Η φιλοσοφία, από την ελληνιστική εποχή, έβλεπε ότι ο άνθρωπος δεν είναι πλέον πολίτης μιας συγκεκριμένης πόλης αλλά υπήκοος ενός μεγάλου βασιλείου ή, αργότερα, της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αν οι βεβαιότητες του ανθρώπου αρχίζουν να κλονίζονται μέσα σε αυτό το καινούργιο και ανοίκειο περιβάλλον, αν νιώθει ότι οι δεσμοί του με τη γενέθλια πόλη διαρρηγνύονται, είναι πιθανό να στραφεί στον εαυτό του και να νιώσει ότι δεν έχει πατρίδα ή ότι όλος ο κόσμος είναι η πατρίδα του. Αλλά ποιος είναι ο ίδιος και ποια είναι η θέση του μέσα σ' αυτόν τον κόσμο; Στωικοί φιλόσοφοι, όπως ο Επίκτητος (περ. 50-125/30 μ.Χ.) και ο ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος (121-180 μ.Χ.), φαίνεται να δίνουν μιαν απάντηση που ταιριάζει στους ανθρώπους της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας.
ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ
1. ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Διατριβαί, Β 10.1-4
|
Σκέψαι τίς εἶ. Τὸ πρῶτον ἄνθρωπος, τοῦτο δ’ ἔστιν οὐδὲν ἔχων κυριώτερον προαιρέσεως, ἀλλὰ ταύτῃ τὰ ἄλλα ὑποτεταγμένα, αὐτὴν δ’ ἀδούλευτον καὶ ἀνυπότακτον. Σκόπει οὖν, τίνων κεχώρισαι κατὰ λόγον. Κεχώρισαι θηρίων, κεχώρισαι προβάτων. Ἐπὶ τούτοις πολίτης εἶ τοῦ κόσμου καὶ μέρος αὐτοῦ, οὐχ ἓν τῶν ὑπηρετικῶν, ἀλλὰ τῶν προηγουμένων· παρακολουθητικὸς γὰρ εἶ τῇ θείᾳ διοικήσει καὶ τοῦ ἑξῆς ἐπιλογιστικός. Τίς οὖν ἐπαγγελία πολίτου; Μηδὲν ἔχειν ἰδίᾳ συμφέρον, περὶ μηδενὸς βουλεύεσθαι ὡς ἀπόλυτον, ἀλλ’ ὥσπερ ἄν, εἰ ἡ χεὶρ ἢ ὁ ποὺς λογισμὸν εἶχον καὶ παρηκολούθουν τῇ φυσικῇ κατασκευῇ, οὐδέποτ’ ἂν ἄλλως ὥρμησαν ἢ ὠρέχθησαν ἢ ἐπανενεγκόντες ἐπὶ τὸ ὅλον.
|
Σκέψου ποιος είσαι. Πάνω απ' όλα είσαι άνθρωπος, δηλαδή κάποιος που τίποτε πιο σημαντικό δεν έχει από την προαίρεση· σ' αυτήν υποτάσσει όλα τ' άλλα, ενώ την ίδια την κρατά αδούλωτη και ανυπότακτη. Αναλογίσου, λοιπόν, από ποια πράγματα ξεχωρίζεις με κριτήριο τον λόγο. Ξεχωρίζεις από τα θηρία, ξεχωρίζεις από τα πρόβατα. Επιπλέον, είσαι πολίτης τοῦ κόσμου και αποτελείς μέρος του· όχι, όμως, μέρος υπηρετικό αλλά ηγετικό. Γιατί είσαι ικανός να κατανοείς τη θεϊκή διακυβέρνηση του κόσμου και να αξιολογείς τις συνέπειές της. Ποια είναι, άραγε, η αποστολή του πολίτη; Να μην εξετάζει τίποτε με βάση το προσωπικό του συμφέρον, να μην αποφασίζει για τίποτε σαν να ήταν μεμονωμένο άτομο, αλλά να ενεργεί όπως ακριβώς θα ενεργούσε το χέρι ή το πόδι, αν είχαν λογική και μπορούσαν να καταλάβουν τη διάταξη της φύσης: δεν θα επέλεγαν ποτέ ή δεν θα επιθυμούσαν ποτέ κάτι παρά μόνο ανάγοντάς το στο σύνολο.
