Είσοδος Ιστορία Χρονολόγιο

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1100 ΕΩΣ ΤΟ 800 π.Χ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

1. ΟI ΜΕΤΑΒΑΤIΚΟI ΧΡΟΝΟI


 

1. Οι μεταβατικοί χρόνοι

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης, ώστε να παρουσιαστούν οι μετακινήσεις και η οριστική εγκατάσταση των ελληνικών φύλων στον χώρο του Αιγαίου.

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Σε έναν χάρτη της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας να σημειώσετε (χρωματίζονταςμε διαφορετικό χρώμα) τις περιοχές της οριστικής εγκατάστασης των ελληνικών φύλων. Για τις μικρασιατικές περιοχές, δημιουργήστε έναν τρίστηλο πίνακα (Αιολίδα, Ιωνία, Δωρική Εξάπολη) και σημειώστε τις σημαντικότερες ελληνικές πόλεις σε κάθε περιοχή.

 1 ώρα 

 

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να γνωρίσουν τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου.

• Να μάθουν για τις νέες συνθήκες που αναπτύσσονται στην Ελλάδα μετά τη μόνιμη εγκατάσταση των ελληνικών φύλων.

• Να κατανοήσουν τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στον κόσμο των ομηρικών επών και τον κόσμο της ιστορικής πραγματικότητας.

• Να μάθουν όλα τα σχετικά με τον πρώτο ελληνικό αποικισμό.

 

Προετοιμασία:

Η πτώση του μυκηναϊκού συστήματος έχει ως άμεσο επακόλουθο τις αναστατώσεις στον ελλαδικό χώρο.

 

Προσπέλαση:

Τα δύο παραθέματα από τον Θουκυδίδη χρησιμεύουν ως αφετηρία για ανασκόπηση της κατάστασης στον ελλαδικό χώρο. Κύρια σημεία για ιδιαίτερη επισήμανση: η εξασθένηση της κεντρικής εξουσίας, μόνιμη εγκατάσταση ελληνικών φύλων. Οι νέες κοινότητες είναι φυλετικές.

Τα ομηρικά έπη μάς παρουσιάζουν ανάγλυφα αυτό τον κόσμο που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αναζήτηση. Το παράθεμα «Τα πρόσωπα του Ομήρου» μας παρουσιάζει με σαφήνεια τον άνθρωπο-ηγέτη αυτής της εποχής.

Ο χάρτης θα καθοδηγήσει τους μαθητές να συλλάβουν τη διάσταση, την έκταση και τους στόχους του πρώτου ελληνικού αποικισμού.

 

Εμπέδωση:

Μεταβατική, ταραχώδης αλλά και άκρως γόνιμη αυτή η περίοδος θέτει τα θεμέλια της ιδιοπροσωπίας του ελληνικού πολιτισμού.

Να συνθέσουν σε σχήμα οι μαθητές την αντιστοιχία της εγκατάστασης των τριών κύριων ελληνικών φύλων (Αιολέων, Ιώνων, Δωριέων) στην Ελλάδα, στα νησιά του Αιγαίου και στα παράλια της Μικράς Ασίας.

 

 

πάνω

 


χρονολόγιο
2300| 2000| 1700| 1600| 1450| 1400| 1370| 1200|


ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΚΕΦΑΛΑIΟ Γ΄

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1100 ΕΩΣ ΤΟ 800 π.Χ.

Η πτώση του μυκηναϊκού πολιτισμού επιφέρει μια αναστάτωση στην Ελλάδα, που διαρκεί περίπου τρεις αιώνες (1100-800 π.Χ.). Η περίοδος αυτή, παρά τις όποιες αναταράξεις, είναι γονιμότατη. Σε αυτή την περίοδο η Ελλάδα διαμορφώνεται φυλετικά, οι Έλληνες μορφοποιούν όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία θα τους επιτρέψουν να αναπτύξουν τον δικό τους πολιτισμικό λόγο. Σημαντικότερα γεγονότα: ο πρώτος ελληνικός αποικισμός, η διαμόρφωση των ομηρικών επών και η επινόηση του ελληνικού αλφαβήτου.

