Η ενότητα δεν διδάσκεται
Ι. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ειδικοί διδακτικοί στόχοι
Οι μαθήτριες και οι μαθητές επιδιώκεται:
Να παρακολουθήσουν, σε γενικές γραμμές, την πορεία των προσπαθειών ευρωπαϊκής ενοποίησης κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.
Να μάθουν τα κύρια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη λειτουργία τους.
Κύριες διδακτικές επισημάνσεις Σχολιασμός γραπτών πηγών
1. Το άρθρο 2 της συνθήκης ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας έθετε, ήδη από το 1957, τους βασικούς άξονες στους οποίους θα έπρεπε να κινηθεί η διαδικασία ενοποίησης της Ευρώπης. Η πρώτη και κύρια επιδίωξη ήταν η εξασφάλιση μιας αρμονικής και ισορροπημένης οικονομικής ανάπτυξης που θα αγκάλιαζε όσο το δυνατόν περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και θα έθετε ως σκοπό τον υψηλότερο δυνατό βαθμό σύγκλισης των οικονομικών τους επιδόσεων. Ο στόχος αυτός θα έπρεπε να επιτευχθεί, ενώ θα λαμβάνονταν, παράλληλα, μέτρα για την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου απασχόλησης (καταπολέμηση της ανεργίας) και ανάλογων κοινωνικών παροχών (κοινωνική ασφάλιση), τη γενικότερη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών και τον σεβασμό του περιβάλλοντος. Το μέσο για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι ήταν η καθιέρωση μιας κοινής αγοράς και μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης στο πλαίσιο των οποίων τα κράτη-μέλη θα αποφάσιζαν και θα υλοποιούσαν κοινές πολιτικές.
2. Ο Φερνάντ Μπροντέλ, πρωτεργάτης της ιστοριογραφικής σχολής των Annales και ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς του 20ού αιώνα, διατυπώνει στο κείμενο αυτό ρητά και με σαφήνεια μια σειρά επιφυλάξεων αναφορικά με τον χαρακτήρα και το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Υποστηρίζει ότι μέχρι τη στιγμή που μιλά (το κείμενο γράφτηκε το 1963) η διαδικασία ενοποίησης της Ευρώπης είχε κυρίως τεχνοκρατικό χαρακτήρα, ενώ, την ίδια στιγμή, δεν είχαν ληφθεί υπόψη οι «αρχέγονες δυνάμεις που τη δημιούργησαν, και που δουλεύουν στα κατάβαθά της», δηλαδή «όλοι οι ζωντανοί ουμανισμοί της». Κατά τη γνώμη του Μπροντέλ, αν η διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης δεν αναπροσανατολιζόταν λαμβάνοντας υπόψη της σε μεγαλύτερο βαθμό τα προβλήματα, τις ανησυχίες και τις ανάγκες των ανθρώπων που κατοικούν την Ευρώπη, τότε κινδύνευε να ανατραπεί. Το μόνο όραμα για μια Ευρώπη του μέλλοντος είναι, κατά τη γνώμη του, αυτό της «Ευρώπης των λαών».
ΙΙ. ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (συνθήκη του Μάαστριχτ, 1992)
Άρθρο Α
Με την παρούσα συνθήκη, τα Υψηλά Συμβαλλόμενα μέρη ιδρύουν μεταξύ τους μία Ευρωπαϊκή Ένωση, εφεξής καλούμενη «Ένωση».
Η παρούσα συνθήκη ανοίγει νέα φάση στη διαδικασία μιας διαρκώς στενότερης ένωσης των λαών της Ευρώπης, στην οποία οι αποφάσεις λαμβάνονται όσο το δυνατόν πιο κοντά στους πολίτες.
Η Ένωση βασίζεται στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, συμπληρούμενες με τις πολιτικές και τις μορφές συνεργασίας που θεσπίζονται με την παρούσα συνθήκη. Έχει αποστολή να οργανώσει συνεκτικά και αλληλέγγυα τις σχέσεις μεταξύ των κρατών μελών και των λαών τους.
