Ο Αριστοτέλης δηλώνει με τον όρο τέλος τον λόγο μιας σειράς ενεργειών ή την ολοκληρωμένη μορφή προς την πραγμάτωση της οποίας τείνει ένα ον. Έτσι, το τέλος λειτουργεί ως πρωθύστερο αίτιο και αρχή· δεν είναι αποτελείωμα αλλά τελείωση, η ορθή ολοκλήρωση μιας συγκεκριμένης διαδικασίας. Γι' αυτό και το πραγματικό τέλος ενός όντος είναι να κατακτήσει το κορυφαίο για το ίδιο αγαθό και να ολοκληρώσει τη φύση του. Το πραγματικό τέλος μιας κοινωνίας είναι να εξασφαλίσει στα μέλη της την ευτυχία. Αυτό το πετυχαίνει η ανώτατη μορφή κοινωνίας, η πόλις.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Πολιτικά, Α 1.1·8, 1252a1-7· b27-32
Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν καὶ πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν (τοῦ γὰρ εἶναι δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν πάντα πράττουσι πάντες), δῆλον ὡς πᾶσαι μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται, μάλιστα δὲ καὶ τοῦ κυριωτάτου πάντων ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας. Αὕτη δ’ ἐστὶν ἡ καλουμένη πόλις καὶ ἡ κοινωνία ἡ πολιτική. […]
Ἡ δ’ ἐκ πλειόνων κωμῶν κοινωνία τέλειος πόλις, ἤδη πάσης ἔχουσα πέρας τῆς αὐταρκείας ὡς ἔπος εἰπεῖν, γινομένη μὲν τοῦ ζῆν ἕνεκεν, οὖσα δὲ τοῦ εὖ ζῆν. Διὸ πᾶσα πόλις φύσει ἔστιν, εἴπερ καὶ αἱ πρῶται κοινωνίαι. Τέλος γὰρ αὕτη ἐκείνων, ἡ δὲ φύσις τέλος ἐστίν.
|
Αφού βλέπουμε ότι κάθε πόλη είναι μια μορφή κοινωνίας και ότι κάθε κοινωνία έχει συσταθεί για την επίτευξη κάποιου αγαθού (διότι όλοι οι άνθρωποι πράττουν τα πάντα γι' αυτό που τους φαίνεται αγαθό), είναι φανερό ότι όλες βέβαια οι κοινωνίες στοχεύουν σε κάποιο αγαθό, κατεξοχήν όμως στοχεύει στο κυριότερο από όλα τα αγαθά η κυριότερη όλων, αυτή που περικλείει μέσα της όλες τις άλλες. Αυτή είναι η ονομαζόμενη πόλη και κοινωνία πολιτική. [...] Η κοινωνία που αποτελείται από περισσότερες κώμες είναι ολοκληρωμένη πόλη, αφού έχει ήδη κατακτήσει την απόλυτη αυτάρκεια —για να ορίσουμε την ολοκληρωμένη πόλη με ένα μόνο λόγο· δημιουργήθηκε για να διασφαλίσει τη ζωή, υπάρχει όμως πια για την καλή ζωή. Αυτός είναι και ο λόγος που όλες οι πόλεις είναι φυσικά δημιουργήματα, αφού ακριβώς και οι πρώτες κοινωνίες είναι φυσικά δημιουργήματα. Διότι η πόλη είναι η απώτατη ολοκλήρωση εκείνων, και η φύση είναι απώτατη ολοκλήρωση.