(μετάφραση Γ. Ζωγραφίδης)
|
Αν οι άνθρωποι είναι όλοι «πολίτες του κόσμου», πού οφείλουν αυτήν την κοινή τους ιδιότητα; Για να είναι μια ιδιότητα μόνιμη και καθολική, πρέπει να είναι κάτι που ανήκει στην ανθρώπινη φύση. Έτσι, οι Στωικοί αναζητούν το κοινό και θεμελιώδες στοιχείο που διαθέτουν όλοι οι άνθρωποι και ως άνθρωποι και ως μέρη του σύμπαντος· και αυτό θεωρούν ότι είναι ο λόγος.
2. ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ, Τὰ εἰς ἑαυτόν, 4.4
|
Εἰ τὸ νοερὸν ἡμῖν κοινόν, καὶ ὁ λόγος, καθ’ ὃν λογικοί ἐσμεν, κοινός· εἰ τοῦτο, καὶ ὁ προστακτικὸς τῶν ποιητέων ἢ μὴ λόγος κοινός· εἰ τοῦτο, καὶ ὁ νόμος κοινός· εἰ τοῦτο, πολῖταί ἐσμεν· εἰ τοῦτο, πολιτεύ ματός τινος μετέχομεν· εἰ τοῦτο, ὁ κόσμος ὡσανεὶ πόλις ἐστί· τίνος γὰρ ἄλλου φήσει τις τὸ τῶν ἀνθρώπων πᾶν γένος κοινοῦ πολιτεύματος μετέχειν; Ἐκεῖθεν δέ, ἐκ τῆς κοινῆς ταύτης πόλεως, καὶ αὐτὸ τὸ νοερὸν καὶ λογικὸν καὶ νομικὸν ἡμῖν ἢ πόθεν;
|
Αν η ικανότητα της νόησης είναι κοινή σ' εμάς τους ανθρώπους, τότε κοινός είναι και ο ορθός λόγος που μας κάνει έλλογα όντα. Αν είναι έτσι, τότε κοινός είναι και ο Λόγος που ορίζει τι να κάνουμε και τι όχι· αν ισχύει αυτό, τότε και ο νόμος είναι κοινός· αν είναι έτσι, τότε είμαστε συμπολίτες. επομένως συμμετέχουμε όλοι σε μια κοινή πολιτεία, και η οικουμένη είναι μια μεγάλη πόλη. Ποιο άλλο κοινό πολίτευμα μπορούμε να πούμε ότι μοιράζεται το ανθρώπινο γένος; Από εκεί λοιπόν, από αυτή την "κοινή πολιτεία", αποκτούμε την ικανότητα να σκεφτόμαστε, να είμαστε λογικοί, να ζούμε με νόμους. από πού αλλού;
(μετάφραση Γ. Αβραμίδης)
|
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
προαίρεσις : Είναι ένας σημαντικός όρος της
αρχαίας ηθικής φιλοσοφίας, κεντρικός στον Αριστοτέλη (βλ.
15η Διδακτική Ενότητα) και σε Στωικούς
όπως ο Επίκτητος. Εκτός από τη γενική σημασία της προτίμησης, στον Επίκτητο
σημαίνει την ελεύθερη βούληση, την ελεύθερη στοχαστική επιλογή ενεργειών που
συγκροτεί τον ηθικό χαρακτήρα του ανθρώπου. Είναι κυρίως μία κρίση, η έλλογη
ικανότητα να επιλέγουμε και να αποβλέπουμε στα αποτελέσματα των πράξεών μας.
