ΔΗΜΗΤΡΑ Χ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
Για ένα παιδί που κοιμάται
Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας του εικοστού αιώνα, μετά την κατάρρευση των καθεστώτων των ανατολικών χωρών, μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους μετακινήθηκε σε ευρωπαϊκές χώρες, με σκοπό την εξεύρεση εργασίας. Από την εποχή αυτή και ως τις μέρες μας ζουν και βιοπαλεύουν στη χώρα μας χιλιάδες οικονομικοί μετανάστες, όπως το παιδί του ποιήματος, που κερδίζει το ψωμί του στα φανάρια της λεωφόρου και κοιμάται στο μηχανοστάσιο του εργοστασίου. Το ποίημα περιλαμβάνεται στη συλλογή Το κυπαρίσσι των εργατικών (1995).
Νύχτα. Η κίνηση αραιή στη λεωφόρο. Μες στο κλειστό, το φωτισμένο εργοστάσιο, Οι μηχανές, αποσταμένες* μα άγρυπνες, Επιβλέπουν σαν άκακοι γίγαντες Τον ύπνο του μικρού. Στριμωγμένος Κοντά στη σκάρα του ατμού,* Με του αδερφού του το παλτό σκεπασμένος Ξεκουράζεται. Όλη τη μέρα δουλεύει στα φανάρια* Σκουπίζει τζάμια βιαστικά με το κόκκινο. Εισπράττει κέρματα ή την εύλογη* αγανάκτηση. Περιμένει το επόμενο φανάρι. Τίμια κερδίζει έτσι το ψωμί Και το μερίδιο του νυχτοφύλακα, Που τον αφήνει να κοιμάται εκεί μέσα. Τα χιονισμένα βουνά της πατρίδας του, Τα χέρια της μάνας του που τύλιγαν γύρω του Γυναίκειο μαντίλι για το κρύο, Το δάσκαλο που πληρωνότανε με γάλα Μόλις θυμάται. Θυμάται κάτι ελληνικά από το στόμα του, 200 Που τώρα εδώ ακούγονται αλλιώτικα. Όχι σαν βότσαλα γυαλιστερά μεγάλης θάλασσας, Όχι σαν ποδοβολητό του αλόγου Ενός ανίκητου στρατηλάτη,* Αλλά να, σαν τα κέρματα στην τσέπη, Σαν το φτύσιμο στο βλέμμα του πελάτη. Καμιά φορά πιο εγκάρδια Σαν τούτο δω το βουητό της σκάρας, Που όλο ανεβάζει το θερμό ατμό. |
Δ. Χ. Χριστοδούλου, Το κυπαρίσσι των εργατικών, Καστανιώτης
Παιδί που κοιμάται, Egon Schiele
Παράλληλα Κείμενα
Αντώνης Σαμαράκης, «Το νυχτερινό σχολά»
Σωτήρης Δημητρίου, «Σαν τα χελιδόνια, λέλε μου»
Λεξιλόγιο
* αποσταμένες: κουρασμένες
* σκάρα του ατμού: τεχνική
κατασκευή σε σχήμα σχάρας, απ' όπου βγαίνουν οι θερμοί ατμοί των μηχανών
* φανάρια: φωτεινοί σηματοδότες
* εύλογη: δικαιολογημένη,
αναμενόμενη
* στρατηλάτης: ο
αρχηγός του στρατού, ίσως έμμεση αναφορά στον Μ. Αλέξανδρο
ΕΥΡΥΤΕΡΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι πολλά παιδιά της ηλικίας σας (16%) όχι μόνο δεν απολαμβάνουν τα αγαθά της παιδείας, αλλά είναι αναγκασμένα να ζουν κάτω από δύσκολες συνθήκες. Σε ποιες κοινωνικές ομάδες πιστεύετε ότι εμφανίζονται εντονότερα αυτά τα προβλήματα και γιατί;
2. Οργανώστε μια έρευνα για τις διαστάσεις που έχει σήμερα αυτό το πρόβλημα στην περιοχή σας, με στόχο να καταγράψετε το ποσοστό των παιδιών που βιοπαλεύουν, αλλά και να προτείνετε τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος.
3. Διαβάστε συγκριτικά τα διηγήματα του Τ. Καλούτσα («Προβλήματα της σύγχρονης ζωής») και του Σ. Δημητρίου, με σκοπό να εξετάσετε πώς παρουσιάζεται η δύσκολη ζωή των παιδιών σε κάθε κείμενο.
4. Αξιοποιήστε το υλικό του βιβλίου Ε φίλε. Εξομολογήσεις παιδιών που ζουν στην Ελλάδα ως μετανάστες, πρόσφυγες ή παλιννοστούντες, Κέδρος 2004, με πολλούς επικοινωνιακούς τρόπους (μαρτυρία, σύγκριση κ.ά.) στη διδασκαλία του ποιήματος.
