10. Η Τέχνη

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Κάτοψη αρχαίου ελληνικού ναού, σ. 65

Οι δύο κύριοι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί (δωρικός, ιωνικός), σ. 65

Η αρχαϊκή γλυπτική (κούροι, κόρες), σσ. 65-66

Οι δύο βασικοί ρυθμοί της αγγειογραφίας (μελανόμορφος, ερυθρόμορφος), σ. 66

Υποστηρικτικό υλικό:

-«Ο αρχαίος ελληνικός ναός», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: εδώ

-Εικόνες επιλεγμένων παραδειγμάτων οικοδομημάτων και έργων πλαστικής και κεραμικής, ώστε να καταγραφούν τα βασικά χαρακτηριστικά τους.

Για σχετικό υλικό, βλ:

Η αρχαϊκή Ακρόπολη: εδώ

Χρωμάτισε την πεπλοφόρο: εδώ

«Μια φορά κι έναν καιρό ένας αγγειοπλάστης (αρχαία ελληνική κεραμική)» και «Εποπτικό υλικό (ppt)», Ενημερωτικό υλικό για τις συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης: εδώ

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 2 και 3, σ. 67 του βιβλίου.

 2 ώρες 

 

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να γνωρίζουν τον δωρικό και τον ιωνικό ρυθμό και να επισημάνουν τις βασικές διαφορές τους.

• Να κατανοήσουν α) τη σημασία της απεικόνισης των ανθρώπινων μορφών σε τύπους β) τους νόμους που διέπουν τις αρχαϊκές δημιουργίες: τυποποίηση, μετωπικότητα, σχηματοποίηση, διακοσμητικότητα γ) την ερμηνεία των τύπων της αρχαϊκής πλαστικής.

• Να συσχετίσουν την καλλιτεχνική ανάπτυξη με τις συντελούμενες οικονομικο-κοινωνικές μεταβολές.

 

Προσπέλαση:

Στο κεφάλαιο για την αρχαϊκή γλυπτική ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην διερεύνηση του τι ακριβώς παριστάνουν οι διάφοροι τύποι της ανθρώπινης αναπαράστασης: ο κούρος είναι ο ιδανικός καλογυμνασμένος νέος που με την ανδρεία του υπερασπίζεται την πατρίδα. Η προβολή του αθλητικού σώματος ως υπέρτατης αρετής είναι πολύ πιθανόν ο λόγος της γυμνότητας των κούρων. Η κόρη, όταν εμφανίζεται σε επίσημες δημόσιες κοινωνικές εκδηλώσεις, ντυμένη με «τα καλά της» και στολισμένη με τα καλύτερα κοσμήματά της, είναι το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς, κομψότητας και χάρης. Αν και εκπροσωπεί, όπως και ο τύπος του κούρου και οι περισσότεροι τύποι της αρχαϊκής πλαστικής, την αριστοκρατική τάξη, υιοθετείται από όλες τις κοινωνικές τάξεις, των οποίων αποτελεί το πρότυπο. Ο ιππέας εκπροσωπεί επίσης την αριστοκρατική τάξη, αφού μόνο πλούσιοι πολίτες είχαν τη δυνατότητα να διαθέτουν ίππους. Ο ξαπλωμένος σε ανάκλιντρο συμποσιαστής απεικονίζει επίσης μια αριστοκρατική συνήθεια, όπως άλλωστε και όλοι οι άλλοι τύποι λιγότερο ή περισσότερο. Αντίθετα, θέματα από την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων, τεχνιτών, αγροτών κλπ. δεν απεικονίζονται παρά μόνο σπανιότατα στα φθηνά πήλινα ειδώλια.

