Ιουστινιανός
Αγία Σοφία
Δυναστείες και αυτοκράτορες του Βυζαντίου:

Α. Εισαγωγή: Οι πηγές για τη στάση του Νίκα

Η στάση του Νίκα περιγράφεται αναλυτικά τόσο από τους ιστορικούς όσο και από τους χρονογράφους της εποχής του Ιουστινιανού Α' (527-565).

Στο Χρονικό του κόμη Μαρκελίνου, αυλικού αξιωματούχου, δίνεται η επίσημη ερμηνεία των γεγονότων, που προφανώς έδωσε στη δημοσιότητα η αυτοκρατορική αυλή: Η εξέγερση υπήρξε έργο του Υπατίου και του Πομπηίου, των ανεψιών του Αναστασίου, οι οποίοι απέβλεπαν στην ανατροπή του αυτοκράτορα. Τα πολιτικά και κοινωνικά αίτια της εξέγερσης όπως και η συμμετοχή μελών της Συγκλήτου σ' αυτή, δεν θίγονται και αποσιωπώνται.

Ο Προκόπιος παρουσιάζει τον Υπάτιο ως θύμα των περιστάσεων. Με έμμεσο τρόπο ο ιστορικός δείχνει τη συμπάθειά του για τους συγκλητικούς που πήραν μέρος στη στάση. Οι απόψεις του περιέχονται στις δημηγορίες των πρωταγωνιστών. Έχει άμεση γνώση των ενεργειών της Αυλής και των σχεδίων των δυσαρεστημένων συγκλητικών. Παρουσιάζει πολύ συνοπτικά τα γεγονότα των πρώτων ημερών και παραλείπει όσα διαδραματίστηκαν στον Ιππόδρομο την 13^η Ιανουαρίου 532. Λεπτομερέστερος γίνεται με την τροπή των γεγονότων το απόγευμα του Σαββάτου στις 17 Ιανουαρίου.

Σύντομη αναφορά στις μεγάλες καταστροφές που προκλήθηκαν στα κτίρια της πόλης από την πυρκαγιά γίνεται και από τον Ιωάννη Λυδό στο έργο του Περί αρχών της Ρωμαίων Πολιτείας (γράφηκε μετά το 551).

Από τους χρονογράφους το Πασχάλιον Χρονικόν προσπερνά τα αρχικά γεγονότα για τις ταραχές και τη συμφωνία των δήμων για από κοινού δράση και μας δίνει μια περίληψη του διαλόγου που παραδίδεται πλήρως από τον Θεοφάνη και είναι γνωστός ως «άκτα διά Καλαπόδιον» (και τα δύο Χρονικά αντλούν ως προς αυτό το σημείο από κοινή πηγή). Ορισμένοι μελετητές αποσυνδέουν αδίκως τα άκτα δια Καλαπόδιον από τη Στάση του Νίκα. Το απόσπασμα για την απομάκρυνση του Καππαδόκη και του Eυδαίμονος το Πασχάλιον Χρονικόν το αντλεί από τον Ιωάννη Μαλάλα. Για τα γεγονότα όμως που διαδραματίστηκαν από την Πέμπτη ως το Σάββατο (15-17 Ιανουαρίου) στηρίχθηκε σε άλλη, λεπτομερέστερη απ' ό,τι ο Μαλάλας πηγή. Το Χρονικόν επανέρχεται στον Μαλάλα, όταν περιγράφει τα γεγονότα της τελευταίας ημέρας (18 Ιανουαρίου).

Ο Ιωάννα Μαλάλας διαφοροποιείται από το Πασχάλιον Χρονικόν και τον Θεοφάνη, καθώς παραλείπει τα άκτα δια Καλαπόδιον και άλλα κοινά σημεία τους.

Ο Θεοφάνης ακολουθεί κυρίως τον Μαλάλα και σε άλλα σημεία τη σειρά του Πασχάλιου Χρονικού (ιδίως σε σχέση με τους εμπρησμούς και τις καταστροφές).

Ορισμένες, από άλλες πηγές άγνωστες πληροφορίες μας παραδίδει και ο Ιωάννης Zωναράς, λ. χ. για την προσπάθεια του κλήρου να αποκαταστήσει την τάξη και τη δυναμική συμμετοχή των γυναικών στα γεγονότα. Επισημαίνει, επίσης, ότι μια μερίδα Βενέτων εξαγοράστηκε στον Ιππόδρομο από ανθρώπους του Ιουστινιανού και ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο διασπάστηκε η ενότητα του εξεγερθέντος δήμου.

Στη συνέχεια παρατίθενται οι πληροφορίες που μας δίνουν δύο σημαντικές γραπτές πηγές, ο Προκόπιος, σύγχρονος με τα γεγονότα ιστορικός, και ο χρονογράφος Θεοφάνης που έζησε και έγραψε στις αρχές του 9^ου αι., αλλά μας διασώζει αυθεντικό αρχειακό υλικό για τα γεγονότα που προηγήθηκαν από τη Στάση του Νίκα στον Ιππόδρομο.