36



εικ. Από το 1100 π.Χ. μέχρι περίπου το 950 π.Χ. η Ελλάδα βρίσκεται σε κρίση. Ο πληθυσμός μειώνεται δραστικά. Η οικονομία επανέρχεται σε πρωτογενή σχήματα, περιορίζεται στη γεωργία και την κτηνοτροφία και αποκτά μια καθαρά οικιακή μορφή. Η κεντρική εξουσία εξασθενεί, σχεδόν εξαφανίζεται. Η οργάνωση στηρίζεται περισσότερο στην οικογένεια, στο χωριό, στην ομάδα.

ΟΙ ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.

Και μετά τα Τρωικά εξακολούθησαν στην Ελλάδα οι μεταναστεύσεις και οι εισβολές και η έλλειψη ησυχίας την εμπόδισε να αναπτυχθεί. Η μακρόχρονη απουσία των Ελλήνων στην Τροία προκάλεσε πολλές αναταραχές και σε πολλές πολιτείες έγιναν επαναστάσεις που ανάγκασαν πολλούς να φύγουν και να πάνε να ιδρύσουν άλλες πολιτείες. Εξήντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Θεσσαλοί έδιωξαν από την Άρνη τους σημερινούς Βοιωτούς… Ογδόντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Δωριείς κατάκτησαν την Πελοπόννησο. Μόνο μετά από πολλά χρόνια η Ελλάδα ησύχασε.

Θουκυδίδης, Ιστορία Α’, 12 (Μετ. Αγγ. Βλάχου)

Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΗΚΥΝΑΪΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Τότε δεν υπήρχε ούτε εμπόριο ούτε ασφάλεια στις χερσαίες και θαλάσσιες μεταφορές και επικοινωνίες και οι κάτοικοι καλλιεργούσαν τόση μόνο γη, όση τους ήταν απαραίτητη για να ζουν. Δεν δημιουργούσαν απόθεμα από χρήματα ούτε φύτευαν δένδρα γιατί, μη έχοντας τείχη για προστασία, δεν ήξεραν ποτέ αν και πότε θα εμφανιζόταν κάποιος να τους τα αρπάξει.

Θουκυδίδης, Ιστορία, Α, 2 (Μετ. Αγγ. Βλάχου)

Οι μνήμες του Θουκυδίδη συμπίπτουν με την ιστορική πραγματικότητα που σήμερα αποδέχεται η επιστήμη;

Η διαμόρφωση των φυλετικών κοινοτήτων

Φυλετικές κοινωνίες Φυλετικές κοινωνίες (IME)
Μεταναστεύσεις Μεταναστεύσεις ελληνικών φύλων μεταξύ 1125-1100 π. Χ.(Προϊστορία, Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας)

Η αληθινά δύσκολη αυτή περίοδος, κατά την οποία ο ελληνικός κόσμος, εξασθενημένος, έζησε αναδιπλωμένος στον εαυτό του, ήταν πολύ μικρή. Από τα μέσα του 10ου αιώνα παρατηρείται μια τεχνολογική, δημογραφική και πνευματική αναγέννηση.

Με τις κινήσεις των ελληνικών φύλων που σημειώνονται κατά τη διάρκεια του 12ου αιώνα π.Χ. και την εγκατάστασή τους στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας σταθεροποιείται η διανομή τους στην εδαφική έκταση και διαμορφώνονται τα μόνιμα πλέον χαρακτηριστικά τους. Ο γεωγραφικός παράγοντας έπαιζε πρωταρχικό ρόλο σε αυτές τις μετακινήσεις. Γενικώς, παρατηρείται μια κίνηση από τα βόρεια προς τα νότια.

