Εμμανουήλ Κριαράς, συνέντευξη στον Σ.Ν. Κοδέλλα

(κατά την τελετή αναγόρευσή του σε Επίτιμο Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών, 1/2/2006)

Στη Μέση Εκπαίδευση πώς βλέπετε τα πράγματα όσον αφορά τη διδασκαλία της δημοτικής;

Δυστυχώς, στην εκπαίδευση το κίνημα του δημοτικισμού δεν βρήκε ποτέ τη σωστή του εφαρμογή. Ακόμα και σήμερα το εκπαιδευτικό σύστημα δεν υπηρετεί όσο θα έπρεπε τη γνώση της νέας ελληνικής. Η καθαρεύουσα σήμερα διδάσκεται στο Γυμνάσιο! Το λέω και διαμαρτύρομαι! Τα παιδιά της πρώτης Γυμνασίου αναγκάζονται να μάθουν αρχαία ελληνικά και μάλιστα μέσα από ένα βιβλίο που δεν είναι το καλύτερο δυνατό από άποψη συγκρότησης. Τα περισσότερα παιδιά, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, έρχονται από το δημοτικό ακατάρτιστα στη νέα ελληνική γλώσσα. Όταν τους φορτώνεται στο πρόγραμμα και η αρχαία ελληνική, τότε επέρχεται σύγχυση και δεν καταλαβαίνουν τίποτα. Είναι εγκληματικό!

Όσο περνούν τα χρόνια η αγγλική γλώσσα καθιερώνεται όλο και περισσότερο ως η γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ των λαών. Αυτό πρέπει να μας δημιουργεί ανησυχίες;

Μια παγκόσμια γλώσσα δεν μπορεί να υπάρξει και πιστεύω ότι είναι ουτοπία να το επιδιώκει κανείς. Η γλώσσα του κάθε λαού πρέπει να διατηρηθεί και θα διατηρηθεί γιατί γλώσσα σημαίνει πολιτισμός, ήθη, έθιμα και πολλά άλλα. Για να εκλείψει μια γλώσσα πρέπει να συμβούν συνταρακτικά γεγονότα. Πάρτε για παράδειγμα την ελληνική γλώσσα. Τόσα και τόσα πέρασε ο ελληνισμός. Παρ’ όλα αυτά η γλώσσα του σώθηκε εξελισσόμενη. Έτσι, πιστεύω ότι η αγγλική δεν μπορεί να εκτοπίσει τις άλλες γλώσσες. Ακόμα και αυτή η γλώσσα καθώς μιλιέται και από άλλους λαούς μοιραίως υφίσταται αλλαγές. Μετά από αρκετά χρόνια η αγγλική γλώσσα θα αλλάξει πάρα πολύ σε σχέση με αυτό που είναι τώρα, όπως άλλωστε άλλαξε και η αρχαία ελληνική από τη στιγμή που τη μίλησαν και μη Έλληνες. Είναι μοιραίο, ο ξένος θα κάνει λάθη και τα λάθη αρκετές φορές είναι τέτοια που βοηθούν σε μια γλωσσική εξέλιξη. Τα «λάθη» γίνονται στη συνέχεια ο κανόνας.

από το http://kapodistriako.uoa.gr/stories/081_in_01/index.php?m=2

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Προφορική και ουσιαστική άσκηση: να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα του κειμένου (λεξιλόγιο, συντακτικό, σχήματα λόγου, γραμματικοί τύποι). Εντοπίστε στοιχεία που σας αρέσουν και στοιχεία που δε σας αρέσουν.

1.       Να συντάξεις περίληψη των δύο απαντήσεων σε πλάγιο λόγο (80-100 λέξεις).

