2-6. Μυκηναϊκός Πολιτισμός, Μυκηναϊκή Θρησκεία και Τέχνη

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

6. ΜYΚΗΝΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕIΑ ΚΑI ΤΕΧΝΗ

4. Ο Μυκηναϊκός κόσμος

5. Μυκηναϊκή θρησκεία και τέχνη

Διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ταυτότητα - Χώρος - Χρονικά όρια, σ. 29

Λόγοι - παράγοντες ανάπτυξης, σσ. 29, 30, 32

Κέντρα, σ. 29

Σχέση με Μινωικό πολιτισμό, σ. 29

Κοινωνική οργάνωση, σ. 30-31

Γραφή, σ. 31

Αίτια κατάρρευσης, σ. 32

Θρησκεία, σ. 33

Απλή αναφορά στα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά δημιουργήματα, σ. 29, 33

Τέχνη, σσ. 33-34

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης της σ. 32 του βιβλίου, ώστε να επισημανθούν οι οικονομικές και πολιτισμικές σχέσεις των Μυκηναίων

Για χάρτες, βλ. και: εδώ (ανενεργό) ή εδώ (ανενεργό)

-«Μυκηναϊκή κοινωνία και διοίκηση», Εκπαιδευτικά βίντεο, Φωτόδεντρο: εδώ

-Εικόνες επιλεγμένων έργων τέχνης, ώστε να συναχθούν συμπεράσματα για τη ζωή των Μυκηναίων, τα χαρακτηριστικά της τέχνης τους και να διαπιστωθούν διαφορές και ομοιότητες του μινωικού και μυκηναϊκού πολιτισμού

Για σχετικό υλικό, βλ:

-Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: εδώ

-Μυκήνες, εκδ. ΄Ιδρυμα Λάτση: εδώ

-Μυκηναϊκός πολιτισμός: εδώ (ανενεργό)

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

- Συζήτηση με αφορμή τις ερωτήσεις 2 και 3, σ. 32 του βιβλίου.

2 ώρες

χρονολόγιο
2300| 2000| 1700| 1600| 1450| 1400| 1370| 1200|

Η τέχνη μάς αποκαλύπτει τη θρησκεία.
Θρησκευτική σκηνή από χρυσό δαχτυλίδι της Τίρυνθας. Αριστερά εικονίζεται πιθανώς η «Πότνια». Τέσσερις δαίμονες της προσφέρουν κρασί.
(Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Πριν από την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής γραφής Β οι επιστήμονες υποστήριζαν ότι η μυκηναϊκή θρησκεία ταυτιζόταν απόλυτα με τη μινωική. Όμως, μετά την ανάγνωση των πινακίδων της Γραμμικής γραφής Β αποδεικνύεται ότι στο μυκηναϊκό πάνθεον εμφανίζονται όλοι οι μεγάλοι Έλληνες θεοί της 1ης χιλιετίας, με εξαίρεση τον Απόλλωνα. Στις πινακίδες αναφέρονται ο Ζευς, η Ήρα, ο Ποσειδών, η Άρτεμις, ο Άρης και ο Διόνυσος. Σπουδαία θέση κατέχει μία θεά η οποία συνήθως προσφωνείται με την ονομασία «Πότνια (=σεβάσμια)». Η «Κυρία Πότνια» είναι αναμφίβολα η κυρίαρχη μυκηναϊκή θεότητα και σε αυτήν προσφέρονται πρόβατα, αρωματικά έλαια, μαλλί και μέλι.

Σφραγιστικό δαχτυλίδι ... από τον «Θησαυρό της Τίρυνθας»
Ο θεός Άρης
Η θεά Ήρα
Οι θεοί του Ολύμπου

Οι Μυκηναίοι δεν έχτιζαν μεγάλους ναούς και, όπως και οι Μινωίτες, λάτρευαν τους θεούς τους σε μικρά ιερά. Το ιερατείο, άνδρες και γυναίκες, αποτελούσε ιδιαίτερη κοινωνική τάξη και διαχειριζόταν την περιουσία των ιερών.

