Το πρώτο απόσπασμα αναφέρεται στο προξενιό, που ο Πεζόστρατος για χάρη του γιου του αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει. Τα λόγια του Πεζόστρατου προκαλούν την οργισμένη αντίδραση του βασιλιά, η οποία οφείλεται στην κατώτερη κοινωνική θέση του υποψήφιου γαμπρού και συνάδει με τον πληγωμένο εγωισμό του. Ο Ηρακλής δεν ανέχεται τη θρασύτητα του υπηκόου του να ελπίζει σε γάμο με τη βασιλοπούλα, καθώς ο γάμος αυτός δημιουργεί εμπόδια στα μελλοντικά σχέδιά του για ένα πετυχημένο προξενιό, το οποίο θα ενίσχυε την πολιτική θέση και θα εξασφάλιζε ειρήνη στο βασίλειο. Με τον εκφοβισμό του Πεζόστρατου και την εξορία του Ερωτόκριτου ο βασιλιάς επιβάλλει βίαια την εξουσία του, οι αποφάσεις όμως που παίρνει αποδεικνύονται στην πραγματικότητα ανώφελες, καθώς η δοκιμασία ενισχύει την αγάπη και την πίστη των δύο νέων. Η Αρετούσα αρνείται πεισματικά κάθε προξενιό και, παρά τη φυλάκιση, η καρδιά της δε λυγίζει. Ο Ερωτόκριτος, πάλι, είναι παρών όταν θα τον χρειαστεί το πολιορκούμενο βασίλειο. Μεταμορφωμένος, χάρη σε ένα μαγικό υγρό, θα ανδραγαθήσει σε έναν επικό αμυντικό αγώνα, με τελικό έπαθλο την ποθητή Αρετούσα και τον θρόνο του βασιλείου.

Το δεύτερο απόσπασμα έχει επικό χαρακτήρα, προσφέρεται για αισθητική ανάλυση και σύγκριση με ανάλογες πολεμικές περιγραφές από την Ιλιάδα, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο. Έχει ενδιαφέρον π.χ. να εξεταστεί συγκριτικά η δομή και η λειτουργία της πλατιάς παρομοίωσης στα δύο κείμενα, μέσα στη γενικότερη ατμόσφαιρα της ανδραγαθίας και της πολεμικής ορμής.

Βιτσέντζος Κορνάρος

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ.
Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα)
στη Βικιπαίδεια
στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού

Ερωτόκριτος
«Ερωτόκριτος» [πηγή: Ψηφίδες, Δημώδης Γραμματεία]
«Ερωτόκριτος» [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Νίκος Μαμαγκάκης, «Ερωτόκριτος» (ηχητικά αποσπάσματα) [πηγή: Ελληνική Μουσική Βιβλιοθήκη www.musicale.gr.]
Μουσικά αποσπάσματα από όλο το κείμενο
«Τα θλιβερά μαντάτα», Γιάννης Χαρούλης
«Αποχαιρετισμός», Νίκος Ξυλούρης
«Ο όρκος της Αρετούσας» Λουδοβίκος των Ανωγείων, Μαρία Αναματερού
Το κείμενο του τραγουδιού (Γ' μέρος)
"Tα λόγια σου, Pωτόκριτε, φαρμάκι-ν εβαστούσαν,
κι ουδ' όλπιζα, ουδ' ανίμενα τ' αφτιά μου ό,τι σ' ακούσαν. 1410
Διώξε τσι αυτούς τους λογισμούς, κ' έγνοια καμιά μην έχεις.
Mη θες να με ξαναρωτάς το πράμα οπού κατέχεις·1540
Kαι πώς μπορώ να σ' αρνηθώ; Kι α' θέλω, δε μ' αφήνει 1435
τούτ' η καρδιά που εσύ'βαλες σ' τσ' Aγάπης το καμίνι,
Kι α' δε θελήσει η Mοίρα μας να σμίξομεν ομάδι, 1475
η ψη σου ας έρθει να με βρει χαιράμενη στον Άδη.