Β. Υλικό από τον Προκόπιο και τον Θεοφάνη για τη Στάση του Νίκα

1. Οι Δήμοι του Ιπποδρόμου

Οι δήμοι κάθε πόλης ήταν από παλιά διαιρεμένοι σε Πρασίνους και Βενέτους. Δεν πάει όμως πολύς καιρός που άρχισαν να σκορπίζουν τα χρήματά τους για χάρη των ονομάτων και των θέσεων που καταλαμβάνουν οι θεατές στον Ιππόδρομο, να εκθέτουν τον εαυτό τους στις πιο οδυνηρές κακώσεις και, το αποκορύφωμα, να πεθαίνουν, χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, με τον πιο ατιμωτικό θάνατο. Συνάπτουν μάλιστα και μάχες με την αντίπαλη μερίδα, χωρίς να ξέρουν καλά-καλά γιατί ριψοκινδυνεύουν, αν και είναι βέβαιο ότι, ακόμη και αν νικήσουν τους αντιπάλους τους στη μάχη, θα οδηγηθούν αμέσως στη φυλακή και θα εκτελεστούν, αφού βασανιστούν με τον χειρότερο τρόπο. Έτσι φυτρώνει στην ψυχή τους το μίσος για τους άλλους χωρίς σοβαρή αιτία κι αυτή η έχθρα διαρκεί αιώνια, καταλύοντας κάθε είδους κοινωνική σχέση και εξ αίματος συγγένεια, αλλά και τον δεσμό της φιλίας, ακόμη και όταν οι οπαδοί των αντίπαλων χρωμάτων είναι αδέλφια ή κάτι παρόμοιο. Δεν ενδιαφέρονται ούτε για τα θεία ούτε για τα ανθρώπινα, παρά μόνο για τη νίκη, και δεν έχει καμιά σημασία γι' αυτούς, αν διαπράττεται κάποια ασέβεια προς τους θεούς και παραβιάζονται οι νόμοι και το πολίτευμα από τους δικούς τους ανθρώπους ή τους εχθρούς. Δεν νοιάζονται επίσης καθόλου αν στερηθούν τα απαραίτητα για τη ζωή τους και η πατρίδα τους ζημιωθεί στις πιο στοιχειώδεις ανάγκες της, αρκεί μόνο να ωφεληθεί η παράταξή τους (μέρος), όπως ονομάζουν τους ομοϊδεάτες τους (συστασιώτες). Σ' αυτό το μιαρό έργο συμμετέχουν και γυναίκες, όχι μόνο ακολουθώντας, αλλά και αντιστρατευόμενες, κατά περίπτωση, τους άνδρες τους, αν και δεν πηγαίνουν καθόλου στα θέατρα ούτε και ελαύνονται από κάποια άλλη αιτία. Και δεν μπορώ να χαρακτηρίσω αλλιώς το φαινόμενο αυτό παρά ως ψυχασθένεια. Έτσι λοιπόν έχουν τα πράγματα στις πόλεις σχετικά με τους δήμους του Ιπποδρόμου.

Προκόπιος, Υπέρ των πολέμων, I, 24, έκδ. Haury, 123.

2. Η Στάση του Νίκα: Η εκδοχή του Προκοπίου (6oς αι.)

Την ίδια περίπου εποχή ξέσπασε στο Βυζάντιο εξέγερση του λαού που πήρε απρόσμενα τεράστιες διαστάσεις και προκάλεσε στον λαό και τη σύγκλητο μεγάλες συμφορές. Τα πράγματα εξελίχθηκαν ως εξής:

[Η έναρξη της στάσης]

 (...) Ο έπαρχος της πόλης του Βυζαντίου συνέλαβε και οδήγησε μερικούς στασιαστές στον δήμιο. Οι δυο δήμοι τότε συμφιλιώθηκαν και συνήψαν ανακωχή, άρπαξαν τους καταδικασθέντες και, αφού εισέβαλαν στις φυλακές, απελευθέρωσαν όλους εκείνους που είχαν φυλακισθεί για στάση ή άλλο παράπτωμα. Οι υπάλληλοι που υπακούουν στις εντολές του επάρχου σφάχτηκαν ανηλεώς, ενώ οι επιφανείς πολίτες κατέφυγαν στην αντίπερα ακτή. Η πόλη πυρπολύθηκε σαν να είχε περάσει στην εξουσία των εχθρών. Ο ναός της Αγίας Σοφίας και τα λουτρά του Ζευξίππου και τιμήματα των ανακτόρων από τα Προπύλαια μέχρι το λεγόμενο Οίκο του Άρεως έγιναν παρανάλωμα της φωτιάς. Πυρπολήθηκαν ακόμη οι δυο μεγάλες στοές που έφταναν ως την Αγορά του Κωνσταντίνου (Forυm Constantini) και πολλά οικήματα και αντικείμενα αξίας που ανήκαν σε εύπορους ανθρώπους. Ο αυτοκράτορας, η σύζυγός του και ορισμένοι συγκλητικοί κλείστηκαν στα ανάκτορα, αναμένοντας τις εξελίξεις. Οι δήμοι χρησιμοποίησαν ως σύνθημα αμοιβαίας αναγνώρισης τη λέξη Νίκα. Από αυτή ονομάζεται η εξέγερση εκείνη Στάση του Νίκα ως σήμερα.

