Η υπόθεση της χαμένης τραγωδίας του Ευριπίδη Σκύριοι δίνει σημαντικές πληροφορίες για την κόρη του βασιλιά της Σκύρου Λυκομήδη, τη Δηιδάμεια, ορφανή από μητέρα:
Η Θέτιδα επειδή γνώριζε το πεπρωμένο του παιδιού της, Αχιλλέα, θέλοντας να τον εμποδίσει να εκστρατεύσει εναντίον του Ιλίου, τον εμπιστεύτηκε μεταμφιεσμένο με γυναικεία ενδύματα στον βασιλιά των Σκυρίων (στ. 17). Εκείνος που ανέτρεφε κόρη με το όνομα Δηιδάμεια, ορφανή από μητέρα, τη μεγάλωνε μαζί με τον Αχιλλέα, χωρίς να γνωρίζει ποιος είναι (στ. 20). Ο Αχιλλέας κρυφά την κατέστησε έγκυο (στ. 22). Επειδή χρησμοί πρόσταζαν όσους βρίσκονταν υπό τις διαταγές του Αγαμέμνονα να μην εκστρατεύσουν χωρίς τον Αχιλλέα.
Στην αυλή, λοιπόν, του βασιλιά της Σκύρου έκρυψε η Θέτιδα έκρυψε τον γιο της Αχιλλέα, εννέα μόλις ετών!, μεταμφιεσμένο σε κορίτσι, για να μπορέσει να τον προφυλάξει από τη μοίρα που τον περίμενε αν συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο. Εκεί έφερε το όνομα Πύρρα ή Ίσσα ή Κερκυσήρα και συστηνόταν ως μία από τις κόρες του βασιλιά ή ως κόρη της αυλής (Αριστόνικος, fr. 1.3· Φώτιος, κώδ. 190), ενώ, όπως λέγεται στην υπόθεση της τραγωδίας Σκύριοι, ούτε ο ίδιος ο βασιλιάς γνώριζε την πραγματική ταυτότητά «της»: ταύτηι [με τη Δηιδάμεια] συνεπαρθένευε[ν αὐτὸν [τον Αχιλλέα] ἀγνο[ούμ]ενον [τον Λυκομήδην] ὅς ἐστιν (στ. 20). Διαμένοντας ο Αχιλλέας στον γυναικωνίτη, πλάγιασε κάποια στιγμή με τη Δηιδάμεια, και μαζί απέκτησαν ένα γιο, τον Πύρρο ή Νεοπτόλεμο, ίσως και τον Όνειρο. Κατά άλλη εκδοχή, η Δηιδάμεια απλώς μεγάλωσε τον Νεοπτόλεμο, γιο του Αχιλλέα από την Ιφιγένεια. Στην πρώτη εκδοχή, ο Αχιλλέας άφησε πίσω του την έγκυο και θλιμμένη Δηιδάμεια, για να ακολουθήσει στην Τροία τον Οδυσσέα, τον Αίαντα Τελαμώνιο και τον Φοίνικα, που με δόλο φανέρωσαν την ταυτότητα του μεταμφιεσμένου νέου (Απολλόδ. 3.13.8 ). Χρόνια αργότερα, η Δηιδάμεια ζήτησε από τον Νεοπτόλεμο, να πάρει τη θέση του πατέρα του στον ίδιο πόλεμο· εκείνη την εποχή ο νέος θα πρέπει να ήταν δεκαοκτώ ετών (Σχ. Ομ. Ιλ. Ι 668b). Μετά τον θάνατο του Αχιλλέα και το τέλος του πολέμου, ο Νεοπτόλεμος πάντρεψε τη μητέρα του με τον σύμμαχό του Έλενο, γιο του Πριάμου, ο οποίος τον είχε ακολουθήσει στην Ήπειρο (Σοφ., Φιλοκτήτης 243· Βίων Σμυρναίος, Επιθαλάμιος Αχιλλέως και Δηιδάμειας 9 [1]· Υγίνος 96· Φιλόστρατος, Ηρωικός 46.4· Κόιντος Σμυρναίος 7.184 κ.ε.· Πρόκλος, Χρηστομάθεια (επιτομή), γραμμή 131· Σχόλια Ομ. Ιλ. 19.332.23· Σχόλ. Λυκόφρ. Αλεξ. 183 και 277).
Ο δεύτερος γιος του Αχιλλέα και της Δηιδάμειας, ο Όνειρος, λέγεται ότι σκοτώθηκε από τον Ορέστη σε μονομαχία, για το μέρος όπου θα έστηναν τη σκηνή του ο καθένας, μη γνωρίζοντας ποιος είναι: Ἀχιλλέως καὶ Δηϊδαμίας δύο ἐγενέσθην παῖδες, Νεοπτόλεμος καὶ Ὄνειρος· καὶ ἀναιρεῖται κατ´ ἄγνοιαν ὑπὸ Ὀρέστου ἐν Φωκίδι ὁ Ὄνειρος περὶ σκηνοπηγίας αὐτῷ μαχεσάμενος (Πτολεμαίος Χέννος, Νέα Ιστορία, 3 στο Φώτ. κώδ. 190, σ. 148b) .
