Η ενότητα δεν διδάσκεται
Διδακτικός στόχος
Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν οι μαθητές τα επιτεύγματα των Βυζαντινών στον χώρο της Επιστήμης και της Τεχνολογίας.
Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας
• Η αφόρμηση μπορεί να γίνει από τις εικόνες Καθηγητές και φοιτητές στο Διδασκαλείο Νόμων. Κατά τη σχετική συζήτηση θα τονισθεί η μεγάλη πνευματική παραγωγή, η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου και η ίδρυση ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Θα εξηγηθεί γιατί, ενώ ο πολιτισμός βρίσκεται σε υψηλή στάθμη, δεν παρατηρείται ανάπτυξη των φυσικών επιστημών.
Στη συνέχεια η συζήτηση θα εστιασθεί στους επιμέρους τομείς της γνώσης και της επιστήμης με κατάλληλη αξιοποίηση του αντίστοιχου υποστηρικτικού υλικού.
Πρόσθετα Παραθέματα
Οι Βυζαντινοί είχαν εγκαταστήσει μια σειρά φρυκτωριών σε κορυφές βουνών που ξεκινούσε από τη νότια Μικρά Ασία και κατέληγε στον Φάρο του παλατιού της Κωνσταντινούπολης. Όταν ο εχθρός περνούσε κάποιο από τα περάσματα, τα γνωστά ως Κιλίκιαι Πύλαι αναβόταν προειδοποιητική φωτιά στο φρούριο Λούλον, που βρισκόταν στην κορυφή ενός βουνού σε ύψος 1.000 περίπου ποδιών (330 μέτρα), το οποίο δέσποζε των Κιλικίων Πυλών από απόσταση περίπου 80 χιλιομέτρων. Αυτός ο ζωτικής στρατηγικής σημασίας δρόμος, που περνά μέσα από την οροσειρά του Ταύρου, καλύπτει περισσότερα από 100 χιλιόμετρα στα νότια του κεντρικού οροπεδίου της Μικράς Ασίας και οδηγεί στην πεδιάδα της Κιλικίας. Με τον έλεγχό του επιτυγχανόταν η παρακολούθηση των κινήσεων προς τα βόρεια, δηλαδή προς την Καππαδοκία και τις λοιπές βυζαντινές κτήσεις και προς τα νότια, δηλαδή προς τις αραβικές κτήσεις. Έτσι, μόλις η φρουρά του Λούλου αντιλαμβανόταν εχθρούς, άναβε τη φρυκτωρία και έδινε το σύνθημα στον επόμενο ορεινό σταθμό, τον Αργαίο. Οι επόμενοι σταθμοί ήταν [… χρησιμοποιούνταν επτά ενδιάμεσοι] και τέλος, ο Φάρος του παλατιού της Κωνσταντινούπολης. Το μήνυμα έκανε λιγότερο από μια ώρα να φθάσει από το Λούλον στον Φάρο. Η μέση απόσταση μεταξύ δύο σταθμών ήταν λίγο μικρότερη από 100 χλμ. […]
Ο οπτικός αυτός τηλέγραφος ήταν βέβαια ορατός τις βραδινές κυρίως ώρες, αλλά φαίνεται ότι οι Βυζαντινοί είχαν επινοήσει ένα σύστημα συναγερμού με καπνό, ορισμένου χρώματος, που ήταν ορατός και την ημέρα.
Εκδοτική Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Η', 268.
Σχολιασμός του υποστηρικτικού υλικού και διδακτική αξιοποίησή του
1. Παραθέματα στο β.μ.
• Πρώτο παράθεμα Μόνη σωτηρία η αναδρομική ισχύς των νόμων. Είναι γνωστό ότι το δίκαιο προσαρμόζεται στις συνθήκες κάθε εποχής και εξυπηρετεί ορισμένες σκοπιμότητες. Έτσι, οι μαθητές θα συσχετίσουν τις νομοθετικές ρυθμίσεις που γνωρίζουν με τις ανάγκες της αντίστοιχης περιόδου. Ο αγώνας εναντίον των μεγάλων γαιοκτημόνων, των δυνατών, ήταν βασικό χαρακτηριστικό της εσωτερικής πολιτικής πολλών αυτοκρατόρων, οι οποίοι λάμβαναν σχετικά νομοθετικά μέτρα. Ένα από αυτά είναι και η νεαρά του 996. Με τη νομοθετική αυτή ρύθμιση ο Βασίλειος Β' θέλησε να ακυρώσει την τακτική των δυνατών, οι οποίοι προκειμένου να μην αποδώσουν στους μικροϊδιοκτήτες τη γη που τους άρπαξαν, επικαλούνταν παραγραφή της παράνομης πράξης τους λόγω παρέλευση μεγάλου χρονικού διαστήματος και απόκτησή της με κληρονομική διαδοχή.
