Ο Χoμπς στο ακόλουθο απόσπασμα από το έργο του Περί του πολίτη ή Φιλοσοφικά στοιχεία για την κυβέρνηση και την πολιτική κοινωνία (1651), εμπνευσμένος από τη σχετική ανάλυση του Αριστοτέλη στα Πολιτικά, συγκρίνει τον άνθρωπο με άλλα ζώα που ζουν σε κοινότητες, όπως η μέλισσα και το μυρμήγκι.

Είναι αλήθεια ότι σε αυτά τα πλάσματα [μέλισσες και μυρμήγκια], που ζουν μαζί μόνο με τις αισθήσεις και τις επιθυμίες, η συναίνεση των διαθέσεων είναι τόσο ανθεκτική, ώστε δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο, για να εξασφαλίσουν και να διατηρήσουν την ειρήνη μεταξύ τους, πέρα από τη φυσική επιθυμία τους. Αλλά στους ανθρώπους τα πράγματα είναι διαφορετικά. Γιατί, πρώτον, μεταξύ τους υπάρχει διεκδίκηση τιμής και αξιώματος· στα κτήνη δεν υπάρχει καμία: όθεν μεταξύ των ανθρώπων υπάρχει μίσος και φθόνος, απ’ όπου ανακύπτουν αναρχικές εκδηλώσεις και πόλεμος· στα κτήνη δεν υπάρχει κανένα τέτοιο θέμα. Στη συνέχεια, η φυσική επιθυμία των μελισσών και των ομοίων πλασμάτων είναι ευάγωγος, και επιθυμούν το κοινό καλό, το οποίο μεταξύ τους δεν διαφέρει από το ιδιωτικό· αλλά ο άνθρωπος σπάνια θεωρεί καλό κάτι που δεν διαθέτει κάποια υπεροχή στην απόλαυσή του περισσότερη από εκείνο το οποίο κατέχουν οι άλλοι. Τρίτον, αυτά τα πλάσματα, τα οποία δεν διαθέτουν λόγο, δεν βλέπουν κανένα ελάττωμα ή νομίζουν ότι δεν βλέπουν κανένα, στη διοίκηση των πολιτειών τους· αλλά σε ένα πλήθος ανθρώπων υπάρχουν πολλοί που θεωρώντας ότι είναι σοφότεροι από τους άλλους προσπαθούν να καινοτομούν και οι διάφοροι καινοτόμοι καινοτομούν με διαφόρους τρόπους, πράγμα που συνιστά διάσπαση και εμφύλιο πόλεμο. Τέταρτον, αυτά τα ζωώδη πλάσματα, ανεξάρτητα από τον τρόπο που μπορεί να χρησιμοποιούν τη φωνή τους, για να δηλώσουν τα συναισθήματά τους το ένα στο άλλο, εντούτοις στερούνται εκείνο το είδος λέξεων που απαιτείται για τη διέγερση των κινήσεων του νου, με τις οποίες το καλό φαίνεται στο νου ως καλύτερο και το κακό ως χειρότερο απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα· όμως η γλώσσα του ανθρώπου είναι μια σάλπιγγα πολέμου και επανάστασης· [...]. Πέμπτον, δεν μπορούν να διακρίνουν μεταξύ βλάβης και ζημίας· εκ τούτου συμβαίνει ότι, όσο καιρό τα πάνε καλά, δεν κατηγορούν τους συντρόφους τους. Αλλά οι άνθρωποι που τους επιτρέπεται να είναι νωθροί αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα για μια πολιτεία· γιατί δεν συνηθίζουν να μάχονται για δημόσιο αξίωμα, προτού νικήσουν την πείνα και το κρύο. Τέλος, η συναίνεση των εν λόγω πλασμάτων είναι φυσική, ενώ των ανθρώπων είναι αποτέλεσμα μόνο συνθήκης, δηλαδή τεχνητή· επομένως, δεν πρέπει να απορούμε που απαιτείται κάτι περισσότερο για τους ανθρώπους, προκειμένου να μπορέσουν να ζήσουν ειρηνικά. [...]. Επειδή λοιπόν η σύμπλευση πολλών βουλήσεων προς τον ίδιο σκοπό δεν αρκεί για τη διατήρηση της ειρήνης και τη σταθερή άμυνα, είναι απαραίτητο στα αναγκαία ζητήματα που αφορούν την ειρήνη και την αυτοάμυνα να υπάρχει μία μόνο βούληση όλων των ανθρώπων. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει, αν κάθε άνθρωπος δεν υποτάξει τη βούλησή του σε κάποιον άλλο, είτε άνθρωπο είτε συμβούλιο.

