ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ Ο Α´ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝAΣΤΑΣΗ (1914-1918)
ΕΝΟΤΗΤΑ 34. Η λήξη του Α‘ Παγκόσμιου πολέμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
α) Αρχή της Αυτοδιάθεσης των λαών («14 σημεία») (απλή αναφορά), σ. 97
β) Συνθήκη Βερσαλλιών, σ. 97
γ) Συνθήκη Σεβρών, σσ. 97-98
δ) Κοινωνία των Εθνών, σ. 98.
Λέξεις κλειδιά: παγκόσμιος πόλεμος, τα «14 σημεία» του Γουίλσον, Συνθήκη Βερσαλλιών, Συνθήκη Σεβρών, Κοινωνία των Εθνών.
Υποστηρικτικό υλικό:
-Η Συνθήκη των Σεβρών, Το Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ, (βίντεο 01:05΄): εδώ
Χάρτες, σ. 98 και 99 του σχ. βιβλίου
Προτεινόμενες δραστηριότητες:
-Άσκηση/δραστηριότητα 1 και 2, σ. 98 του βιβλίου.
1 ώρα
Τα «14 σημεία» του Αμερικανού προέδρου Ουίλσον
Ο πόλεμος τελείωσε. Βερσαλλίες. Συνέπειες του πολέμου (1' 58'')
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ουίλσον, απευθυνόμενος, τον Ιανουάριο του 1918, στο Κογκρέσο της χώρας του, προσδιόρισε τους λόγους για τους οποίους οι ΗΠΑ θα έπρεπε να πάρουν μέρος στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, δίνοντας, ταυτοχρόνως, και το όραμά του για τον μεταπολεμικό κόσμο. Το κείμενο αυτό έμεινε γνωστό ως τα «14 σημεία» του Ουίλσον.
1. Η διπλωματία και οι συνθήκες να γίνονται φανερά.
2. Να είναι ελεύθερη η ναυσιπλοΐα σε όλες τις θάλασσες.
3. Να καταργηθούν τα οικονομικά σύνορα ανάμεσα στα κράτη.
4. Περιορισμός των εξοπλισμών.
5. Τα προβλήματα των αποικιών να ρυθμιστούν με βάση τα συμφέροντα των λαών.
6. Να εκκενωθεί η Ρωσία και να επιδειχθεί καλή θέληση προς τη χώρα αυτή.
7. Αποκατάσταση του Βελγίου.
8. Ανάκτηση από τη Γαλλία της Αλσατίας και της Λορένης.
9. Τα ιταλικά σύνορα να διευθετηθούν με βάση την αρχή των εθνοτήτων.
10. Αυτόνομη κρατική υπόσταση για τους λαούς της Αυστροουγγαρίας.
11. Εδαφική ακεραιότητα για τα βαλκανικά κράτη.
12. Αυτόνομη κρατική υπόσταση για τους λαούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ελεύθερη διέλευση από τα Δαρδανέλια.
13. Μια ενιαία και ελεύθερη Πολωνία.
14. Να δημιουργηθεί ένας σύνδεσμος των εθνών.
Πηγή: Jack Watson, European History 1815-1941, Λονδίνο 1981, σ. 243.
Στα τέλη του Α’ Παγκόσμιου πολέμου εκπρόσωποι των νικητών συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι (συνέδριο της Ειρήνης ή συνέδριο του Παρισιού, Ιανουάριος 1919 - Ιανουάριος 1920) για να συζητήσουν τους όρους των συνθηκών ειρήνης.
Οι ηττημένοι, οι ουδέτεροι και η Σοβιετική Ένωση δεν κλήθηκαν. Οι αποφάσεις καθορίστηκαν από την ανάγκη αναδιαμόρφωσης του πολιτικού χάρτη της Ευρώπης, την επιδίωξη της Γαλλίας να εξουθενώσει τη Γερμανία και την επιθυμία των Δυνάμεων να εγκλωβίσουν το νέο σοβιετικό καθεστώς της Ρωσίας. Επίσης, σημαντικό ρόλο έπαιξε η αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, κεντρική ιδέα των 14 σημείων του Αμερικανού προέδρου Ουίλσον, σύμφωνα με την οποία σε κάθε λαό αναγνωριζόταν το δικαίωμα να αποφασίζει μόνος του για το μέλλον του.