εικ. Οι Δωριείς, το τελευταίο ελληνικό φύλο που μετακινείται μαζικά, από την Πίνδο όπου ζούσαν, μετακινήθηκαν προς τον Νότο και εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο και σε ένα τμήμα της Στερεάς. Στη συνέχεια προωθήθηκαν σε μερικές από τις Κυκλάδες (Μήλο, Θήρα) και αργότερα στην Κρήτη.
εικ. Οι Θεσσαλοί, που ζούσαν και αυτοί στην περιοχή της Πίνδου, εγκαταστάθηκαν στη σημερινή Θεσσαλία, εξαναγκάζοντας τους παλαιούς κατοίκους της, Βοιωτούς και Αιολείς, τους μεν πρώτους να μετακινηθούν προς τη σημερινή Βοιωτία, και τους δεύτερους να μεταναστεύσουν στη Λέσβο, στην Τένεδο και στα βόρεια της Μικράς Ασίας.
εικ. Τέλος, οι Ίωνες των βόρειων παραλίων της Πελοποννήσου καταφεύγουν στην Αττική, στην Εύβοια και στις Κυκλάδες.
εικ. Οι νέες κοινότητες είναι φυλετικές. Και το κράτος που δημιουργείται από τη συνένωση πολλών κοινοτήτων είναι φυλετικό. Αρχηγός του είναι ο βασιλιάς, ο οποίος εκλέγεται από τη συνέλευση των πολεμιστών. Αργότερα το αξίωμα μεταβάλλεται σε κληρονομικό. Η κυριότερη αρμοδιότητα του βασιλιά είναι η αρχιστρατηγία, γι’ αυτό στο αξίωμα του βασιλιά εκλέγεται ο ικανότερος πολεμιστής.

37


αποικισμός
Ελληνικό πλοίο προσεγγίζει σε άγνωστο, ίσως εχθρικό, τόπο.
Γεωμετρικό αγγείο του 8ου αιώνα (Μουσείο Ελευσίνας).

Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός.

α' αποικισμός
Ο Πρώτος ελληνικός αποικισμός

Πάτα εδώ εδώ για να δεις αναλυτικά τις μετακινήσεις.

εικ. Η ανώμαλη κατάσταση που επικράτησε στην Ελλάδα μετά τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων κατά τον 12ο αιώνα π.Χ., η γενική στενότητα του χώρου και ο οικονομικός μαρασμός και η ανασφάλεια υποχρέωσαν συμπαγείς ομάδες Ελλήνων να μεταναστεύσουν προς τα νησιά του Αιγαίου και τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας. Η μετακίνηση πραγματοποιήθηκε κατά φυλετικές ομάδες και τον 10ο αιώνα η μετανάστευση αυτή έλαβε τη μορφή ενός ευρύτατου αποικισμού. Η κίνηση αυτή έμεινε γνωστή ως Πρώτος ελληνικός αποικισμός.
(Δες τις μετακινήσεις στο τέλος της σελίδας ή εδώ)

Όπως τονίσαμε προηγουμένως, οι Αιολείς, πιεζόμενοι από τους Θεσσαλούς, εγκαταστάθηκαν αρχικά στη Λέσβο και στην Τένεδο και στη συνέχεια ίδρυσαν αποικίες στο βόρειο τμήμα της μικρασιατικής παραλίας, σε μια περιοχή που εκτείνεται από την Τρωάδα στα βόρεια μέχρι τον κόλπο της Σμύρνης. Είναι η περιοχή της Αιολίδας.

ιμε Οι μετακινήσεις των Αιολέων (IME)
IME Οι μετακινήσεις των Ιώνων (IME)
ΙΜΕ Οι μετακινήσεις των Δωριέων (IME)

Οι Ίωνες ξεκινώντας από την Αττική, την Εύβοια και τη βορειοανατολική Πελοπόννησο εγκαταστάθηκαν στη Χίο, στη Σάμο και στο κεντρικό τμήμα των παραλίων της Μικράς Ασίας. Είναι η περιοχή που ονομάστηκε Ιωνία.