Προϋπόθεση για την προαίρεσιν είναι η διαίρεσις των πραγμάτων σε
αυτά που εξαρτώνται από εμάς (τα ἐφ’ ἡμῖν) και σε αυτά που βρίσκονται
πέρα από τις δυνάμεις μας (τα ἀπροαίρετα,
τα οὐκ ἐφ’ ἡμῖν) και είναι ἀδιάφορα για εμάς και την επίτευξη της
ευδαιμονίας.
λόγος: Στο κείμενο αυτό ο λόγος σημαίνει τη
βασική ιδιότητα που διακρίνει τον άνθρωπο από τα άλλα όντα, την ομιλία και την
ικανότητα λογικής σκέψης (βλ. και σχόλιο στο Κείμενο 2 για τον λόγον).
πολίτης τοῦ κόσμου: Ασφαλώς δεν υπήρχε κάποιο παγκόσμιο κράτος,
ώστε η έννοια του πολίτη να έχει κυριολεκτική σημασία· και ο κόσμος εννοείται με
στωική σημασία, ως ένα ενιαίο σύνολο που διέπεται από τον φυσικό νόμο και τη
λογικότητα. Για την έννοια του κοσμοπολίτη, βλ. παρακάτω, τα Παράλληλα Κείμενα.
Η έννοια θα ξαναχρησιμοποιεί ιδιαίτερα από τα μέσα του 19ου αι. σε
ένα ολοένα περισσότερο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.
θείᾳ διοικήσει: Αυτό που κινεί τον κόσμο είναι η πρόνοια, η εἱμαρμένη –είναι η απαραβίαστη τάξη του κόσμου, μια λογική και συνεκτική δύναμη, ο ίδιος ο λόγος. Όλα γίνονται σύμφωνα με αυτήν, που κάνει όλα τα πράγματα να είναι ενωμένα σε μια παγκόσμια συμπάθεια. Οι Στωικοί την ονομάζουν θεό ή και Δία: η διακυβέρνηση του κόσμου είναι η έκφραση ενός θείου, έλλογου νόμου.
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
λόγος: Η έννοια του λόγου είναι πολυσήμαντη: ομιλία, προφορική έκφραση, διήγηση, λογική ιδιότητα, σκέψη, ορισμός, επιχείρημα, αναλογία. Οι Στωικοί εκκινούν από τη θεωρία του προσωκρατικού Ηράκλειτου για τον Λόγο ως ρυθμιστική αρχή που διέπει την πραγματικότητα και συνδέει με σχέσεις αναλογίας όλα τα όντα. Ο λόγος εδώ είναι θεϊκός, μια αιώνια ενεργητική δύναμη του σύμπαντος, υλική και παραγωγική όπως ένα σπέρμα, είναι ταυτόσημη με το πῦρ και τη φύση (βλ. και το σχόλιο στο Κείμενο 1 για την εἱμαρμένη). Ως μέρος αυτής της φύσης ο άνθρωπος μοιράζεται τον λόγο· και οφείλει να ζει «ακολουθώντας τον λόγο και τη φύση».
νόμος: Έθιμο, σύμβαση, θεσμισμένη νομική διάταξη· από την κλασική εποχή, στη συζήτηση για το τι είναι δίκαιο, αντιπαρατέθηκε στην φύσιν (διάκριση φύσει–νόμῳ). Με τους Στωικούς ο νόμος θεμελιώνεται φιλοσοφικά στη φύση, είναι ο ορθός λόγος, αιώνιος και διαχέεται σε καθετί· κατά τον Χρύσιππο είναι «βασιλιάς των πάντων, θεϊκών και ανθρώπινων πραγμάτων, προστάτης και οδηγός, το κριτήριο του δίκαιου και του άδικου, που προστάζει τα όντα που έχουν πολιτική φύση τι να κάνουν και τα απαγορεύει να κάνουν ό,τι δεν πρέπει να κάνουν» (Περὶ νόμου).
