Στα 200 π.Χ., Κ.Π. Καβάφης

Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

Στα 200 π.Χ.

Το ποίημα «Στα 200 π.Χ.» είναι το προτελευταίο που δημοσίευσε ο Κ.Π. Καβάφης (1931) και φανερώνει την ειδική σχέση του ποιητή με την ιστορία. Πρόκειται για ένα φανταστικό μονόλογο ενός Έλληνα ο οποίος ζει στα 200 π.Χ. στις περιοχές του «νέου» κόσμου που σχηματίστηκε από τις εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου. O ομιλητής διαβάζει αρχικά την επιγραφή που συνόδευε τα λάφυρα από τη μάχη του Γρανικού, τα οποία αφιέρωσε ο Μ. Αλέξανδρος στον Παρθενώνα: ΑΛΕΞΑΝΔΡOΣ ΦΙΛΙΠΠOΥ ΚΑΙ OΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΛΗΝ ΛΑΚΕΔΑΙΜOΝΙΩΝ ΑΠO ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ ΤΩN TΗΝ ΑΣΙΑΝ ΚΑΤOΙΚOΥΝΤΩΝ. Στη συνέχεια κάνει μια επισκόπηση των ιστορικών γεγονότων που συντελέστηκαν πριν από 130 χρόνια, σχολιάζοντας ειρωνικά την άρνηση των Λακεδαιμονίων να συμμετάσχουν στη λαμπρή πανελλήνια εκστρατεία εναντίον των Περσών, με τη δικαιολογία ότι η σπαρτιατική παράδοση τους εμπόδιζε να πάρουν μέρος σε εκστρατεία στην οποία δεν ήταν οι ίδιοι αρχηγοί.

Ανάγνωση του ποιήματος από τον Γ. Π. Σαββίδη , από τον Σταμάτη Φασουλή

«Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων–»

Μπορούμε κάλλιστα να φανταστούμε
πως θ' αδιαφόρησαν * στην Σπάρτη
για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,
μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται
για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν
σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε
μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς
Σπαρτιάτη βασιλέα γι' αρχηγό
δεν θα τους φαίνονταν πολλής *.
Α βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».

Είναι κι αυτή μια στάσις. *.

Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό·
και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική
την μάχη, όπου * ο φοβερός στρατός
που στ' Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:
που απ' τ' Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κι εσαρώθη.

124

Κι απ' την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την *: βγήκαμ' εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.

Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,
οι Σελευκείς, κι οι πολυάριθμοι
* Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,
κι οι εν Μηδία, κι οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Με τες *,
με την ποικίλη δράση *.
Και την *
ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς.

Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!

Κ.Π. Καβάφης, Ποιήματα, τόμ. 2, Ίκαρος

Παράλληλα Κείμενα
Κ.Π. Καβάφης, «Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ.»
Κ.Π. Καβάφης, «Ποσειδωνιάται»

Λεξιλόγιο:
*παντάπασι: εντελώς *περιωπή: σπουδαιότητα *νιώθεται: μπορεί να γίνει κατανοητή, εξηγείται *εσαρώθη: διαλύθηκε, εξοντώθηκε *απαράμιλλη: ασυναγώνιστη *επίλοιπος: υπόλοιπος *εκτεταμένες επικράτειες...των στοχαστικών προσαρμογών: οι στίχοι αναφέρονται στις νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν με τη δημιουργία των μεγάλων ελληνιστικών βασιλείων και την ανάμιξη των πολιτισμών, μέσα στις οποίες, στοχαστικά, αναπροσαρμόστηκε ο νέος ελληνικός κόσμος *Κοινή Ελληνική Λαλιά: η ελληνική γλώσσα που καθιερώθηκε και διαδόθηκε στις χώρες της Ανατολής

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Πώς παρουσιάζει ο ομιλητής την πανελλήνια εκστρατεία; Ποια επιτεύγματά της αξιολογεί ως σημαντικότερα και γιατί;
Γιατί οι Λακεδαιμονιοι απουσίαζαν από την πανελλήνια εκστρατεία και πώς σχολιάζει, 130 χρόνια μετά, τη στάση τους αυτή ο ομιλητής;
Πόσα και ποια χρονικά επίπεδα διακρίνονται στο ποίημα;
Βρείτε τα επίθετα και εξετάστε τη λειτουργία που έχουν στο ποίημα.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Βρείτε στοιχεία για τις ιστορικές περιόδους στις οποίες αναφέρεται το ποίημα, από το βιβλίο της Ιστορίας της Α' Γυμνασίου ή εγκυκλοπαίδειες. Μελετήστε πώς αξιοποιεί ο Καβάφης τις ιστορικές πηγές, ποιες πληροφορίες δηλαδή επιλέγει, με ποιον τρόπο χειρίζεται το ιστορικό υλικό και τι τον ενδιαφέρει περισσότερο να αναδείξει στο ποίημά του.

Η διάσωση της Ελληνικής Κοινής [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]
Μαρτυρίες. Ο Ελληνισμός της Αιγύπτου (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]

Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933)

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.

