ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Remedios Varo (1913-1963)

Τολμηρό επαναστατικό και καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε κυρίως στη Γαλλία στις αρχές του 20ου και κυρίως στην περίοδο του μεσοπολέμου.

Γνωρίσματα

Το σπάσιμο της παραδοσιακής αισθητικής του στίχου και της λογικής
Η τυχαία καταγραφή ελεύθερων συνειρμών και η απολύτρωση του υποσυνειδήτου
Το ονειρικό ύφος και η γοητεία των οραματικών παραστάσεων
Η επιστροφή στον έρωτα , τη φύση και τη χαρά της ζωής
Η αχαλίνωτη φαντασία, η κρυστάλλινη διαύγεια των εικόνων και η δυναμικότητα των λέξεων
Οι αιφνιδιαστικές αντιθέσεις και η σκοτεινότητα

Δημήτρης Γέρος

Ελληνικός υπερρεαλισμός

Υψικάμινος του Ανδρέα Εμπειρίκου, 1935. Το πιο αυθεντικό ελληνικό υπερρεαλιστικό αυτοματικό κείμενο. Βασικά γνωρίσματα της συλλογής: απουσία αισθητικής, συνειρμική αλληλουχία, απρόοπτο και ειρωνικό στοιχείο, γλωσσικές ανατροπές.

Χωρίς σημεία στίξεως, με γλώσσα κυρίως λόγια και εξεζητημένη, με φράσεις ατέρμονες, με άψογη σύνταξη αλλά χωρίς προφανή λογικό ειρμό η Υψικάμινος φαίνεται να ανταποκρίνεται στις επιταγές του ελεύθερου συνειρμού και της συνακόλουθης αυτόματης γραφής, που είχε διακηρύξει ο Andr? Breton και ο κύκλος του […]Τα ποιήματα της Υψικαμίνου είναι χαρακτηριστικά δείγματα μιας ποιητικής έκρηξης, ενός ξεσπάσματος φαντασίας και μιας γλωσσικής πανδαισίας που δεν περιορίζεται στη δημοτική ή την καθαρεύουσα. Ο Εμπειρίκος δεν ακολουθεί τη γραμματική της καθαρεύουσας, αλλά επιλέγει μια ανορθόδοξη χρήση της τόσο στο λεξιλόγιο όσο και στις συντακτικές φόρμες, προκειμένου να δημιουργήσει νέες ποιητικές καταστάσεις, αλλά και να προκαλέσει. Μ? έναν ρητορισμό, μια μεγαλορρημοσύνη να κυριαρχεί στον λόγο του, που είναι μονίμως απογειωμένος, με τις εικόνες να διαδέχονται η μια την άλλη με ρυθμό φρενήρη, αλλά και με έναν πηγαίο λυρισμό που βρίσκει το αντίκρισμα και την υποδοχή του στην ερωτική του έκφανση, αποτέλεσαν και αποτελούν τα ακραιφνέστερα δείγματα υπερρεαλιστικού ελληνικού λόγου.

Ο Βeaton Roderick για τον Εμπειρίκο

Ανδρέας Εμπειρίκος

Νίκος Εγγονόπουλος

χρησιμοποιεί την αυτόματη γραφή με τρόπο μάλλον εγκεφαλικό, συνδυάζοντας αντίθετες και απροσδόκητες καταστάσεις, ανατρέποντας τη συνήθη λογική κι αισθητική, γι΄ αυτό και προκάλεσε περισσότερες αντιδράσεις. Ο υπερρεαλισμός του Εγγονόπουλου διαφέρει από του Εμπειρίκου π.χ. το ποίημα έχει μια λογική συγκρότηση αλλά η ποιητική φαντασία το μετατρέπει σε παράλογο.