Διάβασε για τη ζωή και το έργο της εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Ο καθημερινός αγώνας για επιβίωση
Η ξενιτιά, η ορφάνια και η κοινωνική περιθωριοποίηση του μικρού παιδιού
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ο τίτλος «Για ένα παιδί που κοιμάται» δε μας προϊδεάζει αρχικά για το θέμα του ποιήματος. Ο τίτλος λειτουργεί κάπως παραπλανητικά (θα ταίριαζε ίσως σε νανούρισμα ή σε ένα λυρικό ποίημα), ενώ έχει στην πραγματικότητα κυριολεκτική σημασία: όλη η ποιητική περιγραφή μοιάζει να παραστέκει, σιωπηλά αλλά στοργικά, τη μοναχική νύχτα και τον ύπνο του παιδιού στο μηχανοστάσιο του εργοστασίου. Το μικρό παιδί που όλη τη μέρα «δουλεύει στα φανάρια» είναι, δυστυχώς, μια εικόνα της σύγχρονης πραγματικότητας. Τα αίτια του δυσάρεστου αυτού φαινομένου είναι πολλά και συνδέονται κυρίως με την οικονομική εκμετάλλευση ασθενών κοινωνικών ομάδων, όπως οι ανήλικοι και οι μετανάστες ή το χαμηλό βιοτικό επίπεδο ορισμένων μειονοτήτων, όπως οι τσιγγάνοι. Το παιδί, σύμφωνα με τα στοιχεία του ποιή-ματος, ανήκει στην κατηγορία των μεταναστών και εμφανίζεται εντελώς «ξεριζωμένο» από τον τόπο και τους οικείους του, πλήρως απογυμνωμένο από κάθε ανθρώπινη παρουσία και συναισθηματική κάλυψη. Η μοναχική μορφή του, ανάμεσα στα χιλιάδες αυτοκίνητα και την κίνηση της λεωφόρου, στηρίζεται μόνο στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης και στη βιοπάλη για την εξασφάλιση του επιούσιου και των απαιτούμενων χρημάτων για τη νυχτερινή του στέγαση στο εργοστάσιο, συντροφιά με τις αναθυμιάσεις του ατμού των μηχανών.
Το ποίημα οργανώνεται σε δύο αφηγηματικούς χρόνους (παρόν-παρελθόν), οι οποίοι, αν και διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, έχουν σχεδόν κοινές επιπτώσεις στη στερημένη ζωή του παιδιού, η κατάσταση του οποίου φαίνεται ότι διαρκώς χειροτερεύει καθώς η οικογένειά του πιθανόν απορφανίζεται. Στο μεγαλύτερο μέρος του το ποίημα αναφέρεται στο παρόν του μικρού βιοπαλαιστή, που εκτυλίσσεται καθημερινά σε μια λεωφόρο μεγάλης ελληνικής πόλης: καθαρίζει τα τζάμια των αυτοκινήτων για να εξασφαλίσει μερικά κέρματα, εισπράττει όμως και την «εύλογη αγανάκτηση» των οδηγών. Η υπόμνηση του παρελθόντος δεν παύει να υπάρχει στο παρόν, ακόμα και στα ξένα ρούχα που φοράει το παιδί: ξεκουράζεται σκεπασμένος με το παλτό του αδερφού του ή θυμάται το γυναικείο μαντίλι με το οποίο τον προστάτευε η μάνα του, για να μην κρυολογήσει. Το παρελθόν του όμως κυρίως συνδέεται με τη μακρινή μνήμη (όχι τη νοσταλγία) του τόπου του και τις πρώτες ενθυμήσεις της ελληνικής γλώσσας, οι οποίες προφανώς οφείλονται στην ελληνική ρίζα του από τα ρωσικά παράλια του Εύξεινου Πόντου. Το άλλοτε και το τώρα μοιραία λειτουργούν συγκριτικά και η ποιήτρια επιλέγει να τα συνδέσει ειδικότερα με την αίσθηση της ελληνικής γλώσσας: η ελληνική λαλιά της διασποράς, που πρωτοάκουσε το παιδί από τον (στερημένο επίσης) δάσκαλό του, απέχει τόσο πολύ από το γλωσσικό ίνδαλμα του Οδυσσέα Ελύτη («σαν βότσαλα γυαλιστερά μεγάλης θάλασσας») και την πολιτισμική επιβολή της κοινής ελληνικής, που προώθησε ως τα βάθη της Ασίας ο Μέγας Αλέξανδρος. Η παιδική οπτασία της ελληνικής γλώσσας και μητρόπολης συντρίβεται καθημερινά μες στη σκληρή πραγματικότητα της βιοπάλης, της κοινωνικής αποξένωσης και της περιθωριοποίησής του.
Για τα λογοτεχνικά ρεύματα - κινήματα δείτε εδώ
Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.
Ποιο είναι το ποιητικό υποκείμενο, ο αφηγητής;
Το ποιητικό υποκείμενο είναι...
Σε ποιον απευθύνεται;
Απευθύνεται...
Σε ποιο πρόσωπο και αριθμό βρίσκονται τα ρήματα του ποιήματος, π.χ. γ' ενικό
Τα ρήματα βρίσκονται...
Ποιος είναι ο χώρος;
Ο χώρος του ποιήματος είναι...
Ποιος είναι ο χρόνος;
Ο χρόνος του ποιήματος είναι...
Ποιες είναι οι εικόνες του ποιήματος;
Οι εικόνες του ποιήματος είναι...
Από πού αντλεί τις εικόνες του ο ποιητής; (π.χ. φύση)
Ο ποιητής αντλεί τις εικόνες του...
Ποιους εκφραστικούς τρόπους χρησιμοποιεί ο ποιητής; (π.χ. σχήματα λόγου, χρήση επιθέτων)
Οι εκφραστικοί τρόποι είναι οι εξής...
Πώς χρησιμοποιεί τη στίξη;
Ο ποιητής....
Ποια είναι η γλώσσα; (π.χ. κοινή, λόγια, κοινή με λόγια στοιχεία κλπ.)
Το ποίημα είναι γραμμένο σε...
Το ποίημα έχει ομοιοκαταληξία κι αν ναι τι είδους; (π.χ. ζευγαρωτή, πλεκτή, σταυρωτή κλπ.)
Η ομοιοκαταληξία είναι....
Ποια συναισθήματα σου προκαλεί;
Τα συναισθήματα...