ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΠΗΓΕΣ
Αν λάβουμε υπόψη μας ότι ο Ηρακλής και η δράση του είναι γνωστά στα ομηρικά έπη και ότι ο Όμηρος καταγράφει μια ήδη παγιωμένη κατάσταση, τότε μπορούμε με βεβαιότητα να συμπεράνουμε ότι η μορφή του Ηρακλή ανάγεται στους πριν από τον 8ο αι. π.Χ. αιώνες και στην προφορική παράδοση.
Στους ιστορικούς χρόνους και μέχρι τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς α) αοιδοί, ποιητές, καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, ιστορικοί και λοιποί γραμματικοί, β) τοπικές παραλλαγές και συσσωματώσεις, γ) «γενεαλόγοι» και μυθογράφοι, συμβάλλουν στη σταδιακή διαμόρφωση της μορφής και της δράσης του Ηρακλή [Εικ. 1]. Στην κρυστάλλωση και οργάνωση του μύθου του ήρωα συνέβαλαν και οι εικαστικοί καλλιτέχνες· για παράδειγμα, για πρώτη φορά κωδικοποιούνται οι άθλοι σε κανόνα στις μετόπες του ναού του Διός στην Ολυμπία, [Εικ. 2], ενώ η διαμάχη του Ηρακλή με το Γήρας δεν είναι γνωστή από τις φιλολογικές πηγές αλλά μόνο από την τέχνη. [Εικ. 3, 4, 5, 6, 7] Επομένως, φιλολογικές πηγές και τέχνη λειτουργούν συμπληρωματικά στις πληροφορίες που διαθέτουμε για τον ήρωα.
Φυσικά, δεν είναι αναμενόμενο όλοι οι συγγραφείς και όλοι οι καλλιτέχνες να παραδίδουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο τη δράση και το ήθος του Ηρακλή. Για παράδειγμα, ο Ευριπίδης θεωρεί ότι η τρέλα του Ηρακλή, που τον οδήγησε στον φόνο της πρώτης του γυναίκας και των παιδιών τους, έγινε στο τέλος της τέλεσης των άθλων, ενώ η παράδοση θέλει τους φόνους αυτούς ως αιτία για τη δουλική υπηρεσία στον Ευρυσθέα και την τέλεση των άθλων ως καθαρμό από αυτούς.
Πάντως, ποιητική φαντασία και καλλιτεχνική δημιουργία συμφύρονται με μια πραγματικότητα και με μιαν ιστορικότητα, η οποία ξετυλίγει τον μύθο με αφετηρία το Άργος και την Πελοπόννησο, τόπο καταγωγής του ήρωα, προς όλο και πιο απομακρυσμένες περιοχές.
Σημείωση: Η αφήγηση των άθλων και των κατορθωμάτων που ακολουθεί στηρίζονται εν πολλοίς στο δεύτερο βιβλίο του Απολλοδώρου και στο τέταρτο βιβλίο του Διόδωρου Σικελιώτη. Φυσικά, ο μύθος παρουσιάζεται εδώ κρυσταλλωμένος στο σύνολό του και όχι στα στάδια της δημιουργίας του. Αλλά και πάλι μόνο η παιδική ηλικία του ήρωα, η ανατροφή, ο θάνατος και η αποθέωσή του μπορούν να μπουν σε μια στοιχειώδη χρονολογική σειρά. Οι διευκρινίσεις που παρεμβάλλονται σκοπό έχουν να λειτουργήσουν ως μίτος στις περιπέτειες της ζωής του Ηρακλή.