[Αντικατάσταση υπευθύνων]

(...) Όσο καιρό οι δήμοι φιλονικούσαν μεταξύ τους, υπερασπίζοντας καθένας τα χρώματά του, κανείς δεν ενδιαφερόταν για την κακή διοίκηση του Ιω. Καππαδόκη και του Τριβωνιανού. Όταν όμως συμφιλιώθηκαν και εξεγέρθηκαν, τότε αυτούς τους δύο έβριζαν φανερά σ' όλη την πόλη και τους αναζητούσαν, για να τους σκοτώσουν. Γι' αυτό ο Ιουστινιανός, που ήθελε να προσεταιριστεί τον λαό, απομάκρυνε αμέσως τους δυο συνεργάτες του από την εξουσία. Διόρισε έπαρχο της αυλής τον πατρίκιο Φωκά, ένα πολύ συνετό και από τη φύση του φιλοδίκαιο άνθρωπο, ενώ ανέθεσε το αξίωμα του κοιαίστορος (qυaestor / υπεύθυνος για τη δικαιοσύνη) στον Βασιλείδη που είχε διακριθεί για τον καλό του χαρακτήρα μεταξύ των πατρικίων και ήταν δοκιμασμένος. Παρά τις αλλαγές αυτές, όμως, η στάση εξακολουθούσε με αμείωτη ένταση.

[Αναγόρευση και στέψη Υπατίου]

Την πέμπτη ημέρα από την έναρξη της στάσης, αργά το απόγευμα, ο Ιουστινιανός έδωσε διαταγή στον Υπάτιο και τον Πομπήιο, τους ανεψιούς του αυτοκράτορα Αναστασίου, να επιστρέψουν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν στο σπίτι τους, είτε επειδή φοβούνταν κάποια δολοφονική επίθεσή τους εναντίον του είτε επειδή η μοίρα τους οδηγούσε σ' αυτόν τον δρόμο. Αυτοί όμως διακατέχονταν από τον φόβο ότι ο λαός θα τους υποχρέωνε με τη βία να γίνουν αυτοκράτορες, κάτι που έγινε πραγματικά και δήλωσαν ότι δεν ήταν σωστό και δίκαιο να εγκαταλείψουν τον αυτοκράτορα που βρισκόταν σε τόσο μεγάλο κίνδυνο. Η δήλωση αυτή ενίσχυσε περισσότερο τις υποψίες του Ιουστινιανού και γι' αυτό τους διέταξε να απομακρυνθούν αμέσως. Οι δυο άνδρες μεταφέρθηκαν στο σπίτι τους, όπου παρέμειναν ήσυχοι και αδρανείς στη διάρκεια της νύχτας.

Την επομένη ημέρα με την ανατολή του ήλιου ο λαός πληροφορήθηκε ότι οι δυο άνδρες είχαν εγκαταλείψει το αυτοκρατορικό ανάκτορο. Όλος ο λαός προσέτρεξε τότε κοντά τους, αναγόρευσε τον Υπάτιο αυτοκράτορα και τον συνόδευσε στην Αγορά του Κωνσταντίνου, για να αναλάβει την εξουσία. Η Μαρία όμως, η σύζυγος του Υπατίου, μια συνετή γυναίκα που εκτιμιόταν για τη σύνεσή της, κρεμιόταν από τον άνδρα της και δεν τον άφηνε να φύγει από κοντά της. Φώναζε δυνατά με λυγμούς και κλάματα και προσπαθούσε να πείσει τους συγγενείς της ότι οι δήμοι οδηγούσαν τον σύζυγό της στον θάνατο. Κάτω όμως από τη φοβερή πίεση του όχλου, θέλοντας και μη, άφησε τον άνδρα της να φύγει. Αλλά και ο ίδιος ο Υπάτιος ακολούθησε διστάζοντας τη μάζα ως την Αγορά του Κωνσταντίνου, όπου επευφημήθηκε, στέφθηκε ελλείψει διαδήματος και των άλλων αυτοκρατορικών διασήμων με χρυσή αλυσίδα και αναγορεύθηκε αυτοκράτωρ Ρωμαίων. Και από τους συγκλητικούς που ήταν παρόντες και δεν είχαν μείνει πίσω στην αυτοκρατορική αυλή εκφραζόταν ήδη η άποψη ότι έπρεπε να κινηθούν για να επιτεθούν στο παλάτι […]

[Κρίσιμη σύσκεψη στα ανάκτορα]

