτύχουν.

Η δημόσια εγκυρότητα επιτυγχάνεται με την επιτήρηση, το φορμαλισμό, την τυπικότητα, την κανονικότητα, το αδιάβλητο, τη σταθερότητα, το πρωτόκολλο, την αυστηρότητα, την ομοιομορφία, το απόρρητο, τη διαφάνεια, κ.α. Πρόκειται για μια πολιτική της βεβαιότητας και της εμπιστοσύνης, που εξασφαλίζει υψηλούς βαθμούς αποδοχής των αποτελεσμάτων. Έχουμε την άποψη ότι ο ντόρος που έχει ξεσπάσει για τα θέματα, τη διόρθωση και τη βαθμολόγηση είναι , από μια άποψη, αποπροσανατολιστική. Όχι πως οι εξετάσεις που γίνονται δε θάπρεπε να διαθέτουν υψηλούς βαθμούς εγκυρότητας, αξιοπιστίας και αντικειμενικότητας. Η εστίαση σε αυτά τα ζητήματα, ωστόσο,  είναι ως εάν η πρόταση θα ήταν να εξασφαλίζουμε αντικειμενική βαθμολόγηση, που να κάνει αποτελεσματικότερη την κοινωνική διάκριση και επιλογή. Είναι, κατά πως φαίνεται, δυσκολότερα αποδεκτό να επιτελείται η κοινωνική διάκριση και επιλογή με λανθασμένες εκφωνήσεις θεμάτων.

Έτσι κι αλλιώς, βέβαια, ο σχετικός ντόρος για την έλλειψη αντικειμενικότητας ή τα δυσνόητα και λανθασμένα θέματα συμβάλλει αποφασιστικά στην ένταση του ταξικού χαρακτήρα των εξετάσεων. Ο ντόρος ενισχύει ιδεολογικά την  παραπέρα εντατικοποίηση των φροντιστηρίων για τις επόμενες γενιές υποψηφίων, κάτι που είναι, κι αυτό, σε βάρος υποψηφίων από μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα.

Η επιτήρηση στις εξετάσεις

Ας αφήσουμε, για λίγο, στην άκρη το ζήτημα των θεμάτων και της βαθμολόγησης και πάμε σε ένα πιο προσιτό και τεχνικό/πρακτικό ζήτημα: την επιτήρηση στις εξετάσεις. Συνήθως δεν προκαλεί συζητήσεις και αμφισβητήσεις ούτε έχει αποτελέσει ποτέ αντικείμενο «μεταρρύθμισης», αν  και η επιτήρηση εγγράφει ευρύτερες κοινωνικο-πολιτικές και ιδεολογικές αφετηρίες και προεκτάσεις. Αυτό που ισχυριζόμαστε είναι ότι ο ντόρος όταν γίνεται αποσπασματικά, ευκαιριακά και περιστασιακά και σε επιμέρους «δύστροπες» και επίμαχες πλευρές, η σχετική συζήτηση γίνεται μέρος του προβλήματος.

Θα χρησιμοποιήσουμε την περίπτωση της επιτήρησης για να υπογραμμίσουμε το γεγονός ότι έχουμε δεχτεί ως αυτονόητες τις σχετικές διευθετήσεις και δεν τις αμφισβητούμε αν και επιτελούν με το σύνολο των άλλων διευθετήσεων που γίνονται στο εξεταστικό σύστημα τη βασική λειτουργία της κοινωνικής διάκρισης και επιλογής. Η επιτήρηση  και οι λειτουργίες της αντέχουν στο χρόνο και δύσκολα αλλάζουν οι σχετικές διευθετήσεις. Ας τις δούμε:

Επιτήρηση της κοινωνικής ανισότητας:

Η δήλωση συμμετοχής εξατομικεύει τα κοινωνικά χαρακτηριστικά και κατασκευάζει τον υποψήφιο άτομο – περίπτωση - ντοκουμέντο που προσφέρεται για  μέτρηση, σύγκριση και διαχείριση. Υπογράφεται συμβολικά η ιδεολογία της ελεύθερης επιλογής και της ατομικής ευθύνης. Έτσι, προωθείται η αντίληψη ότι η συμμετοχή , η επιτυχία ή η αποτυχία, είναι υπόθεση  προσωπικής στρατηγικής παρά κοινωνικών επικαθορισμών και ανισοτήτων. Η επιτήρηση των υποψηφίων και η εξομοίωσή τους αποκρύπτουν την πραγματικότητα των κοινωνικών προνομίων.    