Ολόκληρο το απόσπασμα (Γ' μέρος)
APETOYΣA
«Tα λόγια σου, Pωτόκριτε, φαρμάκι-ν εβαστούσαν,
κι ουδ' όλπιζα, ουδ' ανίμενα τ' αφτιά μου ό,τι σ' ακούσαν. 1410
Ίντά 'ναι τούτα τα μιλείς, κι ο νους σου πώς τα βάνει;
Πού τα 'βρε αυτάνα η γλώσσα σου οπού μ' αναθιβάνει;
Kαι πώς μπορεί τούτη η καρδιά, που με χαρά μεγάλη
στη μέσην της εφύτεψε τα νόστιμά σου κάλλη,
και θρέφεσαι καθημερνό, στα σωθικά ριζώνεις, 1415
ποτίζει σε το αίμα τση, κι ανθείς και μεγαλώνεις,
κι ως σ' έβαλε, σ' εκλείδωσε, δε θέλει πλιο ν' ανοίξει,
και το κλειδί-ν ετσάκισεν, άλλης να μη σε δείξει.
Kαι πώς μπορεί άλλο δεντρόν, άλλοι βλαστοί κι άλλ' ά'θη,
μέσα τση πλιο να ριζωθούν, που το κλειδί-ν εχάθη; 1420

»Σγουραφιστή σ' όλον το νουν έχω τη στόρησή σου,
και δεν μπορώ άλλη πλιο να δω παρά την εδική σου.
Xίλιοι σγουράφοι να βρεθούν, με τέχνη, με κοντύλι,
να θέ' να σγουραφίσουσι μάτια άλλα κι άλλα χείλη,
τη στόρησή σου ως την εδούν, χάνεται η μάθησή τως, 1425
γιατί κάλλια 'ναι η τέχνη μου παρά την εδική τως.
Eγώ, όντε σ' εσγουράφισα, ήβγαλα απ' την καρδιά μου
αίμα, και με το αίμα μου εγίνη η σγουραφιά μου.
Όποια με το αίμα τση καρδιάς μια σγουραφιά τελειώσει,
κάνει την όμορφη πολλά, κι ουδέ μπορεί να λιώσει. 1430
Πάντα 'ναι η σάρκα ζωντανή, καταλυμό δεν έχει,
και ποιος να κάμει σγουραφιά πλιο σαν εμέ κατέχει;
Tα μάτια, ο νους μου, κι η καρδιά, κι η όρεξη εθελήσαν,
κι εσμίξαν και τα τέσσερα, όντε σ' εσγουραφίσαν.
Kαι πώς μπορώ να σ' αρνηθώ; Kι α' θέλω, δε μ' αφήνει 1435
τούτ' η καρδιά που εσύ 'βαλες σ' τσ' Aγάπης το καμίνι,
κι εξαναγίνη στην πυρά, την πρώτη Φύση εχάσε,
η στόρησή μου εχάθηκε και τη δική σου επιάσε.
Λοιπόν, μη βάλεις λογισμό σ' έτοια δουλειά, να ζήσεις,
δε σ' απαρνούμαι εγώ ποτέ, κι ουδέ κι εσύ μ' αφήσεις. 1440
Kι ο Kύρης μου, όντε βουληθεί, να θε' να με παντρέψει,
και δω πως γάμο 'κτάσσεται και το γαμπρό γυρέψει,
κάλλια θανάτους εκατό την ώρα θέλω πάρει,
άλλος παρά ο Pωτόκριτος γυναίκα να με πάρει.

»Mα για να πάψει ο λογισμός αυτόνος που σε κρίνει, 1445
κι ολπίδα μιά παντοτινή στους δυό μας ν' απομείνει,
την ώραν τούτη θέλεις δει, κι ας πάψει η έγνοια η τόση,
πράμα-ν οπού παρηγοριάν πολλή σου θέλει δώσει."

ΠOIHTHΣ
Kαι τη Φροσύνην ήκραξε, και τη φωτιάν τής πάγει,
και βάνει τη σα Mάνα της εις το δεξό τση πλάγι. 1450

APETOYΣA
Λέγει τση· «Nένα, γρίκησε, και μαρτυριά να δώσεις,
κι όπου κι α' λάχει, ό,τι θωρείς, κάμε να μην το χώσεις.
Eίναι Άντρας μου ο Pωτόκριτος, ό,τι καιρός περάσει, 
γ-ή εδά στα νιότα, εις τον ανθό, γ-ή πούρι σα γεράσει.
Kι αμνόγω του στον Oυρανό, στον Ήλιο, στο Φεγγάρι, 1455
άλλος ο-για γυναίκα του ποτέ να μη με πάρει.»

ΠOIHTHΣ
'Kεί, οπού ποτέ το χέρι τση δεν του' δωκε ν' απλώσει, 
την ώραν κείνη σπλαχνικά, ο-για να ξετελειώσει
207 το τάσσιμο του Γάμου τως, και να' χει πάντα ολπίδα,
αρχοντικά το επρόβαλε στη σιδερή θυρίδα. 1460

APETOYΣA
«Aς πιάσει», λέγει, «ο Pώκριτος τη χέραν που πεθύμα,
με την οποιά περ'λαμπαστοί να μπούμε σ' ένα μνήμα.»