Άρθρο Β
Η Ένωση θέτει ως στόχους:
— να προωθήσει την ισόρροπη και σταθερή οικονομική και κοινωνική πρόοδο, ιδίως με τη δημιουργία ενός χώρου χωρίς εσωτερικά σύνορα, με την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής και με την ίδρυση μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης, η οποία θα περιλάβει εν καιρώ, ένα ενιαίο νόμισμα, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας συνθήκης,
— να επιβεβαιώσει την ταυτότητά της στη διεθνή σκηνή, ιδίως με την εφαρμογή μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της εν καιρώ διαμόρφωσης μιας κοινής αμυντικής πολιτικής, η οποία μπορεί, σε δεδομένη στιγμή, να οδηγήσει σε κοινή άμυνα,
— να ενισχύσει την προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των υπηκόων των κρατών μελών της με τη θέσπιση ιθαγένειας της Ένωσης,
— να αναπτύξει στενή συνεργασία στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων,
— να διατηρήσει στο ακέραιο το κοινοτικό κεκτημένο και να το αναπτύξει με την προοπτική να μελετηθεί, [...] κατά πόσον οι πολιτικές και οι μορφές συνεργασίας που καθιερώνονται με την παρούσα συνθήκη θα πρέπει να αναθεωρηθούν, προκειμένου να εξασφαλισθεί η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών και των οργάνων της Κοινότητας.
Πηγή: www.europa.eu.int (ο δικτυακός τόπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης).
Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:
τις προσπάθειες πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης της Ευρώπης κατά την περίοδο 1951-2001
τα κύρια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη λειτουργία τους
τη συμμετοχή της Ελλάδας στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης και τη θέση της σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκή Ένωση)
Συνοπτική Ιστορία της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΙΔΕΚΕ)
Η πορεία προς την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση (Ιστορία Γ΄ Λυκείου)
Οι πρώτες σκέψεις για ενοποίηση της Ευρώπης έγιναν τον 19ο αιώνα. Τότε, μάλιστα, οι ΗΠΑ θεωρήθηκαν από κάποιους Ευρωπαίους ηγέτες το επιτυχημένο πρότυπο που θα έπρεπε να ακολουθηθεί. Όμως τον 19ο αιώνα οι ιδέες για εθνική ανεξαρτησία ήταν πολύ πιο ισχυρές από τις ιδέες για υπερεθνική ενότητα.
Παράγοντες που οδήγησαν στην ευρωπαϊκή ενοποίηση
|
1. Η υπογραφή της συνθήκης της Ρώμης, 25 Μαρτίου 1957. |
|
1. Η συνθήκη ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (1957) Άρθρο 1. Με την παρούσα συνθήκη, τα ανωτέρω συμβαλλόμενα μέρη θεσπίζουν μεταξύ τους μια ΕYΡΩΠΑ´ΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ.
Πηγή: ο δικτυακός τόπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. |
Το θέμα άρχισε να συζητείται συστηματικά κυρίως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Καθοριστικό ρόλο γι’ αυτό έπαιξαν οι καταστροφές που είχαν υποστεί σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες και κατ’ επέκταση η ανάγκη κοινής προσπάθειας, η απώλεια των αποικιών που στερούσε την Ευρώπη από σημαντικούς οικονομικούς πόρους και η ανάδυση δύο υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης, που έλεγχαν πλέον τις διεθνείς εξελίξεις. Τα δεδομένα αυτά έκαναν αναγκαία την αποφυγή νέων πολέμων, αλλά και τη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Επιπλέον, η ευρωπαϊκή ενοποίηση ήταν μια διαδικασία που ενισχυόταν και από τις ΗΠΑ, οι οποίες έβλεπαν σε μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη ένα αποτελεσματικό εμπόδιο στην επέκταση της σοβιετικής επιρροής στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Τα πρώτα βήματα
Το πρώτο βήμα έγινε το 1949 με την ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στις 9 Μαΐου 1950 ο Ρομπέρ Σουμάν, υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας, παρουσίασε ένα σχέδιο στενότερης συνεργασίας. Με βάση το σχέδιο αυτό ιδρύθηκε το 1951 στο Παρίσι η Ευρωπαϊκή Κοινοπραξία Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), στην οποία συμμετείχαν οι Γαλλία, Ομοσπονδιακή (Δυτική) Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο. Το 1957 υπογράφτηκε στη Ρώμη από τις χώρες της ΕΚΑΧ η συνθήκη ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ).
