Χέγκελ, η πανουργία της λογικής

 § 209. 3) Η σκόπιμη ενέργεια μαζί με τα μέσα της είναι ακόμα στραμμένη προς τα έξω, επειδή και ο σκοπός δεν ταυτίζεται με το αντικείμενο και άρα πρέπει πρώτα να μεσολαβηθεί από αυτό. Το μέσο ως αντικείμενο στέκεται μέσα σ' αυτή τη δεύτερη προκείμενη σε άμεση σχέση προς τον άλλο ακραίο όρο του συλλογισμού, δηλαδή προς το υλικό ή την αντικειμενικότητα ως προϋποτιθέμενη. Αυτή η σχέση είναι η σφαίρα του μηχανισμού και του χημισμού, οι οποίοι τώρα υπηρετούν τον σκοπό, ο οποίος είναι η αλήθεια τους και η ελεύθερη έννοια τους.

Έτσι ο υποκειμενικός σκοπός, που είναι η εξουσία αυτών των διαδικασιών, μέσα στην οποία τα αντικειμενικά στοιχεία ξετρίβονται μεταξύ τους και αλληλοαναιρούνται, τείνει να διατηρηθεί έξω από αυτές τις διαδικασίες και όμως διατηρεί τον εαυτό του μέσα τους. Αυτή είναι η πονηριά της λογικής ικανότητας¹. 

1. Γίνεται τώρα φανερό ότι ενώ τα αντικειμενικά στοιχεία (= ο κόσμος των αντικειμένων) «τρίβονται»,  χρησιμοποιούνται και καταναλώνονται αλληλοαναιρούμενα, ο υποκειμενικός σκοπός διατηρείται μέσα τους μόνο καθόσον βγαίνει από αυτές τις φθαρτικές διαδικασίες και διασώζεται ο ήδη πραγματωμένος σκοπός δεν αποτελεί την αναίρεση του, αλλά την ανάδυση του ως ελεύθερης έννοιας. Το ότι διατηρείται μέσα στα αντικείμενα εξουσιάζοντας τα και όμως διασώζεται γλυτώνοντας από τη φθορά τους, είναι «η πονηριά της λογικής  ικανότητας» (die List der Vernunft).

Αυτό που έχει εδώ στον νου του ο Χέγκελ, φωταγωγείται μέσα από την εξής προφορική προσθήκη: «Η λογική ικανότητα είναι τόσο πονηρή όσο και εξουσιαστική. Η πονηριά έγκειται στη μεσολαβητική ενέργεια, η οποία ενώ επιτρέπει στα αντικείμενα να ακολουθήσουν τη φύση τους και να επιδράσουν το ένα επάνω στο άλλο αλληλοσπαταλούμενα, αυτή δεν αναμειγνύεται άμεσα σ' αυτή τη διαδικασία, παρά μόνο πραγματώνει τον δικό της σκοπό. Σύμφωνα με αυτή την εξήγηση μπορεί να ειπωθεί, ότι η θεία Πρόνοια στέκεται απέναντι στον κόσμο και στην πορεία του με μια απόλυτη πονηριά. Ο θεός επιτρέπει στους ανθρώπους να πράττουν όπως τους αρέσει, σύμφωνα με τα πάθη τους και τα συμφέροντα τους αλλά το αποτέλεσμα είναι η πραγμάτωση των δικών του προθέσεων, οι οποίες διαφέρουν ριζικά από τους αρχικούς στόχους εκείνων, τους οποίους Αυτός χρησιμοποίησε».

 Χέγκελ Γκ., 1991, Η Επιστήμη της Λογικής, (από την Εγκυκλοπαίδεια των φιλοσοφικών επιστημών §§ 1-244), Αθήνα – Γιάννινα , Δωδώνη: 428-429

  Χέγκελ Γκ., 2004, Βασικές κατευθύνσεις της φιλοσοφίας του δικαίου, Αθήνα-Γιάννινα, Δωδώνη: 339-341