Οι άνθρωποι του αυτοκράτορα άρχισαν να σκέφτονται αν ήταν προτιμότερο να μείνουν ή να επιβιβαστούν στα πλοία και να φύγουν· και προβλήθηκαν πολλά επιχειρήματα για τη μια ή την άλλη άποψη. Τότε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα είπε: «Το ερώτημα αν πρέπει μια γυναίκα να σηκώνεται και να λέει μεγάλα λόγια μπροστά σε άνδρες που διστάζουν δεν μπορεί να απαντηθεί στην παρούσα περίσταση, όποια γνώμη και αν έχει κανείς γι' αυτό. Όταν η κατάσταση έχει φτάσει στον έσχατο κίνδυνο, νομίζω ότι το καλύτερο φάρμακο είναι να διευθετηθούν τα άμεσα ζητήματα, όσο πιο καλά γίνεται. Η γνώμη μου είναι ότι η φυγή σ' αυτήν την περίσταση, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, είναι ασύμφορη, ακόμη και αν πρόκειται να φέρει τη σωτηρία. Γιατί ο άνδρας που γεννιέται είναι αδύνατο να αποφύγει τον θάνατο κι αυτός που έγινε αυτοκράτορας είναι απαράδεκτο να γίνει φυγάς. Να μη σώσω να ζω, αν είναι να στερηθώ την αυτοκρατορική πορφύρα και να έλθει μια ημέρα που όσοι με συναντούν δεν θα με προσφωνούν δέσποινα. Αν λοιπόν θέλεις, αυτοκράτορα, να σωθείς, δεν υπάρχει πιο εύκολο πράγμα. Χρήματα έχουμε πολλά. Να η θάλασσα, να και τα πλοία. Συλλογίσου όμως μήπως τυχόν, αφού σωθείς, προτιμήσεις τον θάνατο από τη σωτηρία. Όσο για μένα ακολουθώ τον παλιό εκείνο λόγο: "η βασιλεία είναι το πιο ωραίο σάβανο". Έτσι μίλησε η αυτοκράτειρα κι όλοι πήραν θάρρος και αποφάσισαν να αντισταθούν, σκεπτόμενοι πώς θα μπορούσαν να αποκρούσουν μια πιθανή επίθεση.

[Η καταστολή της στάσης]

Ωστόσο όλοι οι στρατιώτες και η ανακτορική φρουρά δεν είχαν φιλικές διαθέσεις για τον αυτοκράτορα ούτε και ήθελαν να παρέμβουν ανοικτά, αλλά προτιμούσαν να αναμείνουν την έκβαση των γεγονότων. Ο αυτοκράτορας είχε εναποθέσει όλες τις ελπίδες του στον Βελισάριο και τον Μούνδο... Ο Υπάτιoς μόλις έφθασε στον Ιππόδρομο, ανέβηκε αμέσως στο αυτοκρατορικό θεωρείο και κάθισε στο κάθισμα, απ' όπου ο αυτοκράτορας συνήθιζε να παρακολουθεί τις ιπποδρομίες και τους γυμνικούς αγώνες. Και ο Μoύνδoς βγήκε από το παλάτι από μια πύλη που ονομάζεται κοχλίας εξαιτίας της κυκλικής καθόδου, ενώ ο Βελισάριος κατευθύνθηκε αρχικά προς τον Υπάτιο και το αυτοκρατορικό κάθισμα. Όταν έφθασε μπροστά στο πλησιέστερο οίκημα, όπου διαμένει από παλιά μια στρατιωτική φρουρά, απαίτησε από τους στρατιώτες με δυνατή φωνή να του ανοίξουν αμέσως τη θύρα, για να κινηθεί εναντίον του σφετεριστή. Οι στρατιώτες όμως είχαν αποφασίσει να μην πάρουν το μέρος κανενός, προτού νικήσει εμφανώς κάποια από τις δύο πλευρές, και συμπεριφέρθηκαν σαν να μην άκουγαν τις φωνές, αναγκάζοντας τον Βελισάριο να αποχωρήσει άπρακτος. Ο Βελισάριος ακολούθως επέστρεψε στον αυτοκράτορα και δήλωσε πως έχουν χάσει το παιγνίδι, επειδή η αυτοκρατορική φρουρά έχει στασιάσει εναντίον του. Ο αυτοκράτορας του έδωσε διαταγή να επιτεθεί στη Χαλκή Πύλη και τα προσαρτημένα σ' αυτή προπύλαια. Και ο στρατός, αφού διέσχισε με δυσκολία και όχι χωρίς μεγάλους κόπους και κινδύνους ερείπια και μισοκαμένους τόπους, ανέβηκε στον Ιππόδρομο. Όταν έφτασε στη στοά των Βενέτων που υψώνεται δεξιά από το αυτοκρατορικό κάθισμα, σκέφθηκε να επιτεθεί πρώτα εναντίον του Υπατίου, όμως εκεί υπήρχε μια μικρή πύλη που είχε κλειδωθεί και φρουρούνταν εσωτερικά από τους ομοϊδεάτες. Φοβήθηκε λοιπόν μήπως επιτεθεί εναντίον του ο λαός, ενώ ήταν στριμωγμένος σε πολύ μικρό χώρο, εξοντώσει τον ίδιο και την ακολουθία του και στη συνέχεια προχωρήσει εύκολα εναντίον του αυτοκράτορα. Σκέφθηκε λοιπόν ότι έπρεπε να επιτεθεί εναντίον του λαού που ήταν συγκεντρωμένος στον Ιππόδρομο σε πυκνές μάζες που σπρώχνονταν μεταξύ τους χωρίς καμιά τάξη. Έσυρε το σπαθί του από τη θήκη και, αφού έδωσε εντολή και στους άλλους να κάνουν το ίδιο, όρμησε με κραυγή εναντίον του πλήθους. Και ο λαός που ήταν συγκεντρωμένος χωρίς καμιά τάξη, όταν είδε πάνοπλους στρατιώτες, που είχαν μεγάλη φήμη για ανδρεία και πολεμική εμπειρία, να χτυπούν αλύπητα με τα σπαθιά κινήθηκε να φύγει. Τότε, όπως ήταν φυσικό, σηκώθηκε μεγάλη κραυγή και ο Μoύνδoς, που βρισκόταν με τους στρατιώτες του εκεί κοντά και ήταν έτοιμος να αρχίσει δράση (γιατί ήταν τολμηρός και δραστήριος), αλλά απορούσε και δεν ήξερε πώς έπρεπε να ενεργήσει, επειδή φαντάστηκε ότι ο Βελισάριος αντιμετώπιζε δυσκολίες, εισέβαλε αμέσως στον Ιππόδρομο από την Πύλη που ονομάζεται Νεκρά. Τότε οι ομοϊδεάτες του Υπατίου δέχτηκαν φοβερά χτυπήματα από δύο πλευρές και εξοντώθηκαν. Και όταν η τροπή της κατάσταση ολοκληρώθηκε και είχαν ήδη σκοτωθεί πολλοί από το πλήθος, ο Βοραΐδης και ο Ιούστος, οι ανιψιοί του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, κατέβασαν αμέσως από τον θρόνο τον Υπάτιο, χωρίς να τολμήσει κανένας να τους εμποδίσει, και τον οδήγησαν στο ανάκτορο και τον παρέδωσαν στον αυτοκράτορα μαζί με τον Πομπήιο. Και σκοτώθηκαν πάνω από 30.000 λαός εκείνη την ημέρα. [...] Την επόμενη ημέρα οι στρατιώτες εκτέλεσαν τους δύο κρατούμενους και έριξαν τα πτώματά τους στη θάλασσα. Αυτό το τέλος είχε η στάση του Νίκα στο Βυζάντιο.