Στην αγγειογραφία θα πρέπει να τονιστεί η συμβολή των εικονιστικών παραστάσεων ως ιστορικής πηγής για τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των αρχαίων. Χάρη σε αυτές η κοινωνική και ιστορική πραγματικότητα αποκτά σάρκα και οστά, γίνεται ορατή και σχεδόν απτή. Και στην αρχαϊκή αγγειογραφία πάντως σπανίζουν τα θέματα από την καθημερινή ζωή. Αντίθετα κυριαρχούν εικόνες από το δωδεκάθεο, τον μύθο και το ηρωικό παρελθόν.

Η μνημειακή αρχιτεκτονική εξάλλου εκτός του ότι αποτελεί μεγάλο τεχνικό και καλλιτεχνικό επίτευγμα, μαρτυρεί οικονομική άνθηση και ευημερία, όπως άλλωστε τα αγάλματα φυσικού και υπερφυσικού ή κολοσσιαίου μεγέθους. Ταυτόχρονα όλα αυτά τα μνημεία αποτελούν μέσα προβολής της ισχύος των παραγγελιοδοτών τους, πόλεων και μεμονωμένων ιδιωτών. Ο θρησκευτικός χαρακτήρας της γεωμετρικής και αρχαϊκής τέχνης σε αντιδιαστολή με τον χαρακτήρα της σύγχρονης τέχνης μπορεί να αποτελέσει γόνιμη αφετηρία προβληματισμού και σύνδεσης του ιστορικού παρελθόντος με το παρόν.

---

Πηγές

Η αρχαϊκή γλυπτική

«[Η αρχαϊκή γλυπτική διέπεται] από ορισμένους τεχνoτρoπικoύς κανόνες ή νόμους που χαρακτηρίζουν όλα τα γλυπτά της εποχής ανεξάρτητα από τύπους, τοπικά εργαστήρια και συγκεκριμένους γλύπτες. Αυτοί είναι:

α) Ο νόμος της μετωπικότητας, που χαρακτηρίζει και την αιγυπτιακή γλυπτική. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, εάν φέρουμε κατακόρυφα ένα επίπεδο στο κέντρο ακριβώς των μορφών, αυτές θα διαιρεθούν σε δύο ίσα ακριβώς μέρη, στα οποία οι επί μέρους μορφές –ανατομικές λεπτομέρειες– αντιστοιχούν απόλυτα η μία στην άλλη. Στη μετωπικότητα εξάλλου οφείλεται το ότι οι ανάγλυφες αρχαϊκές μορφές δείχνουν πιεσμένες, όπως ένα άνθος στα φύλλα ενός βιβλίου, χωρίς σωματικό όγκο και τρίτη διάσταση. Αλλά και γενικότερα στην αρχαϊκή πλαστική εκείνο που έχει σημασία είναι η κύρια όψη που βρίσκεται απέναντι ακριβώς από τον θεατή με όλα τα μέρη του σώματος σε ένα επίπεδο, χωρίς προοπτική.

β) Η τυποποίηση. Τα θέματα, οι μορφές που παριστάνει η αρχαϊκή πλαστική είναι τυποποιημένες, δηλ. όλες π.χ. οι γυναικείες ορθές μορφές έχουν την ίδια στάση, φορούν το ίδιο ένδυμα, έχουν την ίδια κόμμωση, κρατούν τα ίδια σχεδόν αντικείμενα. Αυτό είναι περισσότερο φανερό στον τύπο του κούρου, που, όπως είπαμε, είναι από την αρχή αυστηρά διαμορφωμένος, ενώ στον τύπο της κόρης στάση και ενδυμασία θα αλλάζουν όσο προχωρεί η αρχαϊκή εποχή. Ωστόσο και στον τύπο της κόρης απεικονίζεται πάντοτε μία όρθια, καλοντυμένη και με πλούσια κοσμήματα στολισμένη νεαρή κοπέλα, πιθανόν το κοινωνικό πρότυπο και ιδεώδες της εποχής.