(μετάφραση Η. Βαβούρας & Ε. Φιριπή)

Ενδεικτικές δραστηριότητες

1. Να αποδώσετε με δικά σας λόγια τους πέντε λόγους για τους οποίους ο Χομπς πιστεύει ότι τα συγκεκριμένα ζώα σχηματίζουν λειτουργικές κοινότητες καλύτερα από τον άνθρωπο.
2. Ο φιλόσοφος υποβάλλει σε κριτική τη διδασκαλία του Αριστοτέλη για τη δημιουργία της πολιτικής κοινωνίας. Αφού αποδώσετε συνοπτικά την ουσία των αντιρρήσεών του, να διατυπώσετε τη δική σας άποψη.
3. Ο Χομπς προεκτείνει την κριτική του στον Αριστοτέλη αμφισβητώντας πλαγίως την άμεση δημοκρατία και προτείνοντας αντ’ αυτής μια ισχυρή κεντρική εξουσία, ατομική ή συλλογική. Να εντοπίσετε τη σχετική επιχειρηματολογία.

Ο Γρηγόριος (335­395 μ.Χ.), επίσκοπος Νύσσης της Καππαδοκίας και αδελφός του Μ. Βασιλείου, είχε αξιοσημείωτη γνώση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και θεωρήθηκε ότι ξεχωρίζει για το φιλοσοφικό βάθος του θεολογικού του στοχασμού. Στον λόγο του Περὶ εὐποιΐας δίνει συμβουλές για την έμπρακτη εφαρμογή της εντολής του Χριστού «Ἀγαπᾶτε ἀλλήλους», ώστε να λειτουργήσει ορθότερα το σώμα της κοινωνίας.

Όσοι λοιπόν χτιστήκατε λογικοί κι έχετε τον νου εξηγητή των θείων και παιδαγωγό, μη δελεαστείτε από τα πρόσκαιρα· αποκτήστε αυτά που δεν εγκαταλείπουν ποτέ όποιον τ’ απόχτησε. Ορίσετε μέτρα για να τα χρησιμοποιείτε στη ζωή σας. Να μην είναι όλα δικά μας· ένα μέρος ας είναι και των φτωχών που αγαπά ο Θεός. Όλα είναι του Θεού, του κοινού Πατέρα μας κι εμείς είμαστε αδέλφια, αφού προερχόμαστε από τον ίδιο Πατέρα. Το άριστο και πιο δίκαιο είναι ν’ απολαμβάνουν οι αδελφοί ίση μερίδα κλήρου. Το δεύτερο, αν ο ένας ή ο άλλος ιδιοποιηθεί το περισσότερο, οι υπόλοιποι ας μοιραστούν το μέρος. Κι αν κάποιος θέλει να γίνει κύριος όλων γενικά αποκλείοντας τους αδελφούς ακόμη κι από αυτό το τρίτο ή το πέμπτο, αυτός είναι τύραννος ωμός, βάρβαρος ανήμερος, θηρίο που το ευχαριστεί μόνο το φαγητό, ή καλύτερα είναι κι από τα θηρία πιο άγριος. Αν ο λύκος δέχεται τον λύκο στο τραπέζι του και πολλά σκυλιά μαζί σπαράζουν ένα θύμα τους, ο άπληστος ωστόσο δεν παίρνει συμμέτοχο στον πλούτο του κανένα συνάνθρωπό του. Σου φτάνει το μετρημένο τραπέζι, μην ανοιχτείς στο πέλαγος του ακόλαστου φαγοποτιού. Το ναυάγιο που αυτό προκαλεί είναι βαρύ, γιατί δε μας τσακίζει σε ύφαλους, αλλά μας εξωθεί στο βαθύτατο σκοτάδι, από όπου όποιος έπεσε δε θα βγει ποτέ.