Οι συντηρητικοί αθηναϊκοί λογοτεχνικοί κύκλοι κυριολεκτικά σκανδαλίστηκαν από τη γνήσια υπερρεαλιστική φωνή του ποιητή και προσπάθησαν να τον εξευτελίσουν, φτάνοντας ως την παρωδία των ποιημάτων του. Βαθιά θιγμένος αλλά και με περισσότερο πείσμα, όπως ομολογούσε ο ίδιος ο ποιητής αργότερα, εξέδωσε την επόμενη κιόλας χρονιά (1939) τη δεύτερη ποιητική του συλλογή, Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής, το οποίο γνώρισε ανάλογη υποδοχή. Τα ποιήματά του θεωρήθηκαν εξεζητημένα, ελιτίστικα παιχνίδια και παραγνωρίστηκε εντελώς η βαθιά λυρική τους διάσταση, ενώ οι τεχνικές και τα τεχνάσματα του ποιητή παρερμηνεύτηκαν.

Την περίοδο 1942 ? 1943 συνέγραψε το εκτενές ποίημα Μπολιβάρ, με το οποίο κατέκτησε δικαιωματικά μια εξέχουσα θέση στην νεότερη λογοτεχνία μας. Εμμένοντας στους υπερρεαλιστικούς τρόπους, ο ποιητής μεταχειρίστηκε το όνομα και την προσωπικότητα του αγωνιστή της Λατινικής Αμερικής Σίμωνος Μπολιβάρ για να συγγράψει ένα πραγματικό ύμνο στον άνθρωπο που ξέρει να αγωνίζεται, πέρα από κάθε περιορισμό, έναν ύμνο ελευθερίας, πέρα από ρητορείες και τα συνήθη φληναφήματα, ένα υψηλότατο δείγμα ποιητικής τέχνης, αλλά και μια ειλικρινή κατάθεση ψυχής.

Νίκος Εγγονόπουλος

Ν. Εγγονόπουλος, Καζανόβας [ακουαρέλα]

Οδυσσέας Ελύτης (Προσανατολισμοί, Ήλιος ο πρώτος):

γονιμοποιεί την πλούσια φαντασία του με την νέα τεχνοτροπία: δροσερές εικόνες από το Αιγαίο, νησιά, γλάροι, καράβια, ονειρικό στοιχείο, ανάλαφρη μαγεία. Η ποίηση του έχει εσωτερικό ρυθμό, αισθητικό και συναισθηματικό ειρμό, ανήκει στους αιρετικούς υπερρεαλιστές, αλλά γενικά δεν θεωρείται υπερρεαλιστής ούτε κι ίδιος αποδεχόταν αυτόν τον χαρακτηρισμό.

Οδυσσέας Ελύτης

Νίκος Γκάτσος , Αμοργός.

Ποίημα υπερρεαλιστικό όχι όμως αυτοματικό. Λόγος μοντέρνος, διαποτισμένος με έντονο μεταφυσικό στοιχείο. αποπνέει ζεστή ανθρωπιά.

«Η Αμοργός, για την οποία λέγεται ότι γράφτηκε μέσα σε μια νύχτα με τη μέθοδο της “αυτόματης γραφής”, είναι ουσιαστικά μια ενιαία σύνθεση, που την αποτελούν έξι ποιητικές ενότητες με διαφορετική μορφή και διάθεση. Με μια έννοια, μπορεί να θεωρηθεί ως επιτομή της νεοελληνικής λογοτεχνίας, γιατί συμπυκνώνει την ιστορία της από το δημοτικό τραγούδι ως τον υπερρεαλισμό και από το λαϊκό παραμύθι ως τον ακαδημαϊκό λόγο, συνδέοντας τους επιμέρους εκφραστικούς τρόπους σ’ ένα είδος μουσικής συμφωνίας με κάποια υπόρρητα κοινά μοτίβα. Ο ακριβής προσδιορισμός αυτών των μοτίβων δεν είναι εύκολος και ίσως ούτε εφικτός· είναι πάντως αρκετά φανερό ότι έχουν να κάνουν με την αίσθηση της αέναης ροής του κόσμου, τη μελαγχολία για κάποιο χαμένο όνειρο, αλλά και την αναζήτηση καινούργιων οριζόντων»

[Δημοσθένης Κούρτοβικ, Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς. Ένας κριτικός οδηγός, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1995, Σσ.56]