Οι Δωριείς εγκαθίστανται στη Ρόδο, στην Κω και στο νότιο τμήμα των παραλίων της Μικράς Ασίας, όπου ιδρύουν τη δωρική εξάπολη.

Οι πρώτοι Έλληνες άποικοι ασχολούνται στην αρχή με τη γεωργία. Γρήγορα όμως επιδίδονται στο εμπόριο και ταχύτατα οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας αναπτύσσονται σε εύρωστα εμπορικά κέντρα. Την οικονομική ανάπτυξη ακολουθεί η πολιτισμική άνθηση.

Ο κόσμος των ομηρικών επών

Οι Έλληνες του 10ου, 9ου και 8ου αιώνα π.Χ., της αποκαλούμενης “γεωμετρικής εποχής”, ενδιαφέρονται πολύ για το παρελθόν τους και ασχολούνται με την αναζήτηση της ρίζας τους. Τα ομηρικά έπη αποτελούν τυπικό παράδειγμα. Μορφοποιημένα στη στροφή από τον 9ο προς τον 8ο αιώνα και στηριζόμενα σε μια προφορική παράδοση, τα ποιήματα αυτά έχουν ως στόχο να ξαναζωντανέψουν το παρελθόν, την εποχή του Τρωικού πολέμου, τον καιρό των βασιλέων και των ηρώων.

Τρωϊκός πόλεμος Τρωϊκός πόλεμος, Τα βασίλεια των Αχαιών
Οίκος και πόλις Οίκος και πόλις (Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)

38



εικ. Αντίθετα, η ρωγμή στο πολιτικό πεδίο είναι προφανής. Η ομηρική βασιλεία δεν έχει καμία σχέση με το γραφειοκρατικό σύστημα του μυκηναϊκού ανακτόρου. Αλλά και η ορολογία έχει αλλάξει γιατί ο ηγεμόνας στον Όμηρο ονομάζεται «βασιλεύς» και όχι άναξ, όπως στις πινακίδες της Πύλου.

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

Όλο το ενδιαφέρον του ποιητή στρέφεται προς ισχυρές προσωπικότητες, προς την ατομική αρετή και την ανδρεία. Αυτή η αρετή είναι ένα μίγμα θάρρους και πονηρίας σε μεταβλητή αναλογία (Ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας προσφέρουν ένα δείγμα αυτού του μείγματος, αληθινά κλασικό). Αυτές οι θαρραλέες πράξεις κάνουν τους ήρωες να βρίσκονται σε μια αγωνιστική διάθεση. Ο ελληνικός πολιτισμός, μέσα από τα ομηρικά έπη, καθίσταται ένας πολιτισμός «αγώνα». Αυτή η φροντίδα για την έξαρση του ατομικού μεγαλείου υποβάλλει σε σκληρή δοκιμασία την πίστη και το καθήκον. Δεν υπάρχει ίχνος μόνιμης υποταγής. Το μόνο που αντιστέκεται είναι ο δεσμός της φιλίας και αυτός σε προσωπικό επίπεδο, όπως ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Πάτροκλο.

Mathieu de Durant, Precis d’histoire grecque, σ. 60-61 (Μετ. Β.Σ.)

Στα ομηρικά έπη η πολιτική αστάθεια είναι συνεχής. Οι βασιλείς είναι πολυάριθμοι και απολύτως ανεξάρτητοι. Ο καθένας προσπαθεί να στηρίξει τη θέση του στο πλαίσιο ενός συστήματος υπερβολικά ανταγωνιστικού και συνεχώς πρέπει να αποδεικνύει τις ικανότητές του με κατορθώματα, ληστρικές επιδρομές που αποφέρουν μεγάλη λεία, με γιορτές και αγώνες ιδιαίτερα μεγαλοπρεπείς.
εικ. Η κοινωνία, η ιεραρχία της οποίας στηρίζεται στην κατανομή της λείας, κυριαρχείται από ανισότητα και η διατήρηση της εξουσίας από τον ηγεμόνα δεν είναι ποτέ εξασφαλισμένη. Όλα αυτά τα στοιχεία ανταποκρίνονται περισσότερο στις συνεχείς αναταράξεις που ακολούθησαν την πτώση της μυκηναϊκής δύναμης και ταιριάζουν σε μια κοινωνία αγροτοποιμενική που ζει από τα προϊόντα της και από τις ληστρικές επιδρομές. Επομένως η Ιλιάδα και η Οδύσσεια περιγράφουν μια εποχή μεταγενέστερη της μυκηναϊκής, περίπου από τον 11ο μέχρι τον 8ο αιώνα π.Χ..