πόλις: Η πολιτεία έχει, αφενός, πολιτικοκοινωνική διάσταση: είναι ένα συγκεκριμένο κράτος, με πολίτευμα και θεσμούς, μια τοπικά περιορισμένη, οργανωμένη συγκατοίκηση ανθρώπων, με γεωγραφικά όρια. Αφετέρου, στους Στωικούς, έχει και κοσμική διάσταση: το σύμπαν το ίδιο είναι μία “πόλη”, η κατοικία θεών και ανθρώπων, με κοινό συνδετικό στοιχείο τη λογικότητα που διέπει το σύνολο και τα μέρη του. Η «κοσμική πόλη» έχει ως νόμο της τον φυσικό ηθικό νόμο, τον «ορθό λόγο».
Ενδεικτικές δραστηριότητες
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Α. Τι λέει το κείμενο;
- Πώς ορίζει τη φύση του ανθρώπου ο Επίκτητος; Να αποδώσετε τον ορισμό με δικά σας λόγια σε συνεχές κείμενο.
Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου
- Ο Επίκτητος στον ορισμό της φύσης του ανθρώπου χρησιμοποιεί όρους που εκ πρώτης όψεως φαίνονται αντιφατικοί: αὐτὴν δ’ ἀδούλευτον καὶ ἀνυπότακτον (δηλ. την προαίρεση) και παρακάτω περὶ μηδενὸς βουλεύεσθαι ὡς ἀπόλυτον. Ορίζει τον άνθρωπο ως φύσει αντιφατικό ον; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
- … ἐπὶ τούτοις πολίτης εἶ τοῦ κόσμου καὶ μέρος αὐτοῦ, οὐχ ἓν τῶν ὑπηρετικῶν, ἀλλὰ τῶν προηγουμένων· παρακολουθητικὸς γὰρ εἶ τῇ θείᾳ διοικήσει καὶ τοῦ ἑξῆς ἐπιλογιστικός…: Ποια είναι, ιεραρχικά, η θέση του ατόμου στον κόσμο με βάση το απόσπασμα;
- Ο Επίκτητος, στην παρομοίωσή του, σε ποια αντίληψη των Στωικών παραπέμπει για τη θέση του ατόμου στον κόσμο;
Γ. Για τη γλώσσα του κειμένου
- Σε τι χρησιμεύει η αξιοποίηση των ρητορικών ερωτήσεων στο συγκεκριμένο κείμενο;
- Να προσέξετε τις δύο διαφορετικές χρήσεις του ἢ στην τελευταία περίοδο λόγου του κειμένου.
- Να δείτε τη σημασιολογική εξέλιξη της λέξης «επαγγελία».
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Α. Τι λέει το κείμενο;
- Ποιο είναι το επιχείρημα που αναπτύσσεται στο κείμενο; Να το αξιολογήσετε ως προς την αποδεικτική του αξία.
Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου
- Να συνδέσετε το νοηματικό περιεχόμενο του αποσπάσματος με τις απόψεις των Στωικών περί ηθικής.
- εἰ τοῦτο, καὶ ὁ προστακτικὸς τῶν ποιητέων ἢ μὴ λόγος κοινός: Να σχολιάσετε τον παραπάνω συλλογισμό ως προς τις πολιτικές του διαστάσεις.
Γ. Για τη γλώσσα του κειμένου
- Ποιο είδος υποθετικού λόγου χρησιμοποιεί ο Μάρκος Αυρήλιος; Για ποιον λόγο;
- Να μετατρέψετε τον υποθετικό λόγο, ώστε να εκφράζεται η υποκειμενική άποψη.