Προκόπιου, Υπέρ των πολέμων, I, 24, εκδ. Haury, 123-124.

3. Η Στάση τoυ Νίκα: Η εκδοχή του Θεοφάνη (αρχές 9^ου αι.)

[Περίληψη]

To έτος αυτό που ήταν το πέμπτο της βασιλείας του Ιουστινιανού, τον μήνα Ιανουάριο της δέκατης ινδικτιώνας, έγινε η λεγόμενη ανταρσία του Νίκα. Τα μέλη των δήμων έστεψαν ως αυτοκράτορα τον Υπάτιο, συγγενή του αυτοκράτορα Αναστασίου [=ανεψιό από αδελφή]. Πυρπολήθηκε μεγάλο μέρος της πόλης και η Μεγάλη Εκκλησία [=η Αγία Σοφία] και η Αγία Ειρήνη και ο ξενώνας του Σαμψών και το Αυγουσταίον και η στοά της Βασιλικής και η Χαλκή Πύλη του Παλατιού. Και προκλήθηκε μεγάλος φόβος και πολλοί από αυτούς που συγκεντρώθηκαν στον Ιππόδρομο μαζί με τον Υπάτιο, 35.000 λαός όπως λέγεται, εκτελέστηκαν.

[Ο διάλoγoς στον Ιππόδρομο]

 Η επανάσταση του Νίκα ξέσπασε με τον ακόλουθο τρόπο. Αφού ανέβηκαν οι δύο δήμοι (μέρη) στον Ιππόδρομο, τα μέλη των Πρασίνων άρχισαν να φωνάζουν προσφωνήσεις για τον κουβικουλάριο [= praepositus sacri cubiculi] και σπαθάριο Καλαπόδιο [= πραγματικό πρόσωπο ή παρωνύμιο του Ναρσή].

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Πολλά τα έτη σου, Ιουστινιανέ Αύγουστε· είθε να νικάς πάντοτε (tυ vincas). Αδικούμαι, υπόδειγμα της αρετής, και δεν μπορώ να υπομείνω την αδικία. Ο Θεός το ξέρει. Φοβούμαι να δώσω το όνομά του, μήπως αυτός ευτυχήσει περισσότερο και εγώ βάλω τον εαυτό μου σε κινδύνους.

ΜΑΝΔΑΤΩΡ (ΚΗΡΥΚΑΣ): Ποιος είναι αυτός; Εγώ δεν γνωρίζω.

(ΠΡΑΣΙΝΟΙ): Αυτός που με αδικεί, τρεις φορές Αύγουστε, βρίσκεται στα Τσαγκάρικα (δηλ. τη συνοικία των τσαγκάρηδων).