Κατά πάσα πιθανότητα αποτελούσε και ο κούρος επίσης την πρότυπη, ιδεώδη ανδρική μορφή της εποχής του. Η πρότυπη αυτή μορφή πρέπει να ανάγεται στους ρωμαλέους πολεμιστές, γόνους αριστοκρατικών οικογενειών των αρχαϊκών πόλεων. Το αριστοκρατικό αυτό ιδεώδες θα ήταν συγχρόνως ιδεώδες και των κατώτερων κοινωνικά τάξεων και γι' αυτό «χειροτέχνες», όπως ο γλύπτης Ευθυκαρτίδης από τη Νάξο ή ο γιατρός Σoμβρωτίδας από τις Συρακούσες αναθέτουν αγάλματα κούρων στα ιερά. Οι παλαιότερες απόψεις, ότι δηλαδή όλα τα αγάλματα κούρων παριστάνουν τον θεό Απόλλωνα, επειδή αυτός ο θεός περιγράφεται στον ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα ως νέος, γυμνός και αγένειος θεός, καθώς και η άποψη ότι τα αγάλματα των κούρων παριστάνουν αθλητές, αναιρούνται από το γεγονός ότι έτσι δεν μπορούν να ερμηνευθούν ικανοποιητικά οι επιτύμβιοι κούροι ή οι κούροι που επιγραφές ή σύμβολα τούς ταυτίζουν πράγματι με τον Απόλλωνα και επομένως δεν μπορεί να παριστάνουν κάποιον αθλητή. Οπωσδήποτε όμως ο τύπος του κούρου, και αν δεχτούμε ότι παριστάνει την πρότυπη ανδρική μορφή της εποχής του, με την προσθήκη συμβόλων του Απόλλωνα θα παρίστανε τον θεό. Επίσης είναι γνωστό από περιγραφή του Παυσανία ότι το άγαλμα που αφιέρωσε στην Ολυμπία ένας αθλητής της αρχαϊκής εποχής ήταν στον τύπο του κούρου. Εν τέλει πάντων όλοι οι τύποι της αρχαϊκής πλαστικής, ανεξάρτητα από την κοινωνική ερμηνεία που αναμφισβήτητα επιδέχονται, είναι «αγάλματα», δηλαδή αντικείμενα με τα οποία αγάλλεται ο θεός στον οποίο αφιερώνονται, όπως άλλωστε και τα αγάλματα ζώων, τα περιρραντήρια κλπ...

γ) Η σχηματοποίηση. Οι επί μέρους μορφές των αρχαϊκών γλυπτών αποδίδονται σχηματικά, όχι όπως τις συναντάμε στη φύση, π.χ. οφθαλμοί με ευθύγραμμο το κάτω και καμπύλο το επάνω βλέφαρο, ελικόσχημα αυτιά, οξυκόρυφο θωρακικό διάφραγμα που μαζί με τις ευθύγραμμες βουβωνικές αύλακες αποτελούν ένα ρόμβο, ο οποίος περιγράφει την περιοχή του στομάχου και της κοιλιάς, κλπ.

δ) Η διακοσμητικότητα. Από την σχηματοποίηση πολύ εύκολα φθάνουν οι αρχαϊκοί γλύπτες στη διακοσμητικότητα. Έτσι οι βόστρυχοι του μετώπου μπορεί να αποδίδονται σαν ρόδακες, οι θηλές του στήθος σαν αστερίσκοι, τα οστά των κλειδών σαν δύο τόξα. Όσο πιο διακοσμητικές ήταν οι μορφές και οι ανατομικές λεπτομέρειες ενός έργου τόσο μεγαλύτερη και η αξία του, υποστηρίζει η V. Zinserling, που πρότεινε και την ερμηνεία του κούρου ως την πρότυπη ανδρική μορφή της αρχαϊκής εποχής.»

 

Γ. Κοκκορού-Αλευρά, Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας. Σύντομη Ιστορία (1050-50 π.Χ.) (Αθήνα 1995) σελ. 82-83.