Παράλληλα κείμενα
| 1. ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Διατριβαί, Γ 24.64-67 |
Η φιλοσοφία, ως τέχνη του βίου, διατύπωνε θεωρίες για το πώς πρέπει να ζει ο άνθρωπος, προκειμένου να ευτυχήσει, αλλά παράλληλα πρόβαλλε παραδείγματα φιλοσοφημένου βίου, π.χ. τη ζωή του Σωκράτη. Με τον τρόπο αυτό αποδείκνυε ότι, στο πεδίο της ηθικής και της πολιτικής, μια φιλοσοφική θεωρία αξίζει, όταν μπορεί να γίνει πράξη και ότι είναι πράγματι εφικτή. Ο Επίκτητος αποδέχεται ακόμη και τον κυνικό Διογένη (412/403-324/321 π.Χ.), τον πρώτο φιλόσοφο που δήλωνε ότι είναι «κοσμοπολίτης», ἄπολις, ἄοικος, πατρίδος ἐστερημένος.
Πες μου, ο Διογένης δεν αγαπούσε κανέναν, αυτός που ήταν τόσο πράος και φιλάνθρωπος, ώστε να υπομένει με ευχαρίστηση τόσους κόπους και ταλαιπωρίες του σώματος, για χάρη της κοινής ευημερίας των ανθρώπων; Αλλά πώς αγαπούσε; Όπως άρμοζε σ’ έναν υπηρέτη του Δία, δηλαδή φροντίζοντας για τους ανθρώπους όντας, συγχρόνως, υποταγμένος στον θεό. Γι’ αυτό, για εκείνον μόνον, πᾶσα γῆ πατρίς , και όχι κάποιος ιδιαίτερος τόπος. Και όταν τον συνέλαβαν, δεν επιθυμούσε την Αθήνα, ούτε τους γνωστούς και φίλους που είχε εκεί, αλλά έγινε φίλος με τους ίδιους τους πειρατές και προσπαθούσε να τους φέρει στον ίσιο δρόμο. Και όταν αργότερα πουλήθηκε στην Κόρινθο, ζούσε με τον ίδιο τρόπο που ζούσε πρωτύτερα στην Αθήνα, και, αν ακόμη πήγαινε στους Περραιβούς, πάλι τα ίδια θα έκανε. Έτσι κατορθώνεται η ελευθερία.
(μετάφραση Ι. Χριστοδούλου)
| 2. ΦΙΛΩΝ, Έν Γενέσει ζητήματα (απόσπασμα 11) |
Ο Ιουδαίος φιλόσοφος Φίλων (20/15 π.Χ.45/50 μ.Χ.), ερμηνεύοντας το βιβλίο της Γενέσεως για τη θεϊκή δημιουργία του κόσμου, εισάγει την έννοια του «κοσμοπολίτη»: είναι ο άνθρωπος που υπακούει στον νόμο, ευθυγραμμίζοντας τις πράξεις του προς τον σκοπό και το θέλημα της φύσης, σύμφωνα με το οποίο διοικείται ο κόσμος. Έτσι απολαμβάνει το πολίτευμα του σύμπαντος (τον ορθό λόγο της φύσης).
Αυτοί που ενεργούν μόνον προς όφελος του εαυτού τους διαπράττουν το μέγιστο κακό, τη φιλαυτία, που έχει ως αποτέλεσμα το άμικτο, το ακοινώνητο, το άφιλο, το άδικο, το ασεβές. Η φύση δεν δημιούργησε τον άνθρωπο σαν τα μοναχικά ζώα αλλά κατεξοχήν κοινωνικό, σαν τα νομαδικά ζώα που βόσκουν μαζί: με τρόπο ώστε να ζει όχι μόνο για τον εαυτό του, αλλά και για τον πατέρα και τη μητέρα του και τα αδέλφια του και τη σύζυγο και τα παιδιά του και τους άλλους συγγενείς και φίλους και για τους συμπολίτες και την πατρίδα και τους ομόφυλούς του και για όλους τους ανθρώπους· κι ακόμη για τα μέρη του σύμπαντος και όλον τον κόσμο, και πολύ πιο πριν για τον πατέρα και δημιουργό.