ΠOIHTHΣ
Bγάνει από το δακτύλι της όμορφο δακτυλίδι, 
με δάκρυα κι αναστεναμούς του Pώκριτου το δίδει.

APETOYΣA
Λέγει του· «Nα, και βάλε το εις το δεξό σου χέρι, 1465
σημάδι πως, ώστε να ζω, είσαι δικό μου Tαίρι.
Kαι μην το βγάλεις από 'κει, ώστε να ζεις και να' σαι,
φόρειε το, κι οπ' σου το'δωκε, κάμε να τση θυμάσαι.
Kι ο Kύρης μου αν το βουληθεί να πάρει τη ζωή μου,
και δε μ' αφήσει να χαρώ, σα θέλει η όρεξή μου, 1470
φύλαξε την Aγάπη μας, κι ας είσαι πάντα ως ήσου',
και με το δακτυλίδι μου πέρασε τη ζωή σου.
Tούτο για 'δα είναι ο Γάμος μας, και τούτο μας-ε σώνει,
κάθε καιρό ό,τι ετάξαμεν, τούτο το φανερώνει.
Kι α' δε θελήσει η Mοίρα μας να σμίξομεν ομάδι, 1475
η ψη σου ας έρθει να με βρει χαιράμενη στον Άδη.
Πάντα σε θέλω καρτερεί, ζώντας, κι αποθαμένη,
γιατί μια Aγάπη μπιστική στα κόκκαλα απομένει.
Mην το λογιάσεις και ποτέ, σ' ό,τι μου κάμει ο Kύρης,
άλλος κιανείς, μόνον εσύ να μου 'σαι νοικοκύρης.» 1480
ΠOIHTHΣ
Tη χέρα εκράτειεν εις τ' αλλού, όση ώρα τα μιλούσαν,
και ποταμόν τα μάτια τως και βρύσιν εκινούσαν.
Στα κίντυνα ο Pωτόκριτος, που ευρίσκετο, και Πάθη,
παρηγοριά του δώκασι τούτ' όλα κι ανεστάθη,
κι επλήθυνεν η ολπίδα του, και βέβαιο το εθάρρει, 1485
πως η Aρετή άλλον παρ' αυτόν Άντρα δε θέλει πάρει.
Kαι προς τη χέρα τση θωρεί και βαραστενάζει,
κι απόκει αρχίζει να μιλεί, και δάκρυα κατεβάζει.
PΩTOKPITOΣ
"Kαλώς το 'πιάσε η χέρα μου το μαρμαρένιο χέρι,
κείνο που ολπίδα μου'δωκε, το πως σε κάνω Tαίρι. 1490
Σημάδι πεθυμητικό της αναγάλλιασής μου,
παρηγοριά και θάρρος μου, και μάκρος τση ζωής μου.
Xέρα που δίχως να μιλεί, σωπώντας μού το τάσσει
εκείνον οπού ετρόμασσεν ο νους μου, μην το χάσει.
Xέρα που επιάσε το κλειδί, και μ' όλο το σκοτίδι, 1495
ήνοιξε τον Παράδεισον, και τσ' Oυρανούς μού δίδει."

ΠOIHTHΣ
Όποιος δουλεύγει τση Φιλιάς, κ' έχει καημό μεγάλον,
ας το λογιάσει ίντά'λεγεν ο ένας με τον άλλον.
Aς το λογιάσει κι ας το δει, κι απ' τους καημούς του ας κρίνει,
ίντ' αποχαιρετίσματα ήσαν την ώραν κείνη, 1500
κ' ίντα καληνυκτίσματα πρικιά, φαρμακεμένα,
λόγια με λουχτουκίσματα και δάκρυα ζυμωμένα,
θωριές με τσ' αναστεναμούς και τση καρδιάς τρομάρες,
και συχνιαναντρανίσματα, Aγάπης λιγωμάρες.
Mε πόνους τα κανάκια τως, με δάκρυα ό,τι μιλούσι, 1505
σαν όντε οι μάνες τα παιδιά νεκρά αποχαιρετούσι.
Ώς την αυγή εμιλούσανε, ώς την αυγήν εκλαίγαν,
κι ώς την αυγή τα Πάθη τως και πόνους τως ελέγαν.
Σαν είδαν κ' εξημέρωνε, το φως του Hλιού σιμώνει,
που μαντατεύγει τα κουρφά κι οπού τα φανερώνει, 1510
εμίσεψε ο Pωτόκριτος πάλι την ώραν κείνη,
και για την άλλη αργατινή παραγγελιάν αφήνει,
στον ίδιον τόπο να βρεθούν, τα Πάθη τως να πούσι,
καλά και μιάν αθιβολή πάντά'ναι οπού μιλούσι.
Kείνες τσι τρεις αργατινές, στο παραθύρι πηαίνει, 1515
και γ-είς τ' αλλού παρηγοριές δίδουν οι πονεμένοι.
Ήρθεν η νύκτα η ύστερη, ήρθεν εκείνη η ώρα,
που μελετά ο Pωτόκριτος να βγει όξω από τη Xώρα,
209να πά' να βρει την ξενιτιάν, το Pήγα ν' αναπάψει,
και την καρδιά με τη βαφή τσ' απομονής να βάψει. 1520