Πριν γράψεις την περίληψη φρόντισε να απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα:

α) ποιο είναι το θέμα του κειμένου;

β) για ποιο λόγο γράφεται το κείμενο;

γ) τι είδος κειμένου είναι;

2.       «Η καθαρεύουσα σήμερα διδάσκεται στο Γυμνάσιο!» Τι εννοεί με τη λέξη «καθαρεύουσα» ο Εμμανουήλ Κριαράς; Για ποιο λόγο διαμαρτύρεται; (Γνωρίζεις τι είναι η καθαρεύουσα; Γνωρίζεις κάτι για την ιστορία του γλωσσικού ζητήματος; Τι είναι το κίνημα του δημοτικισμού;)

3.       Ποια είναι η γνώμη του Εμμανουήλ Κριαρά για την κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας;

4.       «Τα λάθη αρκετές φορές είναι τέτοια που βοηθούν σε μια γλωσσική εξέλιξη. Τα «λάθη» γίνονται στη συνέχεια ο κανόνας». Ποια είναι η γνώμη του Εμμανουήλ Κριαρά για τα γλωσσικά λάθη; Γιατί η λέξη «λάθη» γράφεται την πρώτη φορά χωρίς εισαγωγικά και τη δεύτερη μέσα σε εισαγωγικά;

5.       Να βρεις λέξεις που μπορούν να αντικαταστήσουν τις παρακάτω λέξεις χωρίς να αλλοιώνεται η σημασία του κειμένου: παιδιά, αναγκάζονται, ουτοπία, εκλείψει, μοιραίως,

6.       Θα μπορούσες να τεκμηριώσεις την άποψη ότι η πρώτη απάντηση/ παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτιολόγησης; Ποιες διαρθρωτικές λέξεις θα έπρεπε να υπάρχουν ώστε να γίνει σαφέστερα αντιληπτή;

7.       Στο γυμνάσιο διδάχτηκες την αρχαία ελληνική γλώσσα (αυτό που συνήθως ονομάζεται «αρχαία από το πρωτότυπο») και την αρχαία ελληνική γραμματεία (αυτό που συνήθως ονομάζεται «αρχαία από μετάφραση»). Μπορείς να γράψεις ένα κείμενο και να συγκρίνεις τα δύο μαθήματα. (Ποιο σου κινούσε το ενδιαφέρον; Τι νομίζεις ότι σου πρόσφερε το καθένα; κλπ). Μπορείς να γράψεις ελεύθερα τη δική σου άποψη για να δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου. (400 λέξεις)

επιπλέον δραστηριότητα

Μπορείς να βρεις άλλα στοιχεία (βιογραφικά και εργογραφικά) για τον Εμ. Κριαρά;

Προφορική και ουσιαστική άσκηση:

να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα του κειμένου (σύνταξη, λεξιλόγιο, γραμματικοί τύποι). Εντοπίστε δύο χαρακτηριστικά στοιχεία που σας αρέσουν (π.χ. λόγιο λεξιλόγιο, χρήση επιθέτων, κλπ) και στοιχεία που δε σας αρέσουν (π.χ. δομή του κειμένου, παράγραφοι, κλπ).

Δείκτες Αναγνωσιμότητας των κειμένων, από το http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/foreign/tools/readability/index.html

Αριθμός προτάσεων 22

Αριθμός Λέξεων 288

Αριθμός συλλαβών 645

Λέξεις ανα πρόταση 13.09

Συλλαβές ανα λέξη 2.24

Δείκτης αναγνωσιμότητας Flesch 61.41 μέσο, Γ' Γυμνασίου - Α' Λυκείου

Δείκτης αναγνωσιμότητας SMOG 11.37 επίπεδο Α' Λυκείου

Δείκτης αναγνωσιμότητας FOG 26.11 αρκετά εύκολο

όλη η συνέντευξη

Κύριε καθηγητά, είστε Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών ενώ έχετε τιμηθεί με πολλά μετάλλια και διακρίσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Ωστόσο, η αναγόρευσή σας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών σε Επίτιμο διδάκτορα έχει μια ξεχωριστή σημασία;
Ασφαλώς. Η τιμή που μου κάνει το Πανεπιστήμιο Αθηνών, και ιδιαίτερα το Τμήμα Επικοινωνίας και Μ.Μ.Ε., έχει μια ξεχωριστή σημασία καθώς τόσο τις προπτυχιακές μου σπουδές όσο και τη διδακτορική μου διατριβή τις ολοκλήρωσα στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα φοιτητικά χρόνια που πέρασα εδώ με επηρέασαν ιδιαίτερα. Είχα την τύχη να γνωρίσω και να διδαχθώ από πολλούς καλούς δασκάλους, όπως τον Κωνσταντίνο Άμαντο, τον Παναγή Λορεντζάτο, τον Νίκο Βέη, που ήταν και ο επιβλέπων καθηγητής της διατριβής μου, και τον Σωκράτη Κουγέα.
Η αναφορά σε αυτούς τους καθηγητές δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν ωφελήθηκα και από άλλους καλούς καθηγητές. Απλώς τους συγκεκριμένους που ανέφερα τους ένιωθα περισσότερο κοντά μου και από απόψεως ιδεολογίας.