(μετάφραση Ι. Σακαλής)

Ενδεικτικές δραστηριότητες

1. Ο Αριστοτέλης, όπως είδαμε αναλυτικά στη 14^η και 15^η Διδακτική Ενότητα, ταύτισε την ηθική αρετή με τη μεσότητα, την τήρηση δηλαδή του μέτρου σε όλες τις πτυχές των ανθρωπίνων σχέσεων. Εντοπίζετε σε σημεία του Παράλληλου Κειμένου ηθικές προτροπές του Γρηγορίου Νύσσης που σχετίζονται με την αξία του μέτρου στη ζωή των ανθρώπων;
2. Ο Γρηγόριος Νύσσης φαίνεται να γνωρίζει τη συνήθη στην αρχαία ελληνική γραμματεία παρομοίωση του ανήθικου και άδικου ανθρώπου με θηρίο. Αφού μελετήσετε τις σχετικές αναφορές του αποσπάσματος, να τις συσχετίσετε με όσα διδάσκει ο Αριστοτέλης στο Κείμενο Αναφοράς.

Το βασικό θέμα που διερευνάται στον πλατωνικό διάλογο Πολιτικός είναι η φύση του πολιτικού άνδρα. Στο πρώτο μέρος του διαλόγου παρουσιάζεται μία μορφή πολιτικού: ο βασιλιάς ως ποιμένας της ανθρώπινης αγέλης. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται αναφορά στον μύθο για τις κοσμικές βασιλείες. Ο ανώνυμος ξένος φιλόσοφος, που αφηγείται τον μύθο, περιγράφει τον ανθρώπινο βίο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κρόνου.

Τὸ δ’ οὖν τῶν ἀνθρώπων λεχθὲν αὐτομάτου πέρι βίου διὰ τὸ τοιόνδε εἴρηται. Θεὸς ἔνεμεν αὐτοὺς αὐτὸς ἐπιστατῶν, καθάπερ νῦν ἄνθρωποι, ζῷον ὂν ἕτερον θειότερον, ἄλλα γένη φαυλότερα αὑτῶν νομεύουσι· νέμοντος δὲ ἐκείνου πολιτεῖαί τε οὐκ ἦσαν οὐδὲ κτήσεις γυναικῶν καὶ παίδων· ἐκ γῆς γὰρ ἀνεβιώσκοντο πάντες, οὐδὲν μεμνημένοι τῶν πρόσθεν· ἀλλὰ τὰ μὲν τοιαῦτα ἀπῆν πάντα, καρποὺς δὲ ἀφθόνους εἶχον ἀπό τε δένδρων καὶ πολλῆς ὕλης ἄλλης, οὐχ ὑπὸ γεωργίας φυομένους, ἀλλ’ αὐτομάτης ἀναδιδούσης τῆς γῆς. Γυμνοὶ δὲ καὶ ἄστρωτοι θυραυλοῦντες τὰ πολλὰ ἐνέμοντο· τὸ γὰρ τῶν ὡρῶν αὐτοῖς ἄλυπον ἐκέκρατο, μαλακὰς δὲ εὐνὰς εἶχον ἀναφυομένης ἐκ γῆς πόας ἀφθόνου. Τὸν δὴ βίον, ὦ Σώκρατες, ἀκούεις μὲν τὸν τῶν ἐπὶ Κρόνου.

Ενδεικτικές δραστηριότητες

1. Να περιγράψετε σε ένα σύντομο κείμενό σας τα χαρακτηριστικά αυτής της μυθικής εποχής (της εποχής του Κρόνου) που περιγράφεται στο παραπάνω απόσπασμα, εστιάζοντας στα εξής σημεία: α) την πολιτική συγκρότηση, β) την προέλευση των ανθρώπων, γ) την εξασφάλιση της τροφής τους και δ) την εξωτερική τους εμφάνιση.
2. νέμοντος: Ποια χρονική σχέση εκφράζει η μετοχή σε σχέση με την κύρια πρόταση; Μπορείτε να την αντικαταστήσετε με ισοδύναμη δευτερεύουσα πρόταση;
3. Να εντοπίσετε στο κείμενο διαφορετικούς τρόπους εκφοράς του τρόπου.

