Ο Φουκό και η «αρχαιολογία» του

Στα 1960 αφιερώθηκε κυρίως στη μελέτη μιας μεθόδου ιστορικής έρευνας, στην οποία έδωσε το όνομα «αρχαιολογία». Αυτή περιελάμβανε μια εξονυχιστική εξέταση των ιστορικών ντοκουμέντων. Το έργο του, λοιπόν, είναι διαφορετικό από το έργο όλων των φιλοσόφων του εικοστού αιώνα, γιατί ο Φουκό αγαπούσε τα γεγονότα και τα βιβλία του είναι γεμάτα από αυτά. Χρησιμοποιεί γεγονότα για να χτίσει μια γενική εικόνα της θεμελιώδους ουσίας της σκέψης που κάθε γενιά χρησιμοποιεί για να ερμηνεύσει την πείρα της. Ισχυρίζεται πως οι προτάσεις αποκτούν νόημα μόνο μέσα σ' ένα τέτοιο πλαίσιο ιδεών. Οι «αρχαιολογίες» του ερευνούν τα διάφορα επίπεδα στην ιστορία της κατανόησης - σε αυτή την πρώτη περίπτωση τους διαφόρους τρόπους με τους οποίους η κοινωνία έχει κατανοήσει την τρέλα. Αυτό συνεπάγεται πως δεν υπάρχει μόνο ένας ή απόλυτος τρόπος για να περιγραφεί η τρέλα, αλλά πως όλα σχετίζονται με αυτό που αργότερα θα ονόμαζε «επιστήμη» ή δομή της σκέψης μέσα στην οποία υπάρχει η τρέλα. Όπως ο φυσικός αρχαιολόγος συσχετίζει κάθε μικρό εύρημα με το επίπεδο και το περιβάλλον που βρέθηκε, έτσι και ο Φουκό συσχέτιζε όλα τα συγκεντρωμένα γεγονότα με το διανοητικό στρώμα και το περιβάλλον τους. Το τελικό προϊόν είναι μια μελέτη που δείχνει πώς η κοινωνία και η γλώσσα διαμορφώνουν την αντίληψη - δίνοντας της ένα ιστορικό a priori.

Είναι αυτή η διαδικασία που δίνει στη φιλοσοφία του μια πολύ διαφορετική αίσθηση από αυτήν πολλών άλλων φιλοσόφων, γιατί γίνεται περισσότερο κατανοητή σαν ιστορία, αλλά με έμφαση στην εννοιολογική δομή που συνιστά ένα γενικό πλαίσιο για κάθε γεγονός και πρόταση. Έτσι, για παράδειγμα, μελετά τον ρόλο των νοσοκομείων κατά τον δέκατο όγδοο αιώνα και την ανάπτυξη της κλινικής διδασκαλίας της ιατρικής στους φτωχούς, έτσι ώστε να μπορούν να νοσηλευτούν στο σπίτι τους. Ή εξετάζει τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για να ληφθεί η απόφαση ποιοι από τους φτωχούς θεωρούνται «αξιοπαθούντες», κατά πόσον κάποιος είναι ικανός για εργασία και άλλα τέτοια. Με αυτό τον τρόπο χτίζει σταδιακά την εικόνα του για τις έννοιες της υγείας, της ασθένειας, της φτώχειας, της εργασίας και άλλων μέσα στο πλαίσιο εκείνης της συγκεκριμένης περιόδου. Ο τρόπος εργασίας του Φουκό -και στις αρχαιολογίες και αργότερα στις γενεαλογίες- παράγει μια σχετικοκρατική άποψη. Η διαδικασία της κατανόησης δεν είναι απόλυτη, αλλά εξελίσσεται μέσα στον χρόνο και αποτελεί μέρος μιας καθολικώς τεχνητά κατασκευασμένης ομάδας απόψεων. Έτσι, λοιπόν, και η επιστήμη και η συνολική άποψη για τη φύση της υλικής πραγματικότητας μπορούν να εξελιχθούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που μπορεί να αλλάξει η κατανόηση της τρέλας από την κοινωνία.

Η μελέτη του υπόβαθρου της σκέψης από τον Φουκό στηρίζεται στη δουλειά δυο διανοητών που τον επηρέασαν από τα φοιτητικά του χρόνια. Ο Χέγκελ είχε κατηγορήσει τον Καντ για τη δημιουργία μιας ηθικής φιλοσοφίας, η οποία δεν λάμβανε υπόψη το γενικό υπόβαθρο της σκέψης που διαμόρφωσε το πλαίσιο της ηθικής επιλογής. Ο Χέγκελ, επίσης, ήταν αυτός που διερεύνησε την ιδέα πως υπήρχε ένα ιδιαίτερο Geist ή πνεύμα μιας εποχής, το οποίο παρείχε το πλαίσιο για όλη την κοινωνική και πολιτιστική δουλειά. Ο Χάιντεγκερ, επίσης, υποστήριξε πως είμαστε «ριγμένοι» στον κόσμο και, ως εκ τούτου, όλες μας οι επιλογές σχετίζονται με αυτό το συγκεκριμένο υπόβαθρο. Μάλιστα, ο Χάιντεγκερ διερεύνησε το πρόβλημα της ύπαρξης ενός ατέλειωτου αριθμού γεγονότων υποδομής που πρέπει να ληφθούν υπόψη πριν οτιδήποτε γίνει πλήρως κατανοητό.

Nigel Rodgers, Mel Thompson, Αχ, αυτοί οι φιλόσοφοι, Μεταίχμιο, 2010, σ. 278-280