(μετάφραση Γ. Ζωγραφίδης)
| 3. ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ, «Πατρίδα» |
Ο Frangois-Marie Arouet (1694-1778), γνωστός ως Voltaire, ήταν κεντρική μορφή του Γαλλικού Διαφωτισμού. Το προκλητικό Εύχρηστο φιλοσοφικό λεξικό του (1764) δεν είναι εγκυκλοπαιδικό αλλά προπαγανδιστικό: περιέχει λήμματα που προωθούν τις ιδέες του Βολταίρου για την ελευθερία της σκέψης, τον φιλελευθερισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα, με απλό και εκλαϊκευτικό τρόπο, αλλά και σαρκασμό και πολεμική διάθεση.
Είναι λυπηρό που συχνά, για να είναι κανείς καλός πατριώτης, πρέπει να είναι εχθρός των υπόλοιπων ανθρώπων. Ο αρχαίος Κάτων, αυτός ο καλός πολίτης, πάντοτε έλεγε εκφράζοντας τη γνώμη του στη Γερουσία: «Αυτή είναι η γνώμη μου, ας ρημάξουμε την Καρχηδόνα». Το να είσαι καλός πολίτης σημαίνει να εύχεσαι να πλουτίσει η πόλη σου από το εμπόριο και να είναι ισχυρή από τη χρήση των όπλων. Είναι σαφές ότι μια χώρα δεν μπορεί να κερδίζει χωρίς να χάνει κάποια άλλη, και δεν μπορεί να νικά χωρίς να χάνει κάποια άλλη, και δεν μπορεί να νικά χωρίς να κάνει κάποιους δυστυχείς. Τέτοια είναι, λοιπόν, η ανθρώπινη μοίρα· όταν εύχεσαι το μεγαλείο του τόπου σου, σημαίνει να εύχεσαι το κακό των γειτόνων σου. Εκείνος που θα ήθελε η πατρίδα του να μην είναι ποτέ ούτε μεγαλύτερη ούτε μικρότερη, ούτε πλουσιότερη ούτε φτωχότερη, αυτός θα ήταν πολίτης του κόσμου.
(μετάφραση Φ. Ταμβίσκου & Ξ. Τσελέντη)
Ενδεικτική δραστηριότητα
Ποιες διαφορές παρατηρείτε ανάμεσα στις απόψεις του Φίλωνα ή του Βολταίρου και τις απόψεις του Επίκτητου ή του Μάρκου Αυρηλίου;
Κείμενα αυτενέργειας
| 1. ΛΥΣΙΑΣ, Κατὰ Παγκλέωνος ὅτι οὐκ ἦν Πλαταιεύς, 1-4 |
Στον λόγο αυτό του ρήτορα Λυσία (περ.459περ.380 π.Χ.), ο Παγκλέων κατηγορείται ότι εξαπατά ισχυριζόμενος ότι έχει καταγωγή από τις Πλαταιές και είναι κάτοικος της Δεκέλειας, άρα έχει δικαιώματα Αθηναίου πολίτη.
Πολλὰ μὲν λέγειν, ὦ ἄνδρες δικασταί, περὶ τουτουὶ τοῦ πράγματος οὔτ᾽ ἂν δυναίμην οὔτε μοι δοκεῖ δεῖν· ὡς δὲ ὀρθῶς τὴν δίκην ἔλαχον τουτῳὶ Παγκλέωνι οὐκ ὄντι Πλαταιεῖ, τοῦτο ὑμῖν πειράσομαι ἀποδεῖξαι.