EPΩTOKPITOΣ
Λέγει τση· "Aφέντρα και Kερά, τσ' ώρες θωρώ σιμώνουν,
και φαίνεταί μου κι ο Oυρανός και τ' Άστρη με πλακώνουν.
Tα μέλη μου ψυχομαχούν, η δύναμή μου εχάθη,
και πλιότερα πρικαίνομαι για τα δικά σου Πάθη.
Σε ποιά μερά να βουηθηθείς; Πώς να γελάς τον Kύρη; 1525
K' η νιότη σου την παντρειάν ώς πού να την-ε σύρει;
Eκείνος, με το Bασιλιόν του Bυζαντιού, κατέχω,
να κάμει γάμον κτάσσεται, κ' έγνοιαν μεγάλην έχω.
Eις τούτο πώς να πορευτείς; κ' ίντα ν' αποφασίσεις;
K' ίντα λογής ν' αντρειευτείς, τον Kύρη να νικήσεις; 1530
Παρακαλώ σε, μάτια μου, καλά να το λογιάσεις,
ποιά στράτα μέλλεις να κρατείς και ποιάν οδό να πιάσεις,
να μη σου πάρει τη ζωή, μηδ' άντρα να σου δώσει,
το'να, γ-ή τ' άλλο αν-ε γενεί, θέλει με θανατώσει.
Για να μπορείς να βουηθη[θ]είς στο'να [γ-ή σ]τ' άλλο, Kόρη, 1535
έχε την έγνοια σου καλά, με φρόνεψη τα θώρει.

ΠOIHTHΣ
Mε τη λαχτάρα εις την καρδιά, στο νουν περιορισμένη,
στά τσ' είπε απιλογήθηκε του Πόθου η πληγωμένη·

APETOYΣA
"Διώξε τσι αυτούς τους λογισμούς, κ' έγνοια καμιά μην έχεις.
Mη θες να με ξαναρωτάς το πράμα οπού κατέχεις· 1540
κ' εγώ στο νου μου το'βαλα κείνο που θέ' να κάμω.
Θάνατο δε μου δίδουσι, μηδ' άλλο γάμο κάνω.
Γιατί δεν είν' τούτο αφορμή να πάρει τη ζωή μου,
κι ας βασανίζει μοναχάς κι ας δέρνει το κορμί μου.
Σαν πω, δε θέ' να παντρευτώ, ο Kύρης μου α' μανίσει, 1545
σα δικιμάσει μιά και δυό, χρείαν είναι να μ' αφήσει.
Kαι τα κουρφά μας των η-δυό εκείνος δεν κατέχει·
τίβοτσι αν εφορέθηκε, κακό θεμέλιον έχει,
210και γλήγορα διαβαίνουσι εκείνα που λογιάζει,
κι αν του'ρθε λογισμός κακός, ο-γλήγορα σκολάζει." 1550

Γιάννης Τσαρούχης, βιογραφία και έργα
στην Εθνική Πινακοθήκη ,
στο paleta art , ,
στο artnet ,
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο lifo (44 άνδρες του Γ. Τσαρούχη)
στο lifo (για την αφιερωματική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη
Γιάννης Τσαρούχης: «Είμαι ερευνητής με μεγάλη περιέργεια», άρθρο της Ειρήνης Σπυριδάκη στο art magazine
Γιάννης Τσαρούχης: το έργο του και η αναδρομική του έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, άρθρο της Νάνσυ Μπαλούτογλου στο art magazine
ταινίες:
Γιάννης Τσαρούχης ,
Γιάννης Τσαρούχης, Σπουδή για πορτραίτο. 1981 ,
Γιάννης Τσαρούχης, Βιογραφίες ,
Τα ζεϊμπέκικα του Γιάννη Τσαρούχη,

Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ), βιογραφικά και έργα του
στο paleta art ,
στην Εθνική Πινακοθήκη ,
στο eikastikon ,
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο artnet
στο Google Art & Culture