(μετάφραση Β. Μπετσάκος)
|
Επειδή βλέπουμε ότι κάθε πόλη αποτελεί μια μορφή κοινωνίας και ότι κάθε κοινωνία έχει συσταθεί αποσκοπώντας σε κάποιο αγαθό (διότι όλοι οι άνθρωποι ό,τι κάνουν το κάνουν για να κατακτήσουν αυτό που τους φαίνεται αγαθό), είναι φανερό ότι όλες οι κοινωνίες αποσκοπούν βεβαίως σε κάποιο αγαθό, η κοινωνία όμως που είναι η πιο σημαντική απ' όλες και που εμπεριέχει όλες τις άλλες είναι αυτή που κατεξοχήν επιδιώκει το αγαθό, και μάλιστα το πιο σημαντικό. Και αυτή είναι η καλούμενη πόλη και πολιτική κοινωνία. [... ] Η πόλη δεν είναι λοιπόν τίποτε άλλο παρά η τέλεια κοινωνία που αποτελείται από περισσότερες κώμες και διαθέτει, μπορούμε να πούμε, τη μέγιστη δυνατή αυτάρκεια· συγκροτήθηκε βεβαίως για την εξασφάλιση των αναγκαίων για τη ζωή προϋποθέσεων, όμως υπάρχει χάριν της ευδαιμονίας. Γι' αυτό κάθε πόλη είναι μια φυσική πραγματικότητα, εφόσον αυτό ισχύει και για τις πρώτες μορφές κοινωνίας (ενν. την οικία και την κώμη). Διότι αυτή συνιστά γι' αυτές τον σκοπό τους και η φύση είναι σκοπός.
(μετάφραση Δ. Παπαδής)
|
πόλις: είναι η τελειότερη μορφή κοινωνικής συμβίωσης. Περιλαμβάνει ατελέστερα κοινωνικά μορφώματα, όπως η οικογένεια, η φυλετική συγγένεια και
σχέση, το χωριό, μια συντεχνία κ.ά. Η πόλις δεν είναι απλώς μια ανταλλακτική κοινωνία που διασφαλίζει την επιβίωση των μελών της, αλλά εκείνη η οργανωμένη και αρθρωμένη κοινωνία που διασφαλίζει τις προϋποθέσεις για την πλήρη ανάπτυξη όλων των δυνατοτήτων του ανθρώπου. Ύψιστος σκοπός της ύπαρξής της είναι το κοινό αγαθό, η συλλογική και ατομική ευτυχία των μελών της.
ἀγαθόν: Το ἀγαθὸν για τον Αριστοτέλη δεν είναι ένα και μοναδικό· είναι κατά περίπτωση διαφορετικό. Άλλες ανάγκες έχει ένας υγιής άνθρωπος και άλλες ένας ασθενής· μια τροφή μπορεί να είναι καλή για ένα ζώο και βλαβερή για ένα άλλο. Επίσης, η έννοια του ἀγαθοῦ είναι πολυσήμαντη· αγαθό μπορεί είναι κάτι σύμφωνο με την αρετή αλλά και κάτι ωφέλιμο ή ευχάριστο. Το ἀγαθόν, ακόμη, μπορεί να είναι όντως αγαθό ή απλώς να εκλαμβάνεται ως τέτοιο. Οπωσδήποτε, το αριστοτελικό ἀγαθὸν δεν είναι μια καθολική και χωριστή από τον κόσμο ουσία, όπως φαίνεται να πίστευε ο Πλάτων.
Το ἀγαθόν, σε όλες τις εκδοχές του, αποτελεί για τον άνθρωπο και την κοινωνία άμεσο ή απώτερο στόχο. Το τονίζει ο φιλόσοφος στις πρώτες του φράσεις στα Ἠθικὰ Νικομάχεια 1094a13: Πᾶσα τέχνη καὶ πᾶσα μέθοδος, ὁμοίως δὲ πρᾶξίς τε καὶ προαίρεσις, ἀγαθοῦ τινὸς ἐφίεσθαι δοκεῖ· διὸ καλῶς ἀπεφήναντο τἀγαθόν, οὗ πάντ’ ἐφίεται [: Κάθε τεχνική δεξιότητα και κάθε γνωστική δραστηριότητα, παρόμοια και κάθε πράξη και κάθε διαδικασία επιλογής και προτίμησης έχει για στόχο της —κατά την παραδοχή όλων— κάποιο αγαθό. Σωστά, επομένως, είπαν για το αγαθό πως είναι αυτό που αποτελεί τον στόχο όλων των πραγμάτων].