166
Δικτυακός χώρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Τα κράτη μέλη της Ε.Ε. (Δικτυακός χώρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
167
2. Ο ιστορικός Φερνάντ Μπροντέλ για την οικοδόμηση της Ευρώπης
Τι είναι ακόμη ικανός να εισφέρει στον αυριανό κόσμο ο ευρωπαϊκός πολιτισμός; Χρειάζεται άραγε να πούμε ότι αυτό μοιάζει να είναι το έσχατο μέλημα των δημιουργών της Ευρώπης; Και οι φρόνιμες συζητήσεις τους για τα τελωνεία, για τα επίπεδα των τιμών και την παραγωγή, και οι πιο γενναιόδωρες αμοιβαίες παραχωρήσεις τους είναι πάντοτε αποτέλεσμα ψυχρών υπολογισμών. [...] Αλλά θα πρέπει να μην τους γνωρίζουμε καλά, τους ανθρώπους, για να τους δίνουμε ως μοναδική τροφή αυτές τις φρόνιμες μαθηματικές πράξεις, που τόσο ωχριούν εμπρός στους ενθουσιασμούς, στις όχι και τόσο απερίσκεπτες παραφροσύνες που ξεσήκωσαν την Ευρώπη και στα παλιά χρόνια και στα πιο πρόσφατα. Μπορεί ποτέ μια συλλογική ευρωπαϊκή συνείδηση να οικοδομηθεί μόνο πάνω σε αριθμούς;
Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι η Ευρώπη ως πολιτισμικό ιδεώδες κατέχει την τελευταία θέση ανάμεσα στους στόχους των διαφόρων προγραμμάτων που εκπονούνται. Κανείς δεν ασχολείται ούτε με μυστικισμό, ούτε με ιδεολογία, ούτε με τα δήθεν ήρεμα τώρα νερά πια νερά της Επανάστασης ή του σοσιαλισμού, ούτε με τα ταραγμένα νερά των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Και όμως, είναι αδύνατον να οικοδομηθεί η Ευρώπη, αν
δεν στηριχθεί στις αρχέγονες δυνάμεις που τη δημιούργησαν, και που δουλεύουν στα κατάβαθά της. Με άλλα λόγια, αν
δεν ληφθούν υπόψη όλοι οι ζωντανοί ουμανισμοί της.
Δεν έχει άλλη επιλογή: είτε σ’ αυτούς θα στηριχτεί, είτε, μοιραία, κάποια στιγμή, θα την ανατρέψουν και θα της επιβληθούν. Η Ευρώπη των λαών: να ένα πρόγραμμα που θα άξιζε πραγματικά τον κόπο! Αλλά που παραμένει ακόμη ευσεβής πόθος. [1963]
F. Braudel, Γραμματική των πολιτισμών, μτφρ. Ά. Αλεξάκης, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2002, σ. 563.
Παράγοντες που επηρέασαν την ευρωπαϊκή ενοποίηση
Οι προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης προχώρησαν επηρεαζόμενες κυρίως από την ταχύρρυθμη οικονομική ανάπτυξη που σημειώθηκε στη γηραιά ήπειρο, ιδίως κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, καθώς και από το εκάστοτε διεθνές περιβάλλον. Η θεαματική οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες επέτρεψε τη διαμόρφωση συνθηκών οικονομικής ευημερίας για μεγάλο αριθμό Ευρωπαίων. Η βελτίωση του μέσου βιοτικού επιπέδου έφερε αύξηση των αναγκών και αυτή με τη σειρά της σταθερή οικονομική ανάπτυξη και συνεχή διεύρυνση των αγορών. Παράλληλα, η ευημερία εξασφάλισε και την πολιτική σταθερότητα.
Επιπλέον, η πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης επηρεάστηκε από πολλούς παράγοντες, όπως οι σχέσεις μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΟΚ, οι σχέσεις της ΕΟΚ με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και οι σχέσεις της ΕΟΚ με τις ΗΠΑ. Ήταν άλλωστε εξαρχής σαφές –και πρέπει να είναι και σήμερα– ότι η διαδικασία ενοποίησης της Ευρώπης δεν υπήρξε και δεν είναι ένα θέμα που εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τις διαθέσεις των Ευρωπαίων. Αντιθέτως, επηρεάστηκε και επηρεάζεται, συχνά σε μεγάλο βαθμό, από την παγκόσμια πολιτική ατμόσφαιρα και τους διεθνείς συσχετισμούς δυνάμεων.
Η ωρίμανση της ευρωπαϊκής ενοποίησης
Στο πλαίσιο αυτό, προχώρησε και η ωρίμανση της ευρωπαϊκής ενοποίησης στον πολιτικό, οικονομικό και θεσμικό τομέα.
Σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή υπήρξε η υπογραφή, το 1986, της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης. Με αυτή επιταχύνθηκαν οι διαδικασίες διαμόρφωσης ενιαίας εσωτερικής αγοράς και ενίσχυσης της οικονομικής συνοχής της Ευρώπης. Για να επιτευχθεί αυτό, καταρτίστηκαν τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ), δηλαδή ειδικά προγράμματα χρηματοδότησης των οικονομικά ασθενέστερων κρατών-μελών.