Η συνθήκη των Βερσαλιών (Ιούνιος 1919) υποχρέωνε τη Γερμανία να παραχωρήσει εδάφη της στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στη Δανία και στις νεοσύστατες Πολωνία, Τσεχοσλοβακία και Λιθουανία, να αναγνωρίσει τη Ρηνανία και το Σάαρ (γερμανικές περιοχές στα γαλλογερμανικά σύνορα) ως αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, να πληρώσει βαριές πολεμικές αποζημιώσεις, να εγκαταλείψει τις αποικίες της και τα εδάφη που είχε κερδίσει από τη Ρωσία με τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ και να περιορίσει στο ελάχιστο τις ένοπλες δυνάμεις της, ουσιαστικά να αφοπλιστεί.
Η συνθήκη του Αγίου Γερμανού (Σεπτέμβριος 1919) εξανάγκαζε την Αυστροουγγαρία να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Ουγγαρίας, της Τσεχοσλοβακίας, της Γιουγκοσλαβίας και της Πολωνίας και να παραχωρήσει σε αυτές πολλά εδάφη. Έτσι, η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία διαλυόταν.
Η συνθήκη του Νεϊγύ (Νοέμβριος 1919) υποχρέωνε τη Βουλγαρία να παραιτηθεί από κάθε διεκδίκησή της στην Α. Μακεδονία και τη Δ. Θράκη (τα εδάφη αυτά δόθηκαν στην Ελλάδα) και να παραχωρήσει εδάφη της στη Ρουμανία και στη Σερβία. Παράλληλα, προβλεπόταν η δυνατότητα αμοιβαίας ανταλλαγής πληθυσμών ανάμεσα σε Ελλάδα και Βουλγαρία.
Η συνθήκη του Τριανόν (Ιούνιος 1920) υπαγόρευσε στην ανεξάρτητη Ουγγαρία να παραχωρήσει εδάφη στην Τσεχοσλοβακία, στη Ρουμανία και στη Γιουγκοσλαβία.
Η συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920) επιβλήθηκε στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Ο σουλτάνος παραχωρούσε την κυριαρχία της Μεσοποταμίας (σημ. Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Yπεριορδανίας (σημ. Ιορδανία) στη Βρετανία,
ενώ της Συρίας και του Λιβάνου στη Γαλλία.
Το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη.
Τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και η Θράκη μέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης παραχωρούνταν στην Ελλάδα.
Επίσης, ο σουλτάνος αναγνώριζε επίσημα την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Β. και Α. Αιγαίου
και η Ιταλία παραχωρούσε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, εκτός από τη Ρόδο.
Η Αντάντ ανέθετε στην Ελλάδα τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης για πέντε χρόνια. Στη συνέχεια, οι κάτοικοι της περιοχής θα αποφάσιζαν με δημοψήφισμα για την τύχη της. Τα Στενά τέθηκαν υπό διεθνή έλεγχο.
Έτσι, η Οθωμανική αυτοκρατορία διαλυόταν.
Η Συνθήκη των Σεβρών (1' 48'') Απόβαση στη Σμύρνη (1' 48'') Το Αβέρωφ στην Πόλη (56'') Η Συνθήκη των Σεβρών (Στα χρόνια του Βενιζέλου, ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, προτεινόμενες σ.49,50)
97
1. Η Ευρώπη μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, σύμφωνα με τις αποφάσεις του συνεδρίου του Παρισιού.
Η προσδοκία αποφυγής νέων συγκρούσεων οδήγησε τις νικήτριες χώρες στη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ), ενός διεθνούς οργανισμού όπου θα μπορούσαν να απευθύνονται τα κράτη για να επιλύουν ειρηνικά τις μεταξύ τους διαφορές. Ωστόσο, κάθε κράτος-μέλος της Κοινωνίας των Εθνών είχε δικαίωμα να ασκήσει βέτο (αρνησικυρία), εμποδίζοντας τη λήψη μιας απόφασης, αλλά και να μη συμμορφωθεί προς τις υποδείξεις που θα του γίνονταν. Τα δύο αυτά στοιχεία έμελλε να λειτουργήσουν διαλυτικά για την Κοινωνία των Εθνών.
Γενική Συνδιάσκεψη της Κοινωνίας των Εθνών (ΙΜΕ) Το κτίριο της Κοινωνίας την Εθνών
98
Η Ελλάδα μετά τις συνθήκες Νεϊγύ και Σεβρών.
Η Ελλάδα μετά τις συνθήκες Νεϊγύ και Σεβρών (πάτα τον χάρτη που ακολουθεί)
Οι μυστικές συμφωνίες για τον διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (2' 28'') Εδαφικές απώλειες της Τουρκίας μετά τη συνθήκη των Σεβρών Εδαφικές απώλειες της Βουλγαρίας μετά τη συνθήκη των Σεβρών Η διαίρεση της Αυστρουγγαρίας μετά τη συνθήκη του Αγίου Γερμανού
99
ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ...
Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος στον κινηματογράφο
Τσάρλι Τσάπλιν, Παρουσιάστε αρμ (1918). Ένας απλός ανθρωπάκος πηγαίνει στον πόλεμο φιλοδοξώντας να γίνει ήρωας.
Λούις Μίλστοουν, Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο (1930). Ταινία βασισμένη στο ομότιτλο έργο του Ε.Μ. Ρεμάρκ.
Στάνλεϊ Κιούμπρικ, Σταυροί στο μέτωπο (1957). Η σημαντικότερη, ίσως, ταινία για τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Μάριο Μονιτσέλι, Ο Μεγάλος Πόλεμος (1959). Η καλύτερη ιταλική ταινία για τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Ντέιβιντ Λιν, Ο Λόρενς της Αραβίας (1962). Ο ξεσηκωμός των Αράβων από τους Βρετανούς κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Πίτερ Γουέιρ, Καλλίπολις (1981). Η συμμετοχή μιας μονάδας Αυστραλών στην εκστρατεία της Καλλίπολης.
Ζαν Πιερ Ζενέ, Οι ατέλειωτοι αρραβώνες (2004). Βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Σ. Ζαπριζό.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Να μελετήσετε την πηγή. Σε ποιο βαθμό εφαρμόστηκαν οι διακηρύξεις του προέδρου Ουίλσον στις συνθήκες που υπογράφτηκαν μετά τον πόλεμο;
2. Ποιες από τις συνθήκες που υπογράφτηκαν μετά το τέλος του Α’ Παγκόσμιου πολέμου αφορούσαν και την Ελλάδα και τι προέβλεπε καθεμιά από αυτές; Η Ελλάδα έχασε ή κέρδισε εδάφη; Πριν απαντήσετε, να μελετήσετε τον χάρτη της σ. 99.
3. Διαθεματική δραστηριότητα: Να διαβάσετε το βιβλίο Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο, να δείτε την ομώνυμη ταινία και να οργανώσετε σχετική παρουσίαση στην τάξη σας.
Ολοκληρώνοντας το κεφάλαιο θυμόμαστε ότι…
κύρια αίτια του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ήταν ο ιμπεριαλισμός, ο εθνικισμός και ο μιλιταρισμός ˙ τα αντίπαλα στρατόπεδα ήταν η Αντάντ με τους συμμάχους της και οι Κεντρικές Δυνάμεις με τους δικούς τους συμμάχους˙ τελικά η σύγκρουση κρίθηκε υπέρ της Αντάντ
ο Ελ. Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος, εκφράζοντας διαφορετικές πολιτικές, διαφώνησαν για τη στάση της Ελλάδας απέναντι στον πόλεμο˙ η σύγκρουσή τους οδήγησε σε έναν ακήρυχτο εμφύλιο πόλεμο, τον Εθνικό Διχασμό
στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου έγινε σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία που οδήγησε στην ίδρυση του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους του κόσμου
μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου οι νικήτριες χώρες της Αντάντ επέβαλαν στους ηττημένους εξοντωτικούς όρους, υπονομεύοντας, έτσι, την ειρήνη, δημιούργησαν πολλά νέα κράτη και ίδρυσαν την Κοινωνία των Εθνών, ένα διεθνή οργανισμό που θα προσπαθούσε να αποτρέψει μελλοντικούς πολέμους μεγάλης κλίμακας.
Τα πέντε κύρια προβλήματα των νικητών του Α' Παγκόσμιου πολέμου
Στην ειρηνική διευθέτηση την οποία επέβαλαν οι μεγαλύτερες νικήτριες δυνάμεις που επέζησαν του πολέμου [... ] κυριάρχησαν πέντε προβλήματα.
Το πιο άμεσο ήταν η κατάλυση τόσων πολλών καθεστώτων στην Ευρώπη και η ανάδυση στη Ρωσία ενός εναλλακτικού επαναστατικού καθεστώτος, των Μπολσεβίκων, που είχε ως στόχο την ανατροπή των πραγμάτων σε παγκόσμια κλίμακα και αποτελούσε μαγνήτη για τις απανταχού επαναστατικές δυνάμεις.
Το δεύτερο ήταν η ανάγκη ελέγχου της Γερμανίας, η οποία στο κάτω-κάτω είχε σχεδόν νικήσει μόνη της ολόκληρο το συμμαχικό συνασπισμό. Για προφανείς λόγους, το πρόβλημα αυτό ήταν και παρέμεινε πάντοτε από τότε το μείζον μέλημα της Γαλλίας.