κώμη: μια μικρή κοινότητα ανθρώπων, π.χ. ένα χωριό. Η οἰκία και η κώμη αποτελούν ατελείς μορφές ανθρώπινης κοινωνίας, γιατί δεν μπορούν να εξασφαλίσουν στα μέλη τους την πληρότητα των σχέσεων και την ολοκλήρωση της κοινωνικής φύσης του ανθρώπου. Η οἰκία περιλαμβάνει, κατά τον Αριστοτέλη, μόνο τη συζυγική σχέση άνδραγυναίκας, τη σχέση πατέρατέκνων και τη σχέση δεσπότηδούλου. Η κώμη διευρύνει αυτόν τον κύκλο ικανοποιώντας κάποιες περαιτέρω ανάγκες, πρωταρχικά οικονομικές. Έτσι, οἰκία και κώμη διασφαλίζουν τη ζωή (ζῆν), δεν μπορούν όμως να παράσχουν την καλή ζωή (εὖ ζῆν), την αυτάρκεια δηλαδή και την ευτυχία. Αυτό, όπως είδαμε, είναι έργο της πόλεως.
εὖ ζῆν: Απαραίτητες προϋποθέσεις της καλής κοινωνικής ζωής ο Αριστοτέλης (Πολιτικά 1325b13 κ.ε.) απαριθμεί τις εξής: α) επάρκεια τροφής, β) ποικιλία τεχνών και τεχνιτών, γ) επαρκής οπλισμός, δ) οικονομική ευπορία, ε) θρησκευτικοί θεσμοί, στ) θεσμοί δικαιοσύνης. Αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό της πόλης θεωρείται από τον φιλόσοφο και το πιο σημαντικό.
αὐτάρκεια: Η αυτάρκεια αποτελεί θεμελιώδες γνώρισμα της πόλεως και πρωταρχική επιδίωξή της. Με αυτήν δηλώνεται η επάρκεια των αγαθών που είναι απαραίτητα για την απόκτηση και διατήρηση της συλλογικής ευτυχίας (εὐδαιμονίας). Πρόκειται για αγαθά εξωτερικά (υλικά), σωματικά και ψυχικά. Η αυτάρκεια μιας πόλης εξαρτάται α) από τη γεωγραφική της θέση, ώστε να εξασφαλίζονται υλικά αγαθά, β) από το έμψυχο, ανθρώπινο δυναμικό που διασφαλίζει την άμυνα της πόληςκράτους και γ) από το σύστημα χρηστής διοίκησης και απονομής δικαιοσύνης, που εγγυάται την εσωτερική συνοχή της πόλης.
πᾶσα πόλις φύσει ἔστιν: Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, τόσο η κοινωνικότητα του ανθρώπου όσο και η σύσταση της πόλεως ανάγονται στη φύση, είναι φυσικά φαινόμενα. Δεν αποκλείεται η συγκεκριμένη διδασκαλία του φιλοσόφου να αποτελεί απάντηση σε ορισμένους σοφιστές που υποστήριζαν ότι οι πολιτικοί θεσμοί και οι νόμοι αποτελούν προϊόντα ανθρώπινα, κοινωνικές συμβάσεις που έρχονται σε σύγκρουση με τις φυσικές διεργασίες.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
Α. Τι λέει το κείμενο;
- Πού αποδίδει ο Αριστοτέλης την ύπαρξη κοινωνιών και πόλεων;
- Ποιο είναι το αγαθό στο οποίο αποβλέπει η πόλη;
- Είναι η πόλη ένα φυσικό δημιούργημα και γιατί;
Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου
- Ταυτίζονται, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Αριστοτέλη, οι όροι κοινωνία και πόλις;
- Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στις πρώτες κοινωνίες (οἶκος, κώμη) και την πόλη;
- Ο Αριστοτέλης διακρίνει τον λόγο δημιουργίας από τον λόγο ύπαρξης της πόλης. Ποιος είναι ο καθένας; Ποιο περιεχόμενο νομίζετε ότι αποδίδει ο φιλόσοφος στους όρους ζῆν και εὖ ζῆν;
Γ. Για τη γλώσσα του κειμένου
- Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι τα σωζόμενα αριστοτελικά κείμενα αποτελούν σημειώσεις που χρησιμοποιούσε ο φιλόσοφος κατά τη διδασκαλία του στην Ακαδημία ή το Λύκειο. Επαληθεύει το συγκεκριμένο κείμενο την εκτίμηση αυτή;
- Οι λέξεις τέλος και τέλειος σχετίζονται ετυμολογικά. Θεωρείτε ότι στο συγκεκριμένο απόσπασμα από τα Πολιτικά σχετίζονται και νοηματικά;
- τέλειος: Η μία μετάφραση φαίνεται να αποδίδει το επίθετο στο ουσιαστικό πόλις, ενώ η άλλη στο κοινωνία. Ποια πιστεύετε ότι είναι ακριβέστερη; Προκύπτουν ουσιαστικές νοηματικές αποκλίσεις από τη διαφοροποίηση αυτή;
Παράλληλα κείμενα
| 1. ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Ἱστορίαι, Α 32.4-9 |
Ο Ηρόδοτος μας παρουσιάζει τον διάλογο ανάμεσα στον πάμπλουτο Κροίσο και τον Σόλωνα, έναν από τους επτά σοφούς. Στο ερώτημα του Κροίσου για το ποιος είναι ο ευτυχέστερος άνθρωπος ο Σόλων τονίζει ότι για να χαρακτηρίσει με σιγουριά κάποιον ευτυχισμένο πρέπει, εκτός των άλλων προϋποθέσεων, να έχει δει και το τέλος της ζωής ενός ανθρώπου.
Με αυτούς τους όρους, Κροίσε, ο άνθρωπος είναι έρμαιο της τύχης, Σ' εμένα βέβαια εσύ φανερώνεσαι να έχεις πολλά πλούτη και να είσαι βασιλιάς πολλών ανθρώπων, Όμως εκείνο που ρωτάς ακόμη δεν είμαι σε θέση να το πω, πριν μάθω πως είχες καλά τέλη. Γιατί δεν είναι ασφαλώς πιο ευτυχισμένος ο πολύ πλούσιος από εκείνον που έχει το καθημερινό του, εκτός κι αν του μείνει η τύχη πιστή και τελειώσει τη ζωή του μέσα σε όλα τα αγαθά του. Γιατί υπάρχουν ζάπλουτοι άνθρωποι, δυστυχισμένοι όμως, και άλλοι με μετρημένα αγαθά, αλλά ευτυχείς, Ο πολύ πλούσιος, δύστυχος όμως, σε δύο σημεία μόνον ξεπερνά τον ευτυχισμένο, ενώ αυτός τον πλούσιο και δυστυχισμένο σε πολλά. Ο πρώτος έχει πιο πολλά μέσα να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του και για να σηκώσει μια συμφορά μεγάλη που τον βρήκε, περισσότερη δύναμη. Όμως ο άλλος τον ξεπερνά στα ακόλουθα σημεία: τη συμφορά και τις επιθυμίες του δεν έχει όμοια δύναμη να τις βαστάξει, από αυτά όμως τον προστατεύει η ευτυχία, ούτε σακάτης είναι ούτε άρρωστος ούτε συφοριασμένος, αλλά καλότεκνος, ωραίος, Και αν πλάι σ' αυτά τύχει να έχει και καλά τέλη στη ζωή του, αυτός είναι εκείνος που ζητάς, ο άξιος να ονομάζεται ευτυχισμένος, Πριν όμως πεθάνει κάποιος, πρέπει να διστάζει κανείς και να μη τον λέει ευτυχισμένο, αλλά πως του χαμογελά η τύχη. Γιατί όλα αυτά που είπαμε, να βρεθούν συγκεντρωμένα σε έναν άνθρωπο είναι αδύνατο, όπως καμιά χώρα δεν είναι αυτάρκης παράγοντας σε ό,τι της χρειάζεται, αλλά άλλα αγαθά τα έχει κι άλλα της λείπουν, εκείνη που θα τύχει να έχει τα πιο πολλά αγαθά, αυτή είναι και η καλύτερη. Έτσι και του ανθρώπου η ύπαρξη, μία προς μία, καμία δεν είναι αυτάρκης. Γιατί το ένα το έχει, το άλλο της λείπει. Και όποιος τύχει, όσο ζει, να έχει τα πιο πολλά αγαθά, κι ύστερα να βρει και καλά τέλη στη ζωή του, αυτός για μένα, βασιλιά, αξίζει να φέρνει τον τίτλο αυτόν.
(μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτης)
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ο Σόλων θεωρεί ότι υπάρχει αναλογική ομοιότητα ανάμεσα στην ευτυχία του μεμονωμένου ανθρώπου και την ευδαιμονία της πόλης. Να μελετήσετε την αναλογία αυτή.
- Να συγκρίνετε όσα λέει ο Σόλων για την αυτάρκεια μιας πόλης με την αναφορά του Αριστοτέλη στην αυτάρκεια και όσα μάθατε γι' αυτήν.
| 2. ΝΕΜΕΣΙΟΣ ΕΜΕΣΗΣ, Περὶ φύσεως ἀνθρώπου, 1 9.8-22 |
Ο Νεμέσιος υπήρξε επίσκοπος στην Έμεσα (σημερινή Χομς της Συρίας) γύρω στο 400 μ.Χ. Η σημαντική θεολογική πραγματεία του Περὶ φύσεως ἀνθρώπου, που αντλεί πολλά στοιχεία από την αρχαία ελληνική φιλοσοφική γραμματεία, άσκησε μεγάλη επίδραση σε πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς. Στο ακόλουθο απόσπασμα ανάγει τη δημιουργία των κοινωνιών στις ποικίλες ανάγκες του ανθρώπινου είδους.
Ο άνθρωπος λοιπόν έχει ανάγκη από τροφή και ποτό για τις κενώσεις και τις αφιδρώσεις, έχει ανάγκη από ντύσιμο, διότι δεν έχει από τη φύση καμία ισχυρή περιβολή, έχει ανάγκη από σπίτι εξαιτίας της κακής κράσης του αέρα που τον περιβάλλει και εξαιτίας των θηρίων· έχει ανάγκη θεραπείας εξαιτίας των μεταβολών που συμβαίνουν στις ποιότητες και της αίσθησης που έχει δοθεί στο σώμα. Διότι εάν δεν υπήρχε σε εμάς η αίσθηση ούτε θα πονούσαμε ούτε θα είχαμε ανάγκη από θεραπείες, καθώς δε θα αντιλαμβανόμασταν τον πόνο και θα μπορούσαμε να καταστραφούμε, καθώς δε θα γνωρίζαμε το κακό, ώστε να γιατρέψουμε το πάθος. Εξαιτίας των τεχνών και των επιστημών και εξαιτίας των αναγκών που προκύπτουν από αυτές χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον. Και επειδή χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον, γι’ αυτό πολλοί μαζευτήκαμε και κοινωνούμε μεταξύ μας στις ανάγκες της ζωής κατά τις συμφωνίες μεταξύ των ανθρώπων, συγκέντρωση και συνοικισμός τον οποίο ονόμασαν πόλη, για να ωφελούμαστε ο ένας από τον άλλον όχι από μακριά αλλά από κοντά, καθώς ο άνθρωπος από τη φύση του ζει ομαδικά και είναι ζώο πολιτικό. Διότι ένας δεν είναι αυτάρκης σε όλα. Είναι λοιπόν φανερό ότι οι πόλεις δημιουργήθηκαν για τις συμφωνίες των ανθρώπων και για να μαθαίνει ο ένας από τον άλλον.