Στο εισαγωγικό σημείωμα του ποιήματος δίνονται οι απαραίτητες ερμηνευτικές πληροφορίες και επισημαίνεται η ποιητική αφόρμηση της επιγραφής, άμεσα στην αρχή και έμμεσα στο τέλος του ποιήματος. Το ποίημα είναι γραμμένο σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο και αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της διαλεκτικής σχέσης που ανέπτυξε ο Καβάφης με την ιστορία. Ο φανταστικός ομιλητής του ποιήματος, εκπροσωπώντας τον ελληνικό πληθυσμό των ελληνιστικών βασιλείων, μοιάζει να αξιολογεί τα γεγονότα του παρελθόντος (νικηφόρα εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου) με την πείρα της δικής του παρακμασμένης εποχής (200 π.Χ., δέκα χρόνια πριν από την καταλυτική μάχη της Μαγνησίας που σήμανε την οριστική επικράτηση των Ρωμαίων) αλλά και τη λανθάνουσα ιστορική εμπειρία του Καβάφη, ο οποίος γράφει αυτό το ποίημα στα 1931 (εννιά χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και τη δραματική συρρίκνωση του ελληνισμού). Το ποίημα συνθέτει με αριστοτεχνικό τρόπο την αρνητική με τη θετική πλευρά της ιστορίας: από την ειρωνική οπτική (για τη στάση των Λακεδαιμονίων) ως την εξύμνηση των κορυφαίων επιτευγμάτων που δημιούργησε η πανελλήνια εκστρατεία· από την κρίσιμη καμπή της ελληνιστικής εποχής (200 π.Χ.) ως τη σημαντική θετική επενέργεια που είχαν οι κατακτήσεις του Αλεξάνδρου για τον ελληνισμό. Στα δύο κειμενικά χρονικά επίπεδα της αφήγησης πολλοί μελετητές της καβαφικής ποίησης (Γ.Π. Σαββίδης, Γ. Σεφέρης κ.ά.) προσθέτουν και ένα τρίτο: το 1931, χρόνο γραφής του ποιήματος, στοιχείο που εμπλέκει εμμέσως και τον ίδιο τον ποιητή σε ταυτόχρονη αποτίμηση της σύγχρονής του ιστορικής πραγματικότητας.

Μετά τη σύντομη αυτή αναφορά στην ιστορική ποιητική και την προοπτική της ποίησης του Καβάφη, ο καθηγητής μπορεί να στρέψει το ενδιαφέρον των μαθητών στη μορφή και στο περιεχόμενο του ποιήματος. Σχετικά με τη μορφή αξίζει να σχολιαστούν ειδικότερα η λόγια και σε αρκετά σημεία ρητορική και ειρωνική γλώσσα και τα εκφραστικά στοιχεία του ποιήματος (θριαμβικός τόνος, μακρά παράθεση εμφατικών επιθέτων, καταλογογράφηση των ελληνιστικών βασιλείων). Σχετικά με το περιεχόμενο, ιδιαίτερο σχολιασμό απαιτεί η διαφοροποίηση των Λακεδαιμονίων από τους υπόλοιπους Έλληνες, η οποία κυριαρχεί στο εισαγωγικό μέρος. Αυτή η διαφοροποίηση λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος με το κύριο μέρος και επανέρχεται στην κατακλείδα του ποιήματος. Τόσο η γενικότερη οπτική του ομιλητή απέναντι στους Λακεδαιμονίους, όσο και ο καταληκτικός στίχος του ποιήματος, έχουν σχολιαστεί αναλυτικά από πολλούς μελετητές της καβαφικής ποίησης. Στη συνέχεια παραθέτουμε αποσπάσματα από το σχετικό προβληματισμό του Edmund Keeley στη μελέτη του «Η οικουμενική προοπτική» (Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη, σ. 335-336): «Ο στίχος μπορεί να διαβαστεί απλά σαν τελευταίος σαρκασμός του ομιλητή στους Σπαρτιάτες που τώρα, στα 200 π.Χ., δεν αξίζουν ούτε να μιλούν γι' αυτούς, μ' όλη την αλαζονική ανωτερότητα που έδειξαν όταν αρνήθηκαν να ακολουθήσουν την εκστρατεία του Αλέξανδρου, 130 χρόνια νωρίτερα· με δεδομένο όμως το ευρύτερο πλαίσιο του ποιήματος ο Καβάφης θα μπορούσε ν' απαντήσει στον ομιλητή του: "Πώς να μη μιλούμε για Λακεδαιμονίους τώρα!" [...] Η προοπτική ανήκει σ' έναν ποιητή-ιστορικό, που βλέπει το οικουμενικότερο, κι αναγκαστικά πιο τραγικό, σχήμα πίσω ακόμα κι από τις περιόδους του ιστορικού μεγαλείου, που εκφράζουν καλύτερα τις πολιτικές και πολιτιστικές αξίες στις οποίες πιστεύει: τις εκτεταμένες επικράτειες, την "ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών" και "την Κοινήν Ελληνική Λαλιά" [...] Είναι ένδειξη της μαεστρίας του ποιητή σ' αυτό το προτελευταίο ποίημα, το ότι μπορεί να κρατάει "και την πίτα γερή και τον σκύλο χορτάτο": μπορεί ν' αντιμετωπίζει με ειρωνεία μια στάση, κι ωστόσο να καταφέρνει να πείσει τον αναγνώστη για τις αλήθειες που κλείνει μέσα της».

Κ.Π. Καβάφης

Κ. Π. Καβάφης:
Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (σχολικό βιβλίο, σελ. 104)
επίσημος δικτυακός τόπος ,
ΠΟ.Θ.Ε.Γ.
Βικιπαίδεια ,
Ανεμόσκαλα, Συμφραστικός Πίνακας, Βιογραφία, Εργογραφία, Το ποιητικό έργο του
ΕΚΕΒΙ
Βιογραφικό σημείωμα [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Εποχές και Συγγραφείς. Η παγκοσμιότητα του Κων. Καβάφη (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ, μέσα από τη μαρτυρία της τελευταίας ανιψιάς του ποιητή ΧΑΡΙΚΛΕΙΑΣ ΚΑΒΑΦΗ (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Οι εικαστικές αναπαραστάσεις της μορφής του ποιητή ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΒΑΦΗ (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ 50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]