Το τρίτο πρόβλημα αφορούσε τον χάρτη της Ευρώπης που έπρεπε να επαναχαραχθεί εξασθενίζοντας τη Γερμανία και γεμίζοντας τα μεγάλα κενά που άφησε στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή η ταυτόχρονη ήττα και κατάρρευση της Ρωσίας, της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Στην Ευρώπη [...] η βασική αρχή επαναδιάταξης του χάρτη ήταν η δημιουργία εθνοτικών - γλωσσικών εθνικών κρατών, σύμφωνα με την πεποίθηση ότι τα έθνη είχαν το δικαίωμα της «αυτοδιάθεσης». [... ] Ο επανασχεδιασμός του χάρτη της Μέσης Ανατολής έγινε σύμφωνα με τις ιμπεριαλιστικές αντιλήψεις, μοίρασμα μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας [...].
Η τέταρτη δέσμη προβλημάτων αφορούσε την εσωτερική πολιτική των χωρών που νίκησαν στον πόλεμο [... ] και τις τριβές μεταξύ τους. [... ]
Τελικά, οι νικήτριες δυνάμεις επιδίωξαν απελπισμένα να συνάψουν εκείνο το είδος ειρήνης που θα καθιστούσε αδύνατο έναν νέο πόλεμο [...]. Απέτυχαν σ' αυτό κατά τον πιο θεαματικό τρόπο. Μέσα σε διάστημα είκοσι ετών, ο πόλεμος ξανάρχισε.
E.J. Hobsbawm, Η εποχή των άκρων. Ο σύντομος εικοστός αιώνας, 1914-1991, μτφρ. Β. Καπετανγιάννης, Θεμέλιο, Αθήνα 1995, σ. 49-50.
Η περίοδος 1897-1922 στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Ο πόλεμος τελείωσε. Βερσαλλίες. Συνέπειες του πολέμου (1' 58'')
Η Συνθήκη των Σεβρών (1' 06'')
Οι μυστικές συμφωνίες για τον διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (2' 28'')
Απόβαση στη Σμύρνη (1' 48'')
Το Αβέρωφ στην Πόλη (56'')
Η ΗΠΑ μετά τον α' παγκόσμιο πόλεμο. Κοινωνικά προβλήματα (2' 43'')
Η Γαλλία μετά τον α' παγκόσμιο πόλεμο. Κοινωνικά προβλήματα (1' 16'')
Η Αγγλία μετά τον α' παγκόσμιο πόλεμο. Κοινωνικά προβλήματα (1' 11'')
Η Ιταλία μετά τον α' παγκόσμιο πόλεμο. Κοινωνικά προβλήματα (1' 16'')
Η Γερμανία μετά τον α' παγκόσμιο πόλεμο. Κοινωνικά προβλήματα (4' 04'')
Τα «14 σημεία» του Αμερικανού προέδρου Ουίλσον
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ουίλσον, απευθυνόμενος, τον Ιανουάριο του 1918, στο Κογκρέσο της χώρας του, προσδιόρισε τους λόγους για τους οποίους οι ΗΠΑ θα έπρεπε να πάρουν μέρος στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, δίνοντας, ταυτοχρόνως, και το όραμά του για τον μεταπολεμικό κόσμο. Το κείμενο αυτό έμεινε γνωστό ως τα «14 σημεία» του Ουίλσον.
1. Η διπλωματία και οι συνθήκες να γίνονται φανερά.
2. Να είναι ελεύθερη η ναυσιπλοΐα σε όλες τις θάλασσες.
3. Να καταργηθούν τα οικονομικά σύνορα ανάμεσα στα κράτη.
4. Περιορισμός των εξοπλισμών.
5. Τα προβλήματα των αποικιών να ρυθμιστούν με βάση τα συμφέροντα των λαών.
6. Να εκκενωθεί η Ρωσία και να επιδειχθεί καλή θέληση προς τη χώρα αυτή.
7. Αποκατάσταση του Βελγίου.
8. Ανάκτηση από τη Γαλλία της Αλσατίας και της Λορένης.
9. Τα ιταλικά σύνορα να διευθετηθούν με βάση την αρχή των εθνοτήτων.
10. Αυτόνομη κρατική υπόσταση για τους λαούς της Αυστροουγγαρίας.
11. Εδαφική ακεραιότητα για τα βαλκανικά κράτη.
12. Αυτόνομη κρατική υπόσταση για τους λαούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ελεύθερη διέλευση από τα Δαρδανέλια.
13. Μια ενιαία και ελεύθερη Πολωνία.
14. Να δημιουργηθεί ένας σύνδεσμος των εθνών.
Πηγή: Jack Watson, European History 1815-1941, Λονδίνο 1981, σ. 243.