Επιτήρηση της ιδεολογίας του ατομικισμού και του ανταγωνισμού:

Υποψήφιοι και επιτηρητές εμπλέκονται σε ένα συμβολισμό που εκφράζει τον ατομικισμό και τον ανταγωνισμό, τα ιδεολογικά θεμέλια μιας κοινωνίας με άνισων  όρων στην κατανομή προνομίων, πλούτου και εξουσίας. Τα ορατά –τεχνικά στοιχεία της διεξαγωγής τους αποκρύπτουν τη γραμματική της βαθιάς κοινωνικής δομής των προϋποθέσεων, πριν από τις εξετάσεις, μπροστά σ’ αυτές και μετά από αυτές. Η αραίωση των υποψηφίων στο χώρο κάνει  ορατή μια αλλαγή: το θρανίο των δύο έχει γίνει θρανίο για ένα. Πρόκειται για διευθέτηση που αποθεώνει την ιδεολογία του ατομικισμού και του ανταγωνισμού.

Η επιτήρηση της λογοκλοπής :

Οι εξετάσεις δίνουν έμφαση στη μηχανική απομνημόνευση και για επινόηση  ευρηματικών τρόπων αντιγραφής. Έτσι, η επιτήρηση γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Τόσο όμως η μηχανική απομνημόνευση, όσο και η επιτήρηση ευνοούν την κατασκευή παθητικού και πειθαρχημένου υποψηφίου που δεν ενισχύεται στην ανάπτυξη δημιουργικής και κριτικής σκέψης, όσο στην εξάσκηση σε πρακτικές νόμιμης μνημονικής  λογοκλοπής. Οι επιτηρούμενοι μπορούν να αντιγράφουν μνημονικά.

Η επιτήρηση της παθητικής ομοιομορφίας:

Παρά τον έντονο ατομικισμό, οι διευθετήσεις της τελετουργίας εκθέτουν και εξαναγκάζουν τα άτομα σε ομοιομορφία και συμμόρφωση.  Καλούνται να κάνουν την ίδια ακριβώς εργασία, στο πλαίσιο προκαθορισμένου χρόνου και ρυθμού. Έτσι αναιρούνται βασικές αρχές της ατομικότητας, της αυτονομίας, της ελεύθερης έκφρασης, της μοναδικότητας, της διαφοράς, της πρωτοβουλίας, της δημιουργικότητας, κ.τ.ο.

Αν είναι έτσι, η επιτήρηση στις εξετάσεις προσφέρει πολλαπλές κοινωνικές λειτουργίες που είναι δυσδιάκριτες, στο όνομα της αδιάβλητης διεξαγωγής. Δεν είναι τραγική αντίφαση, άραγε, που η επιτήρηση την ίδια στιγμή εξασφαλίζει και την αδιάβλητη διεξαγωγή των εξετάσεων αλλά  και την κοινωνική διάκριση και επιλογή σε βάρος των υποψηφίων από μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα; Τελικά, το ζήτημα είναι εάν η κοινωνική διάκριση και επιλογή γίνεται με «ορθά» θέματα εξετάσεων ή η κατάργησή των εξεταστικών φραγμών; Πότε θα διεκδικήσουμε την ελεύθερη πρόσβαση των μαθητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, για να μη χρειαζόμαστε θεματοθέτες, επιτηρητές, βαθμολογητές, φροντιστές και αντιγραφές; Πότε θα καταργηθούν οι εξετάσεις για να αμβλυνθούν τα κοινωνικά εμπόδια στις σπουδές;