Ο Σωκράτης με τον Γοργία συζητούν για τη δύναμη της τέχνης του λόγου. Ο σοφιστής έχει ήδη υποστηρίξει τη δυνατότητα της ρητορικής να οδηγήσει στη γνώση του καλού και του κακού.

Εἰ πάντα γε εἰδείης, ὦ Σώκρατες, ὅτι ὡς ἔπος εἰπεῖν ἁπάσας τὰς δυνάμεις συλλαβοῦσα ὑφ’ αὑτῇ ἔχει. Μέγα δέ σοι τεκμήριον ἐρῶ· πολλάκις γὰρ ἤδη ἔγωγε μετὰ τοῦ ἀδελφοῦ καὶ μετὰ τῶν ἄλλων ἰατρῶν εἰσελθὼν παρά τινα τῶν καμνόντων οὐχὶ ἐθέλοντα ἢ φάρμακον πιεῖν ἢ τεμεῖν ἢ καῦσαι παρασχεῖν τῷ ἰατρῷ, οὐ δυναμένου τοῦ ἰατροῦ πεῖσαι, ἐγὼ ἔπεισα, οὐκ ἄλλῃ τέχνῃ ἢ τῇ ῥητορικῇ. Φημὶ δὲ καὶ εἰς πόλιν ὅπῃ βούλει ἐλθόντα ῥητορικὸν ἄνδρα καὶ ἰατρόν, εἰ δέοι λόγῳ διαγωνίζεσθαι ἐν ἐκκλησίᾳ ἢ ἐν ἄλλῳ τινὶ συλλόγῳ ὁπότερον δεῖ αἱρεθῆναι ἰατρόν, οὐδαμοῦ ἂν φανῆναι τὸν ἰατρόν, ἀλλ’ αἱρεθῆναι ἂν τὸν εἰπεῖν δυνατόν, εἰ βούλοιτο. Καὶ εἰ πρὸς ἄλλον γε δημιουργὸν ὁντιναοῦν ἀγωνίζοιτο, πείσειεν ἂν αὑτὸν ἑλέσθαι ὁ ῥητορικὸς μᾶλλον ἢ ἄλλος ὁστισοῦν· οὐ γὰρ ἔστιν περὶ ὅτου οὐκ ἂν πιθανώτερον εἴποι ὁ ῥητορικὸς ἢ ἄλλος ὁστισοῦν τῶν δημιουργῶν ἐν πλήθει. Ἡ μὲν οὖν δύναμις τοσαύτη ἐστὶν καὶ τοιαύτη τῆς τέχνης.

Ενδεικτικές δραστηριότητες

1. Ποια είναι η αποδεικτική θέση του Γοργία; Με ποιο αποδεικτικό στοιχείο από την προσωπική του ζωή την υποστηρίζει; Ποια φράση ανακεφαλαιώνει τη θέση του;
2. Να εντοπίσετε τους υποθετικούς λόγους του κειμένου και να γράψετε χωριστά τις υποθέσεις και τις αποδόσεις. Μπορείτε να αιτιολογήσετε την επιλογή αυτού του είδους από τον συγγραφέα;
3. πολλάκις γὰρ ἤδη ἔγωγε μετὰ τοῦ ἀδελφοῦ καὶ μετὰ τῶν ἄλλων ἰατρῶν εἰσελθών: Αν αφαιρεθεί το επίρρημα πολλάκις, με ποιο τρόπο θα μπορούσε να επαναδιατυπωθεί η φράση ως δευτερεύουσα πρόταση, ώστε να δηλώνεται και πάλι ότι η πράξη επαναλαμβανόταν πολλές φορές στο παρελθόν;

τους συνδέσμους εδώ

τη μετοχή εδώ

τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς κατά σχέση εδώ

τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς κατά τρόπο εκφοράς εδώ

τις δ. προτάσεις εδώ