Ὡς γὰρ ἀδικῶν με πολὺν χρόνον οὐκ ἐπαύετο, ἐλθὼν ἐπὶ τὸ γναφεῖον, ἐν ᾧ εἰργάζετο, προσεκαλεσάμην αὐτὸν πρὸς τὸν πολέμαρχον, νομίζων μέτοικον εἶναι. Eἰπόντος δὲ τούτου ὅτι Πλαταιεὺς εἴη, ἠρόμην ὁπόθεν δημοτεύοιτο, παραινέσαντός τινος τῶν παρόντων προσκαλέσασθαι καὶ πρὸς τὴν φυλήν, ἧστινος εἶναι σκήπτοιτο. Ἐπειδὴ δὲ ἀπεκρίνατο ὅτι Δεκελειόθεν, προσκαλεσάμενος αὐτὸν καὶ πρὸς τοὺς τῇ Ἱπποθωντίδι δικάζοντας, ἐλθὼν ἐπὶ τὸ κουρεῖον τὸ παρὰ τοὺς Ἑρμᾶς, οἷ Δεκελειεῖς προσφοιτῶσιν, ἠρώτων, οὕς τε ἐξευρίσκοιμι Δεκελειέων ἐπυνθανόμην εἴ τινα γιγνώσκοιεν Δεκελειόθεν δημοτευόμενον Παγκλέωνα. Ἐπειδὴ δὲ οὐδεὶς ἔφασκεν γιγνώσκειν αὐτόν, πυθόμενος ὅτι καὶ ἑτέρας δίκας τὰς μὲν φεύγοι τὰς δ᾽ ὠφλήκοι παρὰ τῷ πολεμάρχῳ ἔλαχον καὶ ἐγώ.
Πρῶτον μὲν οὖν ὑμῖν Δεκελειέων οὓς ἠρόμην μάρτυρας παρέξομαι, ἔπειτα δὲ καὶ τῶν ἄλλων τῶν λαχόντων τε δίκας αὐτῷ πρὸς τὸν πολέμαρχον καὶ καταδικασαμένων, ὅσοι τυγχάνουσι παρόντες. Καί μοι ἐπίλαβε τὸ ὕδωρ.
Πολέμαρχος: Ένας από τους εννέα άρχοντες που ήταν υπεύθυνος για αγωγές μετοίκων.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Ποια είναι η κατηγορία που αποδίδει στον Παγκλέωνα ο κατήγορος;
- Να αξιοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις με πλάγια, για να συνθέσετε έναν διάλογο, στα αρχαία ελληνικά, σε ευθύ λόγο μεταξύ κατηγόρου, Παγκλέωνος και Δεκελειέων (μετατροπή πλαγίου λόγου σε ευθύ).
- Να μεταφράσετε το απόσπασμα: ἐλθὼν ἐπὶ τὸ κουρεῖον […] ἐπίλαβε τὸ ὕδωρ.
| 2. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Ἱστορίαι, Δ 98 |
Βρισκόμαστε προς το τέλος της α΄ φάσης του Πελοποννησιακού Πολέμου, λίγο πριν από τη μάχη στο Δήλιο. Οι Αθηναίοι έχουν καταλάβει το Δήλιο και προσπαθούν με διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις να ελέγξουν τη Βοιωτία. Ωστόσο, η έκβαση της όλης επιχείρησης δεν είναι καλή γι’ αυτούς και θα οδηγήσει σε συντριπτική ήττα (424 π.Χ.). Στο συγκεκριμένο απόσπασμα οι Αθηναίοι είναι οχυρωμένοι στο Δήλιο και μόλις έχουν ακούσει τον κήρυκα των Βοιωτών που τους προέτρεπε να αποχωρήσουν από εκεί, γιατί παραβίαζαν τη συμφωνία περί σεβασμού των ιερών.