(μετάφραση Γ. Πλεξίδας)
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ο Νεμέσιος Εμέσης υπήρξε εκλεκτικός στις φιλοσοφικές του διδασκαλίες: δανειζόταν από διάφορους προγενεστέρους απόψεις με τις οποίες συμφωνούσε. Τι νομίζετε ότι έχει δανειστεί από τον Πρωταγόρα και τι από τον Αριστοτέλη;
- Όπως έχουμε δει η αριστοτελική φιλοσοφία είναι τελολογική: ανάγει κάθε φυσική λειτουργία σε ένα τέλος, έναν σκοπό η επίτευξη του οποίου από ένα ον σημαίνει και πραγμάτωση τελειοποίησή του. Ισχύει κάτι τέτοιο και για τις θέσεις του Νεμέσιου στο Παράλληλο Κείμενο;
Κείμενα αυτενέργειας
| 1. ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, Πανηγυρικός, 28-29 |
Στον Πανηγυρικό, που εκφωνήθηκε το 380 π.Χ. με αφορμή τη σημαντικότερη πανήγυρη του αρχαιοελληνικού κόσμου, την Ολυμπιάδα, ο Ισοκράτης εγκωμιάζει την Αθήνα, την οποία θεωρεί δικαιωματικά ως ηγέτιδα δύναμη της Ελλάδας. Από το σημείο αυτό του λόγου αρχίζει να υπενθυμίζει στο ακροατήριο όσα προσέφερε η πόλη του στις άλλες ελληνικές πόλεις.
Πρῶτον μὲν τοίνυν, οὗ πρῶτον ἡ φύσις ἡμῶν ἐδεήθη, διὰ τῆς πόλεως τῆς ἡμετέρας ἐπορίσθη· καὶ γὰρ εἰ μυθώδης ὁ λόγος γέγονεν, ὅμως αὐτῷ καὶ νῦν ῥηθῆναι προσήκει. Δήμητρος γὰρ ἀφικομένης εἰς τὴν χώραν, ὅτ’ ἐπλανήθη τῆς Κόρης ἁρπασθείσης, καὶ πρὸς τοὺς προγόνους ἡμῶν εὐμενῶς διατεθείσης ἐκ τῶν εὐεργεσιῶν, ἃς οὐχ οἷόν τ’ ἄλλοις ἢ τοῖς μεμυημένοις ἀκούειν, καὶ δούσης δωρεὰς διττὰς, αἵπερ μέγισται τυγχάνουσιν οὖσαι, τούς τε καρποὺς, οἳ τοῦ μὴ θηριωδῶς ζῆν ἡμᾶς αἴτιοι γεγόνασιν, καὶ τὴν τελετὴν, ἧς οἱ μετασχόντες περί τε τῆς τοῦ βίου τελευτῆς καὶ τοῦ σύμπαντος αἰῶνος ἡδίους τὰς ἐλπίδας ἔχουσιν, οὕτως ἡ πόλις ἡμῶν οὐ μόνον θεοφιλῶς, ἀλλὰ καὶ φιλανθρώπως ἔσχεν, ὥστε κυρία γενομένη τοσούτων ἀγαθῶν οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις, ἀλλ’ ὧν ἔλαβεν ἅπασιν μετέδωκεν. Καὶ τὰ μὲν ἔτι καὶ νῦν καθ’ ἕκαστον τὸν ἐνιαυτὸν δείκνυμεν, τῶν δὲ συλλήβδην τάς τε χρείας καὶ τὰς ἐργασίας καὶ τὰς ὠφελείας τὰς ἀπ’ αὐτῶν γιγνομένας ἐδίδαξεν. Καὶ τούτοις ἀπιστεῖν μικρῶν ἔτι προστεθέντων οὐδεὶς ἂν ἀξιώσειεν.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Μια σειρά χρονικών μετοχών του κειμένου αφηγούνται το πώς η θεά Δήμητρα βοήθησε τους Αθηναίους. Να δοκιμάσετε να ξαναγράψετε την «ιστορία» αυτή χρησιμοποιώντας μόνο κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις και βάζοντας τα γεγονότα σε χρονολογική σειρά ξεκινώντας από το παλαιότερο. Ποια διαφορά παρατηρείτε στο ύφος του κειμένου;
- ὥστε κυρία γενομένη τοσούτων ἀγαθῶν οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις: Ποια διαφορά θα προέκυπτε στο νόημα, αν η δευτερεύουσα αυτή πρόταση εκφερόταν όχι με οριστική αλλά με απαρέμφατο;
- Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους εκφέρεται μια υπόθεση και να προσδιορίσετε τι δηλώνει αυτή κάθε φορά.