Ποιοι ήταν εκείνοι οι παράγοντες που σας επηρέασαν και στραφήκατε προς τον δημοτικισμό;
Η ελληνική γλώσσα, τόσο η αρχαία όσο και η νέα, με ενδιέφεραν πάντοτε. Συγκεκριμένη ιδεολογία στο γλωσσικό ζήτημα είχα διαμορφώσει ήδη από τις τελευταίες τάξεις του γυμνασίου. Σε αυτό με βοήθησαν ορισμένα εξωσχολικά διαβάσματα αλλά και επιδράσεις ορισμένων διδασκάλων του γυμνασίου Χανίων. O δάσκαλός μου Ιωάννης Μοσχόπουλος, οπαδός του δημοτικισμού, άνοιξε τους πνευματικούς μου ορίζοντες, ενώ ο γυμνασιάρχης Εμμανουήλ Γενεράλις που ήταν καθαρευουσιάνος, με επηρέασε με το ήθος και τη βαθιά γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που διέθετε.
Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ασφαλώς με επηρέασαν οι τέσσερεις καθηγητές της Φιλοσοφικής Σχολής που σας προανέφερα. Για παράδειγμα, ο Παναγής Λορεντζάτος στάθηκε πάντοτε θαρραλέος υπερασπιστής της δημοτικής γλώσσας, ενώ ο Σωκράτης Κουγέας ενίσχυε τον δημοτικισμό μας με την ανεκτικότητα και την ανεξιγλωσσία που έδειχνε.

Κύριε καθηγητά, πιστεύετε ότι το κίνημα του δημοτικισμού έχει ολοκληρώσει την αποστολή του;
Αυτό είναι ένα ζήτημα που με απασχολεί πάρα πολύ. Όπως γνωρίζετε, πάντοτε προσπαθούσα να είμαι αγωνιστής υπέρ του δημοτικισμού. Μετά, όμως, την αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας έγινα περισσότερο αγωνιστής και θέλησα να γίνω κατά κάποιο τρόπο «διαφωτιστής», όσο μου επέτρεπαν οι δυνάμεις μου. Φρόντισα με τις ομιλίες, τα μαθήματά μου αλλά και τα γραπτά μου κείμενα να βοηθήσω ώστε ο Έλληνας να ενδιαφερθεί περισσότερο για τη γλώσσα του και να τη μάθει σωστά. Σήμερα η δημοτική είναι αναγνωρισμένη από το κράτος και γράφεται σχεδόν από όλους τους Έλληνες. Υπάρχουν, βέβαια, και ορισμένοι που εξακολουθούν να γράφουν μια αρχαϊστική γλώσσα αλλά πρόκειται για μειονότητα η οποία μοιραίως θα εκλείψει. Παρότι, όμως, σήμερα σχεδόν όλοι γράφουν τη δημοτική, δεν καταφέρνουν δυστυχώς όλοι να τη γράψουν με την ίδια φροντίδα και με την ίδια γνώση. Ασφαλώς, δεν αναφέρομαι στις τυχόν μικρές ή κάπως μεγαλύτερες αποκλίσεις στη χρήση της δημοτικής που μοιραία υπάρχουν μεταξύ ορισμένων Ελλήνων. Αντίθετα, αναφέρομαι στην κακή χρήση της γλώσσας και εδώ ακριβώς πιστεύω ότι είναι το σημείο όπου υπάρχει περιθώριο και πρέπει να διδάξουμε στον κόσμο τη δημοτική γλώσσα και τους κανόνες της.

