Το «Δώρο ασημένιο ποίημα» προέρχεται από τη συλλογή Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά, που γράφτηκε στο Παρίσι στα 1969-1970 και εκδόθηκε στην Αθήνα το 1971. Το πρώτο πρόσωπο στο οποίο είναι γραμμένο εκφράζει, με τρόπο άμεσο και τόνο εξομολογητικό, τον ίδιο τον ποιητή. Πρόκειται για ένα ποίημα λιτό στα εκφραστικά του μέσα, αλλά απαιτητικό ως προς την ερμηνευτική του προσέγγιση. Ο προσεκτικός αναγνώστης μπορεί να αναζητήσει τα κλειδιά της ερμηνείας μέσα στα δύο επίπεδα που ορίζουν το κείμενο: στο πραγματικό και στο φανταστικό.

Το πρώτο επίπεδο αντιστοιχεί στο πρώτο μέρος του ποιήματος και τελειώνει με τον στίχο «Όπως γίνεται για τις συμφορές», ενώ το δεύτερο αρχίζει με τον αντιθετικό σύνδεσμο «Όμως» και τελειώνει με τον στίχο/κατακλείδα Δώρο ασημένιο ποίημα, ο οποίος χρησιμοποιείται και ως τίτλος, δημιουργώντας ένα σχήμα κυκλικό. Οι δύσκολοι καιροί «της λύπης και της εξορίας» παραπέμπουν στην ιστορική συγκυρία που ορίζεται από τη δικτατορία. Ακολουθούν οι στίχοι «Και η πατρίδα μια τοιχογραφία μ' επιστρώσεις διαδοχικές φράγκικες ή σλαβικές που αν τύχει και βαλθείς για να την αποκαταστήσεις πας αμέσως φυλακή και δίνεις λόγο / Σ' ένα πλήθος Εξουσίες ξένες...» στους οποίους δίνονται τα σήματα που ορίζουν το ιστορικό/πραγματικό επίπεδο του ποιήματος. Από τον στίχο «Όμως ας φανταστούμε...» ξεκινά το δεύτερο/φανταστικό επίπεδο, μέσα στο οποίο η ποίηση βρίσκει τον χώρο της, δημιουργεί, και σώζει τον ποιητή και την αλήθεια του. Όπως παρατηρεί και ο Δημήτρης Μαρωνίτης, «στο δεύτερο, φανταστικό επίπεδο, η ποίηση παρακάμπτει τις εκτρωματικές ιστορικές συνθήκες, ανακαλύπτει ένα χώρο καταφυγής, σκηνοθετεί ένα παιχνίδι με αυστηρούς και απροσδόκητους όρους και επιβάλλει τη μικρή της νίκη». Κατά την άποψη του ίδιου μελετητή, όπως συμβαίνει και στο ποίημα του Κ.Π. Καβάφη «Δαρείος», το προϊόν της σύγκρουσης ποίησης και ιστορίας είναι και εδώ το ποίημα: «απραγματοποίητο στο πραγματικό και προσωπικό επίπεδο, τελειωμένο και κοινό αγαθό στο φανταστικό επίπεδο». Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης στην υποδειγματική ανάγνωση αυτού του ποιήματος, μέσα από τη σχέση ποίησης - ιστορίας και φαντασίας, παρατηρεί επίσης: «Για να λειτουργήσει η ποίηση και η γλώσσα της στους βάναυσους καιρούς, για να κρυσταλλωθεί ο ποιητικός λόγος σε συγκεκριμένο ποίημα, επιβάλλονται ορισμένες αποφασιστικές επιλογές:

α) Πρέπει να εμπιστευτούμε τη φαντασία μας· δεν έχει σημασία αν το φανταστικό μας καταφύγιο θα είναι παραδοσιακό και ελληνικής ιθαγένειας (παλιών καιρών αλώνι) ή σύγχρονο και τεχνολογικά απρόσωπο (πολυκατοικία).

β) Πρέπει να υποταχτούμε στους κανόνες ενός παιχνιδιού - μιας παιδιάς.

γ) Όροι του παιχνιδιού: προσφέρεις μιαν αλήθεια, την ώρα που χάνεις το παιχνίδι. Τέλος του παιχνιδιού: όλοι βγαίνουν κερδισμένοι, με τους όρους αυτούς, κρατώντας στα χέρια τους ένα αντίτιμο της αλήθειας που πρόσφεραν, αντίδωρο της παραδοχής της ήττας τους στο παιχνίδι, ένα δώρο: όχι ένα ασημένιο νόμισμα, αλλά ένα ασημένιο ποίημα».ω

Η «συλλαβική» γραφή της αλήθειας δεν εξαντλείται στους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες, αλλά απαιτεί τη συνδρομή του συναισθήματος, της φαντασίας και της ενόρασης. Η ποίηση, κατά τον Ελύτη, δε χρειάζεται τη λογική ανάλυση, αλλά την ευαισθησία μιας ποιητικής νοημοσύνης. Μέσα από αυτήν την «αναλφάβητη» γλώσσα ο ποιητής διαβάζει τον κόσμο με μια ματιά πιο αληθινή, που διακρίνει το βάθος των πραγμάτων, τη λάμψη των χρωμάτων και την ουσία των μικρών και των μεγάλων ιδεών. Αν φανταστούμε λοιπόν ένα παιχνίδι, όπου κάθε φορά αυτός που χάνει πρέπει να πει και να δώσει μιαν αλήθεια, τότε όσοι παίζουν θα φύγουν με ένα δώρο ασημένιο ποίημα. Με άλλα λόγια, η σχέση της αλήθειας με την ποίηση είναι μια σχέση αυθόρμητη και ανιδιοτελής σαν το παιχνίδι. Η ποίηση δεν έχει, άλλωστε, συγκεκριμένους κανόνες κατανόησης, αλλά δίνει στον καθένα τη δυνατότητα να φτιάξει το δικό του αλφάβητο για να την προσεγγίσει.

Οδυσσέας Ελύτης
στο βιβλίο «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας»
Βικιπαίδεια
Εποχές και Συγγραφείς. Οδυσσέας Ελύτης (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Της πατρίδας μου πάλι ομοιώθηκα. Οδυσσέας Ελύτης (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
«Το Άξιον εστί» [πηγή: Πολιτιστικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας]
Ιστοσελίδα: Καρβουνίδη Σαράντη / Πασιόπουλου Γεώργιου
Ανεπίσημος Ιστότοπος Του Οδυσσέα Ελύτη
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Βιογραφία, Βιβλιογραφία, Εργογραφία, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Μικρός Αναγνώστης
Βιογραφία, Βιβλιογραφία, Εργογραφία, Κριτικά Κείμενα, Πολιτιστικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας
Ψηφίδες, Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Γιάννης Τσαρούχης, βιογραφία και έργα
στην Εθνική Πινακοθήκη ,
στο paleta art , ,
στο artnet ,
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο lifo (44 άνδρες του Γ. Τσαρούχη)
στο lifo (για την αφιερωματική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Γιάννης Τσαρούχης: «Είμαι ερευνητής με μεγάλη περιέργεια», άρθρο της Ειρήνης Σπυριδάκη στο art magazine
Γιάννης Τσαρούχης: το έργο του και η αναδρομική του έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη , άρθρο της Νάνσυ Μπαλούτογλου στο art magazine
ταινίες:
Γιάννης Τσαρούχης ,
Γιάννης Τσαρούχης, Σπουδή για πορτραίτο. 1981 ,
Γιάννης Τσαρούχης, Βιογραφίες ,
Τα ζεϊμπέκικα του Γιάννη Τσαρούχη,