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Κανένας δεν σε αδικεί.

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Ένας μόνο είναι αυτός που με αδικεί και είθε, Παναγία μου, [να ταπεινωθεί και] να μη σηκώσει ποτέ κεφάλι!

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Δεν γνωρίζουμε ποιος είναι αυτός.

 ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Εσύ είσαι και ο μόνος που γνωρίζεις, τρεις φορές Αύγουστε, ποιος με αδικεί σήμερα!

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Ελάτε τώρα, αν υπάρχει ένας τέτοιος άνθρωπος, δεν γνωρίζουμε ποιος είναι.

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Ο Καλοπόδιoς ο σπαθάριος είναι αυτός που με αδικεί, κύριε των πάντων!

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Ο Καλοπόδιος δεν φταίει!

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Αν όμως φταίει, θα έχει την τύχη του Ιούδα. Ο Θεός θα του ανταποδώσει γρήγορα τις αδικίες που κάνει σε βάρος μου.

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Δεν έχεις έλθει για να παρακολουθήσεις το θέαμα, αλλά για να προσβάλεις τους άρχοντες!

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Ασφαλώς και θα υποστεί την τύχη του Ιούδα, όποιος με αδικεί!

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Ησυχάστε Ιουδαίοι, Μανιχαίοι και Σαμαρείτες!

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Μας αποκαλείς Ιουδαίους και Σαμαρείτες; Είθε η Θεοτόκος να είναι με όλους μας.

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Έως πότε θα καταριέστε τους εαυτούς σας;

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Αν κάποιος αρνείται ότι ο κύριός μας είναι ορθόδοξος, ας αναθεματιστεί, όπως ο Ιούδας [δηλ. είμαστε τόσο ορθόδοξοι, όσο και ο αυτοκράτορας].

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Εγώ σας λέω, βαφτιστείτε στον ένα και μοναδικό θεό!

Τότε οι Πράσινοι κραύγασαν και έκραξαν, όπως απαίτησε ο Άντλας [προφανώς ο κράχτης και όχι ο δήμαρχος, δηλαδή ο αρχηγός των Πρασίνων].

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Έχουμε βαπτισθεί στον ένα και μοναδικό Θεό.

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Όντως, αν δεν ησυχάσετε, θα σας αποκεφαλίσω!

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Όλοι σπεύδουν να αποκτήσουν αξίωμα για λόγους ασφαλείας! Και η Εξοχότητά Σου ας μην αγανακτήσει, αν πούμε κάτι, πάνω στη θλίψη μας. Γιατί ο Θεός τους ανέχεται όλους!

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: (...)

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Έχουμε κάθε λόγο, αυτοκράτορα, να τα πούμε όλα τώρα με το όνομά τους! Δεν γνωρίζουμε, τρεις φορές Αύγουστε, ούτε πού είναι το παλάτι ούτε πού είναι η κυβέρνηση του κράτους. Και έρχομαι μια φορά στην Πόλη, όταν κάθομαι σε βορδόνι (δηλ. πάω για εκτέλεση), και εύχομαι να μην είχα έλθει ποτέ, τρεις φορές Αύγουστε!

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Κάθε ελεύθερος άνθρωπος μπορεί να κινηθεί δημόσια, όπου επιθυμεί, χωρίς κίνδυνο!

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Ασφαλώς και είμαι ένας ελεύθερος άνθρωπος, αλλά δεν επιτρέπεται να το δείξω! Γιατί, αν ένας ελεύθερος άνθρωπος δίνει την εντύπωση ότι είναι Πράσινος, αυτός ασφαλώς θα τιμωρηθεί δημόσια.

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Είστε έτοιμοι να πεθάνετε και δεν λυπάστε τις ψυχές σας;

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Ας υψωθεί (ή ας απομακρυνθεί) το πράσινο χρώμα (δηλ. η σημαία των Πρασίνων), γιατί η δικαιοσύνη δεν υπάρχει πια. Σταμάτα τους φόνους και ας (γίνει δίκη για να) υποστούμε ποινές! Τιμώρησε, πλούσια πηγή της δικαιοσύνης, όσο περισσότερους μπορείς! Όντως η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να ανεχτεί αυτά τα δύο μαζί (δηλαδή τους αδιάκριτους φόνους και τη σύμφωνη με τους νόμους δικαιοσύνη)! Μακάρι ο Σαββάτιος να μην είχε γεννηθεί ποτέ, για να μην αποκτούσε γιο δολοφόνο! Αυτός είναι ο εικοστός έκτος φόνος που διαπράχθηκε στο Ζεύγμα (Σημ.: Το Ζεύγμα ήταν περιοχή κατά μήκος του Χρυσού Κέρατος κοντά στη σημερινή γέφυρα Ατατούρκ, απ' όπου ξεκινούσε ένα πορθμείο για τις Συκεές)! Το πρωί παρακολουθούσε ιπποδρομίες, το δειλινό (απόγευμα) είχε δολοφονηθεί, Κύριε των πάντων!