| 2. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Ἱστορίαι, Β 60.2-5 |
Μετά τη δεύτερη εισβολή των Πελοποννησίων στην Αττική οι Αθηναίοι έχουν χάσει το ηθικό τους και αρχίζουν να κατηγορούν τον Περικλή για τις συμφορές τους. Ο Περικλής συγκαλεί συνέλευση και προσπαθεί να απαντήσει στις κατηγορίες τους.
Ἐγὼ γὰρ ἡγοῦμαι πόλιν πλείω ξύμπασαν ὀρθουμένην ὠφελεῖν τοὺς ἰδιώτας ἢ καθ’ ἕκαστον τῶν πολιτῶν εὐπραγοῦσαν, ἁθρόαν δὲ σφαλλομένην. Καλῶς μὲν γὰρ φερόμενος ἀνὴρ τὸ καθ’ ἑαυτὸν διαφθειρομένης τῆς πατρίδος οὐδὲν ἧσσον ξυναπόλλυται, κακοτυχῶν δὲ ἐν εὐτυχούσῃ πολλῷ μᾶλλον διασῴζεται. Ὁπότε οὖν πόλις μὲν τὰς ἰδίας ξυμφορὰς οἵα τε φέρειν, εἷς δ’ ἕκαστος τὰς ἐκείνης ἀδύνατος, πῶς οὐ χρὴ πάντας ἀμύνειν αὐτῇ, καὶ μὴ ὃ νῦν ὑμεῖς δρᾶτε· ταῖς κατ’ οἶκον κακοπραγίαις ἐκπεπληγμένοι τοῦ κοινοῦ τῆς σωτηρίας ἀφίεσθε, καὶ ἐμέ τε τὸν παραινέσαντα πολεμεῖν καὶ ὑμᾶς αὐτοὺς οἳ ξυνέγνωτε δι’ αἰτίας ἔχετε. Καίτοι ἐμοὶ τοιούτῳ ἀνδρὶ ὀργίζεσθε ὃς οὐδενὸς ἥσσων οἴομαι εἶναι γνῶναί τε τὰ δέοντα καὶ ἑρμηνεῦσαι ταῦτα, φιλόπολίς τε καὶ χρημάτων κρείσσων.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ποια είναι η βασική θέση του Περικλή στο παραπάνω απόσπασμα; Με ποιο σκεπτικό αιτιολογεί τη θέση του;
- Να εντοπίσετε όλες τις χρονικές μετοχές του κειμένου, οι οποίες έχουν ταυτόχρονα και μια υποθετική χροιά και να προσδιορίσετε την ιδιαίτερη σημασία που προσδίδει αυτή η υποθετική χροιά (στηριζόμενοι στα είδη των υποθετικών λόγων και τη σημασία τους)
- ὁπότε οὖν πόλις μὲν τὰς ἰδίας ξυμφορὰς οἵα τε φέρειν, εἷς δ’ ἕκαστος τὰς ἐκείνης ἀδύνατος: Να συμπληρώσετε το ρήμα των δευτερευουσών αυτών προτάσεων και να δικαιολογήσετε την έγκλιση που επιλέξατε για αυτά.