Η μουσική
Η μουσική στην Ελλάδα του 20ού αιώνα χαρακτηρίστηκε από διάφορες απόπειρες ανανέωσης των μουσικών μορφών. Οι ανακατατάξεις των αρχών του 20ού αιώνα σε συνδυασμό με την αναζωπύρωση της συζήτησης για το νόημα και τη μοίρα του ελληνισμού έκαναν ορισμένους συνθέτες να επιδιώξουν τη δημιουργία μιας ελληνικής εθνικής μουσικής σχολής. Κύριοι εκφραστές αυτής της προσπάθειας ήταν ο Γεώργιος Λαμπελέτ και ο Μανόλης Καλομοίρης, που με τα έργα τους θέλησαν να αναπλάσουν τα δημοτικά μουσικά μοτίβα αναβιώνοντας πολλά στοιχεία της ελληνικής μουσικής παράδοσης. Παράλληλα, οι Δημήτρης Μητρόπουλος και Νίκος Σκαλκώτας επηρεάστηκαν από τις σύγχρονες διεθνείς τάσεις και επιχείρησαν να εκφραστούν με πρωτοποριακά μουσικά σχήματα επηρεασμένα από τον υπερρεαλισμό.
Ευρύτερα, πάντως, επικρατούσαν είτε η δημοτική μουσική, κυρίως στην ύπαιθρο, είτε τα εξελληνισμένα ελαφρά ευρωπαϊκά και αμερικανικά τραγούδια (τραγούδια του Αττίκ). Επιπλέον, μετά το 1922 άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους, κυρίως σε κύκλους του κοινωνικού περιθωρίου, τα πρώτα ρεμπέτικα τραγούδια, που είχαν φέρει μαζί τους οι Μικρασιάτες πρόσφυγες και τα οποία μιλούσαν για θέματα της καθημερινής λαϊκής ζωής.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, το λαϊκό τραγούδι, με κορυφαίες μορφές τον συνθέτη
Βασίλη Τσιτσάνη και τον τραγουδιστή Στέλιο Καζαντζίδη, κυριάρχησε. Νεότεροι συνθέτες στράφηκαν προς τη μουσική παράδοση και άντλησαν από αυτή διάφορα στοιχεία (Διονύσης Σαββόπουλος), ενώ, παράλληλα, το ρεμπέτικο άρχισε να απενοχοποιείται και να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των συνθετών. Το μπουζούκι, όργανο-σύμβολο της λαϊκής μουσικής, έγινε αποδεκτό. Κύριοι πρωταγωνιστές αυτών των αλλαγών υπήρξαν ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Μίκης Θεοδωράκης. Ιδιαίτερα λυρικός και ρομαντικός ο πρώτος, περισσότερο επικός και με έντονο κοινωνικό προβληματισμό ο δεύτερος, καθόρισαν τη μορφή της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. Δίπλα τους ιδιαίτερη ήταν και η συμβουλή του Σταύρου Ξαρχάκου. Παράλληλα, στη λεγόμενη λόγια μουσική ξεχώρισαν οι συνθέτες Ιάννης Ξενάκης και Γιάννης Χρήστου, που με τα πρωτοποριακά έργα τους κατατάσσονται στις σημαντικότερες μορφές της παγκόσμιας μουσικής του 20ού αιώνα. Μετά την πτώση της δικτατορίας γνώρισε ιδιαίτερη διάδοση το πολιτικό τραγούδι, κυρίως μέσα από τις συνθέσεις των Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Λοΐζου και Γιάννη Μαρκόπουλου και τις φωνές του Γρηγόρη Μπιθικώτση και του Νίκου Ξυλούρη. Στα χρόνια, ωστόσο, που ακολούθησαν επικράτησε η τάση παραγωγής τραγουδιών άμεσης κατανάλωσης. Αυτό, βέβαια, δεν εμπόδισε την παράλληλη εμφάνιση νέων, ιδιαίτερα αξιόλογων συνθετών και τραγουδιστών.
Ο κινηματογράφος
Νεοελληνική ιστορία και νεοελληνικός κινηματογράφος
Στο πλαίσιο των «εκκρεμοτήτων με την ιστορία», η ταινία που θέτει με εντελώς νέο τρόπο το πρόβλημα [...] είναι Ο θίασος (1974) του Θόδωρου Αγγελόπουλου. [...] Το «συμπέρασμα» που προκύπτει μετά την παρακολούθηση της ταινίας, [...] δεν είναι η συνέχεια ή η α-συνέχεια στην τραγική μοίρα ενός λαού, οι «αστείρευτες δυνάμεις» που συντελούν στην επιβίωση αλλά ο νέος, ριζοσπαστικός και απρόβλεπτος τρόπος αναστοχασμού πάνω στην ιστορία. [...] Ο διάλογος με την ιστορία αποτέλεσε το θέμα μιας σειράς ταινιών σε όλη την περίοδο από το 1974 μέχρι το 2000.