ΒΕΝΕΤΟΙ: Ο δικός σας είναι ο μοναδικός δήμος στον Ιππόδρομο που έχει στις τάξεις του δολοφόνους.

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Εσείς σκοτώνετε και (έπειτα) τρέχετε μακριά.

ΒΕΝΕΤΟΙ: Εσείς σφάζετε και έπειτα κινείστε ελεύθερα. Είστε οι μόνοι στον Ιππόδρομο που έχετε δολοφόνους στις τάξεις σας.

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Δέσποτα Ιουστινιανέ, αυτοί μας ελέγχουν και κανένας δεν τους φονεύει. Όποιος θέλει θα καταλάβει ποιος δολοφόνησε τον ξυλοπώλη στο Ζεύγμα, αυτοκράτορα!

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Εσείς τον δολοφονήσατε!

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Ποιος σκότωσε τον γιο του Επαγάθου, αυτοκράτορα;

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Εσείς τον σκοτώσατε κι αυτόν και εμπλέκετε τους Βενέτους.

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Και τώρα λυπήσου μας, Κύριε! Καταπνίγεται η αλήθεια. Θέλω να αντικρούσω την άποψη ότι τα πράγματα καθορίζονται από τη βούληση του Θεού. Γιατί, αν είναι έτσι, από πού προέρχεται αυτή η δυστυχία;

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Ο Θεός δεν μπορεί να δοκιμαστεί από το Κακό.

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Ο Θεός δεν μπορεί να δοκιμαστεί από το Κακό; Τότε ποιος με αδικεί; Ας μου εξηγήσει τη διαφορά κάποιος φιλόσοφος (δηλαδή μοναχός) ή ερημίτης.

ΜΑΝΔΑΤΩΡ: Βλάσφημοι και θεομίσητοι, ως πότε θα θορυβείτε;

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Αν αυτό σε ευχαριστεί, Εξοχότατε, θα σιωπήσω, αν και χωρίς τη θέλησή μου, τρεις φορές Αύγουστε. Τα ξέρω όλα, αλλά σιωπώ. Χαίρε, δικαιοσύνη, δεν υπάρχεις πια. Θα μεταστραφώ και θα γίνω Ιουδαίος. Καλύτερα να είσαι εθνικός παρά Βένετος. Ο Θεός το ξέρει!

ΒΕΝΕΤΟΙ: Δεν θέλω να βλέπω το μίσος σου και ο φθόνος σου με ενοχλεί.

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: Ας ανασκαφούν τα οστά των θεατών!

IV. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

[Αιτίες και αφορμές της στάσης]

Οι Πράσινοι αποχώρησαν από τον Ιππόδρομο και άφησαν τον αυτοκράτορα και τους Βένετους να παρακολουθούν το θέαμα των αγώνων. Αμέσως μερικοί αξιωματούχοι προσέφεραν μια πρόφαση για την εξέγερση των δήμων με τον ακόλουθο τρόπο. Ο έπαρχος της πόλης συνέλαβε από τους ταραχοποιούς τρία μέλη των δήμων και τους κρέμασε στη φούρκα. Ο ένας πέθανε αμέσως, οι άλλοι δύο όμως έπεσαν από τη φούρκα. Κρεμάστηκαν πάλι, έπεσαν όμως και πάλι από τη φούρκα. Ο παριστάμενος όχλος, βλέποντας το συμβάν, ανέκραξε: «Να τους μεταφέρουμε στην εκκλησία». Οι μοναχοί του Αγίου Κόνωνος, ακούγοντας την κραυγή, άρπαξαν τους δύο (θανατοποινίτες), τους έβαλαν σε μια μικρή βάρκα και τους πέρασαν στον Άγιο Λαυρέντιο, που είχε το προνόμιο να μην εκδιώκεται κανένας από τον ναό [...]. Όταν ο έπαρχος πληροφορήθηκε το συμβάν, έστειλε στρατιώτες να τους επιτηρούν. Όταν το έμαθαν οι δήμοι, πήγαν στο πραιτώριο και ζήτησαν από τον έπαρχο να απομακρύνει από τον Άγιο Λαυρέντιο τους στρατιώτες που επιτηρούσαν τους θανατοποινίτες. Ο έπαρχος ούτε καν τους απάντησε. Οι δήμοι οργίστηκαν και έβαλαν φωτιά στο πραιτώριο και κάηκαν οι έμβολοι από την καμάρα του forυm (του Κωνσταντίνου) ως τη Χαλκή Πύλη και τα αργυροπρατεία, ενώ η φωτιά καταβρόχθισε και το παλάτι του Λαύσου. Και κατέσφαξαν ανελέητα τους στρατιώτες που βρέθηκαν μπροστά τους. Και παραβιάζοντας τα σπίτια άρπαζαν τις περιουσίες. Και πυρπόλησαν και την χαλκόστεγη είσοδο του Παλατιού και τη στοά των Προτηκτόρων και το κτίριο της Συγκλήτου κοντά στο Αυγουσταίον. Και κατέβηκαν στο λιμάνι του Ιουλιανού, δηλ. το λιμάνι της Σοφίας, στο παλάτι του Πρόβου [ανεψιού του Αναστασίου], αναζητώντας όπλα και κράζοντας: «Θέλουμε άλλο αυτοκράτορα για την Πόλη». Έβαλαν φωτιά στο παλάτι του Πρόβου και αυτό γκρεμίστηκε. Και ήλθαν και έκαψαν το λουτρό του Αλεξάνδρου και τον μεγάλο ξενώνα του Συμεών -έτσι χάθηκαν οι άρρωστοι - και τη Μεγάλη Εκκλησία μαζί με τους δύο κίονες, έτσι που γκρεμίστηκε ολόκληρη και στις τέσσερις πλευρές της.