Η μυκηναϊκή τέχνη

Τα κυκλώπεια τείχη
Μυκηναϊκός πολιτισμός(Ιστορία-Αρχαιολογία, Εκπαιδευτική Τηλεόραση, προτεινόμενη διάρκεια 15.49, Αρχείο ΕΡΤ
Μυκηναϊκός πολιτισμός(Ιστορία-Αρχαιολογία, Εκπαιδευτική Τηλεόραση, προτεινόμενη διάρκεια 08.33 – 10.35, Αρχείο ΕΡΤ

Η μυκηναϊκή τέχνη αναπτύχθηκε στην ύστερη εποχή της Χαλκοκρατίας (1600-1100 π.Χ.) στα κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας (Μυκήνες, Τίρυνθα, Πύλο, Θήβα κ.α.) και μαρτυρεί έντονη μινωική επίδραση.

Αρχιτεκτονική

ανάκτορο-κάτοψη
Κάτοψη του μυκηναϊκού μεγάρου
πυρήνα των μυκηναϊκών ανακτόρων.
Λιτό, απέριττο, αντικατοπτρίζει τη διαφορετική νοοτροπία
του Μυκηναίου σε σχέση με τον Μινωίτη.

Οι Μυκηναίοι χτίζουν τα μνημειακά ανάκτορά τους σε υψώματα –ακροπόλεις– τις οποίες οχυρώνουν με γιγαντιαία τείχη. Τα τείχη αυτά είναι γνωστά ως «κυκλώπεια» από τους τεράστιους ογκόλιθους που χρησιμοποιούνταν για το χτίσιμό τους. Τα μυκηναϊκά ανάκτορα έχουν πιο απλό σχέδιο από τα μινωικά. Αποτελούνται από έναν προθάλαμο που βλέπει στην αυλή και από το κύριο δωμάτιο που έχει μεγάλη κυκλική εστία στο κέντρο και είναι ο χώρος υποδοχής (τύπος μεγάρου). Γύρω υπάρχουν άλλοι δευτερεύοντες χώροι κατοικίας των ηγεμόνων.

Για πρώτη φορά τώρα στον ελλαδικό χώρο στήνονται πάνω στους λακκοειδείς τάφους των Μυκηνών λίθινες πλάκες (επιτύμβιες στήλες) με ανάγλυφες σπείρες ή πολεμικές και κυνηγετικές σκηνές που μαρτυρούν τον πολεμικό χαρακτήρα των νεκρών. Περίφημοι είναι επίσης οι μνημειακοί θολωτοί τάφοι, όπως ο «θησαυρός του Ατρέα» στις Μυκήνες, που θεωρήθηκε ως τάφος του Αγαμέμνονα, ο «τάφος της Κλυταιμνήστρας» και άλλοι. Από ένα μακρύ, πλαισιωμένο με λίθινους τοίχους διάδρομο, φθάνει κανείς στον κυκλικό θάλαμο που είναι χτισμένος με παρόμοιο τρόπο και έχει θολωτή οροφή. Μετά την ταφή, διάδρομος και θάλαμος σκεπάζονται με χώμα, ώστε ο τάφος έμοιαζε εξωτερικά με χαμηλό λόφο. Τέτοιοι τάφοι έχουν βρεθεί σε πολλά μυκηναϊκά κέντρα.

Ο «Θησαυρός του Ατρέα».Το εντυπωσιακότερο οικοδόμημα μνημειακής αρχιτεκτονικής του μυκηναϊκού κόσμου.
Ένας δρόμος μήκους 35 μέτρων οδηγεί στην κύρια είσοδο η οποία στέφεται από ένα «ανακουφιστικό» τρίγωνο που καλυπτόταν από λίθινη επένδυση.