39


Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Γιατί εξασθενεί η κεντρική εξουσία μετά την πτώση των μυκηναϊκών ανακτόρων;
2. Πού εγκαθίστανται μόνιμα τα δωρικά φύλα κατά τον 12ο αιώνα π.Χ.;
3. Παρατηρήστε την εικόνα με το πλοίο. Παίρνοντας αφορμή από τη λεζάντα, αναφέρετε δυσκολίες που συνάντησαν οι άποικοι.
4. Ποιας κοινωνίας την εικόνα μας δίνουν τα ομηρικά έπη;




Οι Δωριείς: από την Πίνδο κατά τη διάρκεια του 12ου αι. π.Χ. κατευθύνονται σ' ένα τμήμα της Στερεάς και στην Πελοπόννησο.
Στη συνέχεια σε μερικές από τις Κυκλάδες (Μήλο, Θήρα) και αργότερα στην Ρόδο, Κω, Κρήτη.
Κατά τη διάρκεια του 10ου αι. π.Χ. κατευθύνονται στα νότια παράλια της Μικράς Ασίας.
Η περιοχή στην οποία εγκαταστάθηκαν πήρε την ονομασία Δωρική εξάπολη.
Συγκεντρώνονταν στον ναό του Απόλλωνα στο ακρωτήριο Τριόπιο

Οι Θεσσαλοί από την Πίνδο κατά τη διάρκεια του 12ου-11ου αι. π.Χ. εγκαταστάθηκαν στη σημερινή Θεσσαλία, εξαναγκάζοντας τους Βοιωτούς και Αιολείς να μετακινηθούν.

Οι Βοιωτοί κατά τη διάρκεια του 12ου-11ου αι. π.Χ. διωγμένοι από τους Θεσσαλούς μετακινούνται στη σημερινή Βοιωτία

Οι Αιολείς κατά τη διάρκεια του 12ου-11ου αι. π.Χ. διωγμένοι από τους Θεσσαλούς μετακινούνται στη Λέσβο, στην Τένεδο και κατά τη διάρκεια του 10ου αι. π.Χ. στα βόρεια της Μικράς Ασίας, από την Τρωάδα μέχρι τον κόλπο της Σμύρνης.
Η περιοχή στην οποία εγκαταστάθηκαν πήρε την ονομασία Αιολίδα.

Οι Ίωνες κατά τη διάρκεια του 12ου-11ου αι. π.Χ. μετά από την πίεση των Δωριέων φεύγουν από τα βόρεια παράλια της Πελοποννήσου και καταφεύγουν στην Αττική, στην Εύβοια και στις Κυκλάδες.
Από εκεί κατευθύνονται κατά τη διάρκεια του 10ου αι. π.Χ. στα νησιά Χίος και Σάμος και στο κεντρικό τμήμα των παραλίων της Μικράς Ασίας.
Η περιοχή στην οποία εγκαταστάθηκαν πήρε την ονομασία Ιωνία. Κάθε χρόνο συγκεντρώνονταν στον ναό του Ποσειδώνα, στο ακρωτήριο της Μυκάλης και γιόρταζαν τα Πανιώνια.

Δες τις μετακινήσεις στον διαδραστικό χάρτη πατώντας εδώ.

 




Άσκηση στον α' αποικισμό