Στη Μέση Εκπαίδευση πώς βλέπετε τα πράγματα όσον αφορά τη διδασκαλία της δημοτικής;
Δυστυχώς, στην εκπαίδευση το κίνημα του δημοτικισμού δεν βρήκε ποτέ τη σωστή του εφαρμογή. Ακόμα και σήμερα το εκπαιδευτικό σύστημα δεν υπηρετεί όσο θα έπρεπε τη γνώση της νέας ελληνικής. Η καθαρεύουσα σήμερα διδάσκεται στο Γυμνάσιο! Το λέω και διαμαρτύρομαι! Τα παιδιά της πρώτης Γυμνασίου αναγκάζονται να μάθουν αρχαία ελληνικά και μάλιστα μέσα από ένα βιβλίο που δεν είναι το καλύτερο δυνατό από άποψη συγκρότησης. Τα περισσότερα παιδιά, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, έρχονται από το δημοτικό ακατάρτιστα στη νέα ελληνική γλώσσα. Όταν τους φορτώνεται στο πρόγραμμα και η αρχαία ελληνική, τότε επέρχεται σύγχυση και δεν καταλαβαίνουν τίποτα. Είναι εγκληματικό!

Οι καθηγητές στο Πανεπιστήμιο συχνά πυκνά διαμαρτύρονται για τα «μαργαριτάρια» που βρίσκουν στα γραπτά των φοιτητών τους. Τα λάθη των νέων στη χρήση της γλώσσας είναι καρπός άγνοιας ή ασύγγνωστης αδιαφορίας;
Είναι φαινόμενο των καιρών. Στην εποχή μας δεν καλλιεργείται το ενδιαφέρον για τη γλώσσα. Καλλιεργούνται περισσότερο οι Θετικές επιστήμες με αποτέλεσμα και το ενδιαφέρον των καλών φοιτητών να στρέφεται προς αυτές. Συχνά τις φιλολογικές σπουδές τις προτιμούν δεύτεροι σε ικανότητα φοιτητές γιατί τις θεωρούν ευκολότερες. Έτσι, από τα Πανεπιστήμιά μας βγαίνουν φιλόλογοι που δεν είναι καταρτισμένοι στον βαθμό που θα έπρεπε. Όταν στη συνέχεια διορίζονται στην εκπαίδευση, διαιωνίζουν το πρόβλημα. Πάντως η ελληνική γλώσσα δεν κινδυνεύει, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να μάθουμε να τη γράφουμε σωστά, αντιθέτως.

Όσο περνούν τα χρόνια η αγγλική γλώσσα καθιερώνεται όλο και περισσότερο ως η γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ των λαών. Αυτό πρέπει να μας δημιουργεί ανησυχίες;
Μια παγκόσμια γλώσσα δεν μπορεί να υπάρξει και πιστεύω ότι είναι ουτοπία να το επιδιώκει κανείς. Η γλώσσα του κάθε λαού πρέπει να διατηρηθεί και θα διατηρηθεί γιατί γλώσσα σημαίνει πολιτισμός, ήθη, έθιμα και πολλά άλλα. Για να εκλείψει μια γλώσσα πρέπει να συμβούν συνταρακτικά γεγονότα. Πάρτε για παράδειγμα την ελληνική γλώσσα. Τόσα και τόσα πέρασε ο ελληνισμός. Παρ’ όλα αυτά η γλώσσα του σώθηκε εξελισσόμενη. Έτσι, πιστεύω ότι η αγγλική δεν μπορεί να εκτοπίσει τις άλλες γλώσσες. Ακόμα και αυτή η γλώσσα καθώς μιλιέται και από άλλους λαούς μοιραίως υφίσταται αλλαγές. Μετά από αρκετά χρόνια η αγγλική γλώσσα θα αλλάξει πάρα πολύ σε σχέση με αυτό που είναι τώρα, όπως άλλωστε άλλαξε και η αρχαία ελληνική από τη στιγμή που τη μίλησαν και μη Έλληνες. Είναι μοιραίο, ο ξένος θα κάνει λάθη και τα λάθη αρκετές φορές είναι τέτοια που βοηθούν σε μια γλωσσική εξέλιξη. Τα «λάθη» γίνονται στη συνέχεια ο κανόνας.