Διάβασε για τον Θησαυρό του Ατρέα στο Υπουργείο Πολιτισμού

Ανάκτορα

Ζωγραφική και κεραμική

Η Μυκηναϊκή τοιχογραφική τέχνη

Τα μυκηναϊκά ανάκτορα διακοσμούνται και αυτά με τοιχογραφίες που έχουν δεχτεί μεγάλη επίδραση από τις μινωικές. Παρόμοια επιρροή παρατηρείται και στη μυκηναϊκή κεραμική. Αξιοπρόσεκτος είναι ο εικονιστικός ρυθμός σε μια κατηγορία αγγείων που διακοσμούνται με παραστάσεις ανθρώπων, ζώων, πουλιών, ψαριών και με σκηνές με άρματα.

Μεταλλοτεχνία

Μυκηναϊκή μεταλλοτεχνία: χρυσοχοΐα, οπλουργία, εργαλειοτεχνία (IME)
Κατάταξη μυκηναϊκών αρχαιοτήτων

Απαράμιλλης τέχνης είναι τα κοσμήματα από χρυσό, ασήμι ή από άλλα πολύτιμα υλικά. Από παρόμοια υλικά έχουν κατασκευαστεί και άλλα πολυτελή αντικείμενα, όπως σκεύη με ανάγλυφες παραστάσεις κυνηγιού ή ειδυλλιακές σκηνές –χρυσά κύπελλα του τάφου του Βαφειού–, ξίφη και εγχειρίδια στολισμένα με παρόμοιες εικόνες, οι χρυσές προσωπίδες των νεκρών βασιλιάδων που βρέθηκαν στους μυκηναϊκούς τάφους και άλλα. Όλα αυτά τα ανεπανάληπτα έργα τέχνης μαρτυρούν μεγάλο πλούτο, δύναμη και επικοινωνία των Μυκηναίων βασιλιάδων και ευγενών με τις χώρες της Ανατολής και της Αιγύπτου απ’ όπου προμηθεύονταν τα πολύτιμα υλικά.

Τοιχογραφία από το ανάκτορο της Πύλου. Δύο Μυκηναίοι πολεμιστές με άρμα.
(Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Χρυσή προσωπίδα από τους λακκοειδείς τάφους των Μυκηνών (1550-1500 π.Χ.).Παλαιότερα είχε θεωρηθεί ότι ανήκε στον Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών. Όμως, χρονολογείται πολύ πριν από την εποχή που έγινε ο Τρωικός Πόλεμος.
(Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Μυκηναϊκό αγγείο από την Πρόσιμνη Αργολίδας (μέσα 15ου αιώνα π.Χ). Το χαρακτηριστικό αυτό μυκηναϊκό αγγείο διακοσμείται με χταπόδι και άλλα θαλασσινά μοτίβα.
(Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Τα χρυσά κύπελλα του Βαφειού (15ος αιώνας π.Χ.). Βρέθηκαν στον θολωτό τάφο του Βαφειού, στη Λακωνία. Διακοσμούνταν με ανάγλυφες σκηνές εξημέρωσης ταύρων μέσα σε φυσικό τοπίο και μάλλον είναι έργα τεχνιτών από την Κρήτη.
(Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Εγχειρίδιο από τον λακκοειδή τάφο IV των Μυκηνών (περίπου 1550-1500 π.Χ.).
Το χάλκινο εγχειρίδιο διακοσμείται με εξαιρετικά ζωντανή παράσταση κυνηγιού λιονταριού. (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Μεταλλοτεχνία, Κεραμική

Τοιχογραφίες

Δραστηριότητα

Δύο τεχνίτες συζητούν για τη δουλειά τους σε ένα μυκηναϊκό ανάκτορο. Δημιουργήστε ένα διάλογο.

ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Κατά την Εποχή του Χαλκού, η Μεσόγειος ήταν μια θάλασσα κοσμοπολιτική όπου κυκλοφορούσαν πλοία, εμπορεύματα και ιδέες. Εκτός από τους μεγάλους πολιτισμούς της «εύφορης ημισελήνου», στον αιγαιακό χώρο αναπτύχθηκαν διαδοχικά τρεις μεγάλοι πολιτισμοί, ο κυκλαδικός, ο μινωικός-κρητικός και ο μυκηναϊκός. Καθένας από τους πολιτισμούς αυτούς είχε τα δικά του χαρακτηριστικά, έθεσε την ξεχωριστή του σφραγίδα στην τέχνη, στους πολιτικούς θεσμούς, στην κοινωνική συγκρότηση. Όμως, υπήρξαν αλληλεπιδράσεις οι οποίες κατέληξαν στη σταδιακή διαμόρφωση του κλασικού ελληνικού πολιτισμού.

Άσκηση αυτοαξιολόγησης

Μυκήνες:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού
Τίρυνθα:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού
Σπάρτη, Μενελάειον:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού
Πύλος:
πληροφορίες από τo υπ. Πολιτισμού
Θήβα:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού
Ορχομενός:
Θολωτός τάφος Μινύου, πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού

Αν θέλετε, μπορείτε να δείτε:
τη συλλογή του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης, Νέας Υόρκης,
τα μυκηναϊκά εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθήνας,
τη μυκηναϊκή συλλογή του The J. Paul Getty Museum,
μέρος της μυκηναϊκής συλλογής του Βρετανικού Μουσείου,
τη συλλογή τουMuseum of Fine Arts Boston,
τη συλλογή του Art Harvard Art Museum

γραμμική β
στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού εδώ κι εδώ
στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα
στη Βικιπαίδεια

Ταινία στην Εκπαιδευτική Τηλεόραση ,
Ξενάγηση στην ακρόπολη των Μυκηνών. Ταινία από το αρχείο της ΕΡΤ
Η μυκηναϊκή τέχνη. Ταινία από το αρχείο της ΕΡΤ
Ελλάδος περιήγησις, Μυκήνες. Ταινία από το αρχείο της ΕΡΤ
Ο μυκηναϊκός πολιτισμός στο Ί.Μ.Ε.
Ο μυκηναϊκός πολιτισμός στον ιστοχώρο του Παναγιώτη Χαλούλου
Αναρτήσεις στο ιστολόγιο "Σελίδες Ιστορίας και Επιστήμης", για τον Μυκηναϊκό πολιτισμό και την Πύλο
Για τις μυκηναϊκές ασπίδες
Η διακόσμηση των μυκηναϊκών μεγάρων, άρθρο της Βασιλικής Καλεσιοπούλου στο περιοδικό Αρχαιολογία
Άρθρο για τις Μυκήνες, του Σπύρου Ε. Ιακωβίδη
Αφιέρωμα της εφ. "Καθημερινή" για τις Μυκήνες
θολωτοί τάφοι:
άρθρο από το Ι.Μ.Ε.
άρθρο στο ιστολόγιο Σελίδες Ιστορίας και Επιστήμης

Κουίζ για τον μυκηναϊκό κόσμο © Μουντράκη Γεωργία
Φύλλο εργασίας για τον μυκηναϊκό κόσμο © Μουντράκη Γεωργία
Σταυρόλεξο για τον μυκηναϊκό πολιτισμό © Σμαράγδη Γαλημιτάκη
Άσκηση αυτοαξιολόγησης στον μυκηναϊκό πολιτισμό
Μικρή ιστορική ανακεφαλαίωση για τον μυκηναϊκό πολιτισμό
Επανάληψη στη δομή της μυκηναϊκής κοινωνίας
Επανάληψη στη θρησκεία και την τέχνη
4 παιχνίδια Τρία παζλ και ένα παιχνίδι με ζεύγη
Επανάληψη στον μυκηναϊκό πολιτισμό © Νίκος Κετσετζόγλου
Επαναληπτική για τον κυκλαδικό τον μινωικό και τον μυκηναϊκό
Επανάληψη στον μυκηναϊκό πολιτισμό με κουίζ © Ναταλία Τζομπανάκη
Παιχνίδι για τον μυκηναϊκό πολιτισμό © Γεωργία Μουντράκη