[Σκέψεις του Ιουστινιανού για φυγή - Στέψη Υπατίου]

Ο αυτοκράτορας φοβήθηκε και θέλησε να φορτώσει σε δρόμωνα τα πολύτιμα πράγματα και να πλεύσει στην Ηράκλεια της Θράκης, αφού αφήσει πίσω του τον στρατηλάτη [=magister militum] Μούνδο, να φρουρεί το Παλάτι μαζί με τον γιο του και 3.000 άνδρες και τον Κωνσταντίολο, και τους κουβικουλαρίους. Οι δήμοι έσυραν τους νεκρούς και τους πέταξαν στη θάλασσα, αφού σκότωσαν και πολλές γυναίκες. Όταν διαδόθηκε η φήμη ότι ο αυτοκράτορας μαζί με την Αυγούστα έφυγε για τη Θράκη, οι δήμοι αναγόρευσαν αυτοκράτορα τον πατρίκιο Υπάτιο, κάθισε στο κάθισμα του Ιπποδρόμου και τον επευφημούσαν οι δήμοι και άκουγε τις βρισιές κατά του Ιουστινιανού. Και ήλθαν από το προάστειο των Φλακιανών οι νεότεροι Πράσινοι, οι θωρακοφόροι, που ανέλαβαν να ανοίξουν το Παλάτι και να βάλουν μέσα σ' αυτό τον Υπάτιο.

[Διάσπαση των δήμων και καταστολή της στάσης]

Ο αυτοκράτορας, αφού πληροφορήθηκε την πυρκαγιά που έβαλε ο όχλος και το τόλμημα του Υπατίου, μπήκε στο Παλάτι και ανέβηκε στα λεγόμενα Πούλπιτα, πίσω από το Κάθισμα του Ιπποδρόμου στο Τρίκλινο [αίθουσα δεξιώσεων] με τις χάλκινες πύλες, μαζί με τον Μούνδο, τον Κωνσταντίολο και τον Βελισάριο και άλλους συγκλητικούς και ένα ένοπλο στρατιωτικό σώμα και κουβικουλαρίους και σπαθαρίους. Ο κουβικουλάριος Ναρσής βγήκε έξω και, μοιράζοντας χρήματα, παρέσυρε μερικούς από τον δήμο των Βενέτων. Αυτοί άρχισαν να φωνάζουν: «Ιουστινιανέ Αύγουστε, συ νικάς (tυ vincas). Κύριε, σώσε τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και την αυγούστα Θεοδώρα». Τότε το πλήθος διχονόησε και η μία παράταξη όρμησε εναντίον της άλλης. Όσοι ήταν μέσα στο Παλάτι βγήκαν μαζί με στρατεύματα, απέσπασαν μερικούς από τον λαό και όρμησαν στον Ιππόδρομο. Ο Ναρσής μπήκε από τις πύλες, ο γιος του Μούνδου από τη Σφενδόνη και άλλοι από τo μονόπατο του καθίσματος στο πέλμα και άρχισαν να σφάζουν τους δήμους, άλλοι με τόξα και άλλοι με σπαθιά ώστε δεν σώθηκε κανείς από τους πολίτες που βρέθηκαν στον Ιππόδρομο είτε ήταν Πράσινος είτε Bένετoς. Ο Βελισάριος εισόρμησε στο αυτοκρατορικό κάθισμα συνοδευόμενος από σπαθαρίoυς, συνέλαβε τον Υπάτιο, τον οδήγησε μπροστά στον αυτοκράτορα και τέλoς τον έβαλαν στη φυλακή.

Εκείνη τη ημέρα χάθηκαν 35.000 άντρες. Δεν εμφανίστηκαν πια στην πόλη μέλη των δήμων, αλλά επικράτησε απόλυτη ησυχία. Την επόμενη μέρα σφάχτηκαν ο Υπάτιoς και ο αδελφός του Πομπήιος. Τα σώματά τους ρίχτηκαν στη θάλασσα και δημεύτηκαν οι περιουσίες τους, μαζί και η περιουσία άλλων δεκαοκτώ πατρικίων και ιλλούστριων και υπατικών που κατηγορήθηκαν ότι ήταν συνένοχοι του Υπατίου. Κυριάρχησε μεγάλος φόβος στην Πόλη και ησύχασε η Πόλη και για αρκετό χρόνο δεν έγιναν ιππικοί αγώνες.

Θεοφάνη, Χρονογραφία