Ιδιαίτερα σημαντική για την προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν η υπογραφή, τον Φεβρουάριο του 1992, της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που έγινε ευρύτερα γνωστή ως συνθήκη του Μάαστριχτ (ολλανδική πόλη όπου υπογράφτηκε). Με αυτή ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η οποία ενσωμάτωσε την ΕΟΚ, τέθηκε ο στόχος της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) έως το 1999, διευρύνθηκαν οι αρμοδιότητες της Κοινότητας και θεσπίστηκαν η κοινή εξωτερική πολιτική και η συνεργασία σε θέματα ασφάλειας. Το ευρώ (σε λογιστική μορφή, όχι σε φυσική μορφή) υιοθετήθηκε ως νόμισμα έντεκα κρατών-μελών της ΕΕ από την 1η Ιανουαρίου 1999.
Τα κύρια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκή Ένωση)
Τα κύρια όργανα της ΕΕ είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ένα είδος ευρωπαϊκής υπερκυβέρνησης στην οποία κάθε χώρα έχει έναν εκπρόσωπο, το Συμβούλιο Yπουργών, που συγκροτείται κάθε φορά από τους υπουργούς του ίδιου αντικειμένου (π.χ. όλοι οι υπουργοί Γεωργίας), το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο συνεδριάζει σε τακτά διαστήματα με τη συμμετοχή των πρωθυπουργών των κρατών-μελών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το μόνο όργανο που εκλέγεται απευθείας από τους πολίτες της ΕΕ, και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
168
ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Να εκπονήσετε άσκηση άστρου θέτοντας στο κέντρο τον όρο «Ενοποίηση της Ευρώπης».
2. Να μελετήσετε και να σχολιάσετε το κείμενο του Φερνάντ Μπροντέλ (πηγή 2)
2. Ο ιστορικός Φερνάντ Μπροντέλ για την οικοδόμηση της Ευρώπης
Τι είναι ακόμη ικανός να εισφέρει στον αυριανό κόσμο ο ευρωπαϊκός πολιτισμός; Χρειάζεται άραγε να πούμε ότι αυτό μοιάζει να είναι το έσχατο μέλημα των δημιουργών της Ευρώπης; Και οι φρόνιμες συζητήσεις τους για τα τελωνεία, για τα επίπεδα των τιμών και την παραγωγή, και οι πιο γενναιόδωρες αμοιβαίες παραχωρήσεις τους είναι πάντοτε αποτέλεσμα ψυχρών υπολογισμών. [...] Αλλά θα πρέπει να μην τους γνωρίζουμε καλά, τους ανθρώπους, για να τους δίνουμε ως μοναδική τροφή αυτές τις φρόνιμες μαθηματικές πράξεις, που τόσο ωχριούν εμπρός στους ενθουσιασμούς, στις όχι και τόσο απερίσκεπτες παραφροσύνες που ξεσήκωσαν την Ευρώπη και στα παλιά χρόνια και στα πιο πρόσφατα. Μπορεί ποτέ μια συλλογική ευρωπαϊκή συνείδηση να οικοδομηθεί μόνο πάνω σε αριθμούς;
Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι η Ευρώπη ως πολιτισμικό ιδεώδες κατέχει την τελευταία θέση ανάμεσα στους στόχους των διαφόρων προγραμμάτων που εκπονούνται. Κανείς δεν ασχολείται ούτε με μυστικισμό, ούτε με ιδεολογία, ούτε με τα δήθεν ήρεμα τώρα νερά πια νερά της Επανάστασης ή του σοσιαλισμού, ούτε με τα ταραγμένα νερά των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Και όμως, είναι αδύνατον να οικοδομηθεί η Ευρώπη, αν
δεν στηριχθεί στις αρχέγονες δυνάμεις που τη δημιούργησαν, και που δουλεύουν στα κατάβαθά της. Με άλλα λόγια, αν
δεν ληφθούν υπόψη όλοι οι ζωντανοί ουμανισμοί της.
Δεν έχει άλλη επιλογή: είτε σ’ αυτούς θα στηριχτεί, είτε, μοιραία, κάποια στιγμή, θα την ανατρέψουν και θα της επιβληθούν. Η Ευρώπη των λαών: να ένα πρόγραμμα που θα άξιζε πραγματικά τον κόπο! Αλλά που παραμένει ακόμη ευσεβής πόθος. [1963]
F. Braudel, Γραμματική των πολιτισμών, μτφρ. Ά. Αλεξάκης, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2002, σ. 563.