Φ. Λαμπρινός, «Ελληνικός κινηματογράφος», Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 10ος, σ. 204-206.
|
Ο κινηματογράφος στην Ελλάδα διαδόθηκε ουσιαστικά στα χρόνια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου. Αμέσως μετά ακολούθησαν ταινίες επηρεασμένες από τον ιταλικό νεορεαλισμό που μιλούσαν με ευαισθησία για κοινωνικά θέματα (Γ. Γρηγορίου, Πικρό ψωμί, Στ. Τατασόπουλος, Μαύρη γη, Γκρεγκ Τάλας, Ξυπόλυτο τάγμα). Παράλληλα μ’ έναν κινηματογράφο υψηλής ποιότητας, με κύριους εκπροσώπους τον Ν. Κούνδουρο (Μαγική πόλη, Δράκος) και τον Μ. Κακογιάννη (Στέλλα, Ηλέκτρα, Ζορμπάς), αναπτύχθηκε και ο εμπορικός κινηματογράφος.
Πικρό ψωμί
(1951)
Αρπαγή της Περσεφόνης
(1956)
Αυτό το κάτι άλλο
(1963)
Κοινωνική σαπίλα
(1932)
Μαύρη γη
(1952)
Γυναίκες δίχως άντρες
(1954)
Ξυπόλητο τάγμα
(1954)
Αγιούπα
(1957)
Κατάσκοποι στο Σαρωνικό
(1968)
Μαγική πόλις
(1954)
Ο δράκος
(1956)
Μικρές Αφροδίτες
(1963)
Στέλλα
(1955)
Ηλέκτρα
(1962)
Αλέξης Ζορμπάς
(1964)
Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1960 έκανε τα πρώτα βήματά του ο νέος ελληνικός κινηματογράφος, με κύριο εκπρόσωπο τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του 20ού αιώνα παγκοσμίως, ο Αγγελόπουλος μίλησε για την ελληνική ιστορία (Μέρες του ’36, Θίασος, Κυνηγοί), αλλά και για τον άνθρωπο του τέλους του 20ού αιώνα (Το βλέμμα του Οδυσσέα, Το λιβάδι που δακρύζει).
Μέρες του ’36
(1972)
Ο Θίασος
(1974-’75)
Το λιβάδι που δακρύζει
(2004)
Σκηνοθέτες με σημαντικό έργο είναι, επίσης, οι Παντελής Βούλγαρης (Χάπι ντέι, Πέτρινα χρόνια, Ψυχή βαθιά, Νύφες, Μικρά Αγγλία, Το τελευταίο σημείωμα), Κώστας Φέρρης (Ρεμπέτικο), Παύλος Τάσσιος (Βαρύ πεπόνι, Παραγγελιά), Νίκος Περράκης (Λούφα και παραλλαγή) και από τους νεότερους οι Περικλής Χούρσογλου, Σωτήρης Γκορίτσας, Αντώνης Κόκκινος και Κωνσταντίνος Γιάνναρης.
Happy day
(1976)
Πέτρινα χρόνια
(1985)
Νύφες
(2003)
Δυο φεγγάρια τον Αύγουστο
(1978)
Ρεμπέτικο
(1983)
Oh Babylon
(1989)
Παράνομοι πόθοι
(1966)
To Βαρύ πεπόνι
(1977)
Παραγγελιά
(1980)
Άρπα colla
(1982)
Λούφα και παραλλαγή
(1984)
Σειρήνες στο Αιγαίο
(2005)
Λευτέρης Δημακόπουλος
(1993)
Μάτια από νύχτα
(2003)
Ο Διαχειριστής
(2009)
Βαλκανιζατέρ
(1996)
Μπραζιλέρο
(2001)
Παρέες
(2007)
Τέλος εποχής
(1994)
Ο αδερφός μου κι εγώ
(1998)
Πάμπτωχοι α.ε.
(2000)
15αύγουστος
(2001)
Από την άκρη της πόλης
(1998)
Όμηρος
(2005)