Τοσαῦτα τοῦ κήρυκος εἰπόντος οἱ Ἀθηναῖοι πέμψαντες παρὰ τοὺς Βοιωτοὺς ἑαυτῶν κήρυκα τοῦ μὲν ἱεροῦ οὔτε ἀδικῆσαι ἔφασαν οὐδὲν οὔτε τοῦ λοιποῦ ἑκόντες βλάψειν· οὐδὲ γὰρ τὴν ἀρχὴν ἐσελθεῖν ἐπὶ τούτῳ, ἀλλ᾽ ἵνα ἐξ αὐτοῦ τοὺς ἀδικοῦντας μᾶλλον σφᾶς ἀμύνωνται. Τὸν δὲ νόμον τοῖς Ἕλλησιν εἶναι, ὧν ἂν ᾖ τὸ κράτος τῆς γῆς ἑκάστης ἤν τε πλέονος ἤν τε βραχυτέρας, τούτων καὶ τὰ ἱερὰ αἰεὶ γίγνεσθαι, τρόποις θεραπευόμενα οἷς ἂν πρὸς τοῖς εἰωθόσι καὶ δύνωνται. Καὶ γὰρ Βοιωτοὺς καὶ τοὺς πολλοὺς τῶν ἄλλων, ὅσοι ἐξαναστήσαντές τινα βίᾳ νέμονται γῆν, ἀλλοτρίοις ἱεροῖς τὸ πρῶτον ἐπελθόντας οἰκεῖα νῦν κεκτῆσθαι. Καὶ αὐτοί, εἰ μὲν ἐπὶ πλέον δυνηθῆναι τῆς ἐκείνων κρατῆσαι, τοῦτ᾽ ἂν ἔχειν· νῦν δὲ ἐν ᾧ μέρει εἰσίν, ἑκόντες εἶναι ὡς ἐκ σφετέρου οὐκ ἀπιέναι. Ὕδωρ τε ἐν τῇ ἀνάγκῃ κινῆσαι, ἣν οὐκ αὐτοὶ ὕβρει προσθέσθαι, ἀλλ᾽ ἐκείνους προτέρους ἐπὶ τὴν σφετέραν ἐλθόντας ἀμυνόμενοι βιάζεσθαι χρῆσθαι. Πᾶν δ᾽ εἰκὸς εἶναι τὸ πολέμῳ καὶ δεινῷ τινὶ κατειργόμενον ξύγγνωμόν τι γίγνεσθαι καὶ πρὸς τοῦ θεοῦ. Καὶ γὰρ τῶν ἀκουσίων ἁμαρτημάτων καταφυγὴν εἶναι τοὺς βωμούς, παρανομίαν τε ἐπὶ τοῖς μὴ ἀνάγκῃ κακοῖς ὀνομασθῆναι καὶ οὐκ ἐπὶ τοῖς ἀπὸ τῶν ξυμφορῶν τι τολμήσασιν. Τούς τε νεκροὺς πολὺ μειζόνως ἐκείνους ἀντὶ ἱερῶν ἀξιοῦντας ἀποδιδόναι ἀσεβεῖν ἢ τοὺς μὴ ἐθέλοντας ἱεροῖς τὰ πρέποντα κομίζεσθαι. Σαφῶς τε ἐκέλευον σφίσιν εἰπεῖν μὴ ἀπιοῦσιν ἐκ τῆς Βοιωτῶν γῆς (οὐ γὰρ ἐν τῇ ἐκείνων ἔτι εἶναι, ἐν ᾗ δὲ δορὶ ἐκτήσαντο), ἀλλὰ κατὰ τὰ πάτρια τοὺς νεκροὺς σπένδουσιν ἀναιρεῖσθαι.
Ενδεικτικές δραστηριότητες
- Στην απαίτηση των Βοιωτών να εγκαταλείψουν το Δήλιο, γιατί κατέχουν ιερό χώρο και μολύνουν το νερό που προορίζεται για καθαρμούς, ποια είναι η απάντηση των Αθηναίων;
- Να μεταφέρετε σε ευθύ λόγο την απάντηση των Αθηναίων στα αρχαία ελληνικά.
- Να μεταφράσετε το απόσπασμα: Πᾶν δ᾽ εἰκὸς εἶναι τὸ πολέμῳ […] σπένδουσιν ἀναιρεῖσθαι.