• Δεύτερο παράθεμα Όταν η φήμη ξεπερνά τα σύνορα. Ο Λέων ο Φιλόσοφος ή Μαθηματικός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη (τέλος 8ου αι.) και πέθανε γύρω στο 869. Είχε σημαντικές γνώσεις φιλοσοφίας, αριθμητικής, γεωμετρίας, αστρονομίας και μουσικής. Πρώτοι οι Άραβες εκτίμησαν τις πρωτοποριακές γεωμετρικές γνώσεις του Λέοντα και γι' αυτό ο χαλίφης Μαμούν (813-833) τον κάλεσε στη Βαγδάτη, για να διδάξει, υποσχόμενος σ' αυτόν αμύθητα πλούτη. Ο Λέων ανέφερε το γεγονός στον αυτοκράτορα Θεόφιλο, ο οποίος του έδωσε ένα σημαντικό χρηματικό ποσό και του ανέθεσε να διδάσκει ως ιδιωτικός δάσκαλος. Ο Μαμούν, όμως, άρχισε να στέλνει στον Λέοντα ερωτήσεις σε θέματα γεωμετρίας και αστρονομίας. Ο χαλίφης ενθουσιάστηκε τόσο πολύ από τις απαντήσεις, ώστε έστειλε την επιστολή που περιλαμβάνεται στο παράθεμα. Πάντως, ο Θεόφιλος παρά τις δελεαστικές προτάσεις δεν δέχθηκε να στείλει τον Λέοντα στη Βαγδάτη για να μη γίνει γνωστή στους Άραβες η των όντων γνώσις και τον τοποθέτησε μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Αργότερα, διορίστηκε ως διευθυντής του Πανδιδακτηρίου της Μαγναύρας που ιδρύθηκε γύρω στα 855-56.
3. Εικονογραφικό υλικό
• Πρώτη εικόνα Καθηγητές και φοιτητές στο Διδασκαλείο Νόμων. Η νομική επιστήμη καλλιεργήθηκε με επιμέλεια στο Βυζάντιο, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Μακεδονικής Δυναστείας. Μετά το 1045 ο Κωνσταντίνος Θ' Μονομάχος αναδιοργάνωσε το Πανδιδακτήριο της Κωνσταντινούπολης και ίδρυσε Νομική Σχολή με επιβλέποντα καθηγητή τον Ιωάννη Ξιφιλίνο.
• Δεύτερη εικόνα Πυρπόληση εχθρικού στόλου με υγρόν πυρ. Οι Βυζαντινοί χρησιμοποίησαν το υγρόν πυρ για πρώτη φορά και μάλιστα αποτελεσματικά, όταν οι Άραβες πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη (673-78). Το υγρόν πυρ, εφεύρεση του Έλληνα μηχανικού από τη Συρία Καλλίνικου, ήταν ειδικό μίγμα από νάφθα, θείο, νάτριο και άλλες ουσίες. Εκτοξευόταν από ειδικούς σωλήνες και δεν έσβηνε στο νερό. Υπήρξε καθοριστικό όπλο για τη νικηφόρα έκβαση πολλών ναυτικών επιχειρήσεων και αποτελούσε κρατικό μυστικό.
Υποδείξεις για τις απαντήσεις στις ερωτήσει του β. μ.
1. Ερωτήσεις στο τέλος της διδακτικής ενότητας του β. μ.
• Πρώτη Ερώτηση: Βλ. Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας και Σχολιασμό του υποστηρικτικού υλικού και διδακτική αξιοποίησή του.
• Δεύτερη Ερώτηση: Η ενασχόληση με όσο το δυνατό μεγαλύτερο εύρος γνώσεων και δραστηριοτήτων αποτελεί γνώρισμα του ελληνικού ανθρωπισμού, ο οποίος θα αναβιώσει και στη Δύση κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Στο Βυζάντιο, όπως και στην αρχαιότητά, δεν υπήρχε η εξειδίκευση της γνώσης και των επιστημών. Σήμερα, η ραγδαία εξέλιξη της γνώσης καθισιά αδύνατη την ενασχόληση κάποιου με περισσότερες από μία επιστήμες. Μάλιστα, το γεγονός αυτό οδηγεί σε ακραίες μορφές εξειδίκευσης.