Ωστόσο, όλη αυτή η ιστορία είναι άγνωστη στην Ιλιάδα, όπου δεν γίνεται καμιά αναφορά στη Δηιδάμεια ή στην παρενδυσία του Αχιλλέα, ως αποτέλεσμα του φόβου της μητέρας Θέτιδας, ή στην ανακάλυψη του μεταμφιεσμένου Αχιλλέα με τα τεχνάσματα του Οδυσσέα. Εξάλλου, στη ραψωδία Λ της Ιλιάδας ο Νέστορας θυμίζει στον Πάτροκλο πως ο ίδιος μαζί με τον Οδυσσέα είχαν επισκεφθεί τον Πηλέα στη Φθία, όπου και φιλοξενήθηκαν, προκειμένου να προσκαλέσουν τους δύο νέους να συμμετάσχουν στον πόλεμο, οι οποίοι δέχτηκαν, μάλιστα με τη συναίνεση και τις συμβουλές των γονιών τους (Ιλ., Λ 765-768). Όσο για την παρουσία του Αχιλλέα στη Σκύρο, ο Όμηρος δέχεται ότι ο ήρωας πράγματι βρέθηκε εκεί αλλά μόνο για να την κυριεύσει (Ι 663-668). Δεύτερη φορά γίνεται αναφορά στο νησί, όταν ο Αχιλλέας μπροστά στον νεκρό Πάτροκλο θυμάται το νησί στον οποίο βρίσκεται ο γιος του, Νεοπτόλεμος, για να προσθέσει ότι η είδηση του θανάτου του γιου του ή του πατέρα, του Πηλέα, θα ήταν μικρότερο κακό από τον θάνατο του αγαπημένου του φίλου. Και ακόμη, σκεφτόταν πως, αν πέθαινε ο ίδιος, ο Αχιλλέας, θα ’ταν ο Πάτροκλος που θα ’παιρνε το παιδί και θα το μυούσε στον κόσμο του πατέρα του (Τ 314-336).
Σε Σχόλιο στον στίχο 668 της ένατης ραψωδίας διασώζεται η παράδοση ότι ο Αχιλλέας κυρίευσε το βραχώδες νησί, την περίοδο που συγκεντρωνόταν στρατός στην Αυλίδα, ώστε να εξαναγκάσει τους υπηκόους του Πηλέα Δόλοπες να πάρουν μέρος στον πόλεμο, καθώς εκείνοι είχαν εξεγερθεί εναντίον του. Τότε ήταν που τὸν Νεοπτόλεμον ἐπαιδοποιήσατο. Αλλά και η μεθομηρική λογοτεχνία συνέδεσε το όνομα του Αχιλλέα με την άλωση της Σκύρου ἡρωϊκῶς πανοπλίαν αὐτὸν ἐνδύσας εἰς τὴν Σκῦρον ... ἀνδρῶν διαπραξόμενον ἔργα και όχι έργα γυναικών, διασώζοντας έτσι την ηρωική αντίληψη περί χρέους, τιμής και ανδρισμού, αν και σε ορισμένους ποιητές δεν αμφισβητείται αυτός, κάθε άλλο μάλιστα καθώς επιβεβαιώνεται από τον βιασμό της Δηιδάμειας –υπέκυψε στη βία του ανδρός [...], ωστόσο, ήθελε να υποταχθεί στη δύναμη–, οπότε και αποκαλύφθηκε ότι η συγκάτοικος στον κοιτώνα των κοριτσιών ήταν αγόρι (Οβ., Ars Amatoria [Αχιλλέας και Δηιδάμεια] 1. 681-706). Στην Εφημερίδα του Τρωικού Πολέμου του Δίκτη ο ήρωας επιτέθηκε σε πόλεις ξακουστές για τα πλούτη, ανάμεσα σε αυτές και η Σκύρος, και τις αφάνισε (Β 16), ενώ στον Ηρωικό του Φλάβιου Φιλόστρατου ο Αχιλλέας βρέθηκε στη Σκύρο, για να εκδικηθεί τον θάνατο του Θησέα από τον Λυκομήδη, του χάρισε όμως τη ζωή και παντρεύτηκε την κόρη του Δηιδάμεια (46.1-4). Στα Κύπρια (παρατίθενται συνοπτικά στη Χρηστομάθεια του Πρόκλου) αναφέρεται ότι ο Αχιλλέας βρέθηκε στη Σκύρο εξαιτίας μιας θύελλας και εκεί παντρεύτηκε/βίασε τη Δηιδάμεια· τα ίδια και ο ποιητής της Μικράς Ιλιάδος –Πηλείδην δ' Ἀχιλῆα φέρεν Σκῦρόνδε θύελλα, / ἔνθα γ' ἐς ἀργαλέον λιμέν' ἵκετο νυκτὸς ἐκείνης, απ. 5.24.1).
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο μύθος της Δηιδάμιας είναι μια ακόμη χαρακτηριστική περίπτωση πώς η τραγωδία αξιοποιεί παράπλευρες πληροφορίες που δίνονται στο έπος (στη συγκεκριμένη περίπτωση η κατάκτηση της Σκύρου από τον Αχιλλέα και η ύπαρξη ενός γιου, του Νεοπτόλεμου, χωρίς άλλες πληροφορίες για τη μητέρα) και πώς, στη συνέχεια, ο μύθος μπορεί να γίνει αφορμή για διερεύνηση αξιών (η εκθήλυνση και ο ανδρισμός του ήρωα) και αντανάκλαση ζητημάτων κοινωνικών, όπως των έμφυλων ταυτοτήτων.
[1] Το ποίημα παρουσίαζε μια καρικατούρα του Αχιλλέα, όταν ο ήρωας, ντυμένος γυναικεία, βρήκε καταφύγιο στην αυλή του βασιλιά Λυκομήδη στη Σκύρο. Ήταν η περίοδος που το παραδοσιακά ηρωικό αναθεωρούνταν. (Βλ. εδώ)
Σχετικά λήμματα
ΑΙΑΝΤΑΣ, ΑΧΙΛΛΕΑΣ, ΕΚΤΟΡΑΣ, ΕΛΕΝΗ, ΕΛΕΝΟΣ, ΛΥΚΟΜΗΔΗΣ, ΟΝΕΙΡΟΣ, ΟΡΕΣΤΗΣ, ΠΡΙΑΜΟΣ,