Τ’ ομορφοχτισμένο Κάστρο του Πασσαβά, βαθειά ριζωμένο σ’ ένα λόφο, βρίσκεται στο τέλος της πεδινής ανατολικής Μάνης και ακριβώς στο σημείο που περνάει η κλεισούρα για τη βραχώδη περιοχή. Με τους περιφερειακούς του πύργους και τα δαντελένια μπεντένια του, ηλιάζεται σήμερα ήρεμο, μαυρισμένο, χορταριασμένο, επιβλητικό, μισοξεχασμένο στασίδι της Ιστορίας. Ο ταξιδιώτης που περνά κάτω από τη βορεινή απόκρημνη πλευρά του (το μοναδικό δρόμο για την Καρυούπολι και την Οίτυλο), θωρώντας ψηλά το Κάστρο, νοιώθει ξέμακρος από το σημερινό κόσμο, πετά κοντά σε παληές Ιστορίες και εποχές, με κόσμους γεμάτους πολεμικούς ξεσηκωμούς, Ιπποτικά έθιμα και υλοποιημένους ρωμαντικούς θρύλους, πού εξακολουθούν να διηγούνται οι συνταξιδιώτες του. Κι’ ακούει πάντα την επωδό: Ο Πασσαβάς ήταν για αιώνες το σύνορο της Μάνης. Πρωτάρχισε ν’ ακούγεται αυτό το ξενόηχο τοπωνύμι, όταν οι Φράγκοι της Τετάρτης Σταυροφορίας κατέκτησαν τον Μωρηά και μοίρασαν στους Άρχοντες και τους Ιππότες, κατά διαταγήν του Πρίγκηπα Cuillaume de Champlitte-Champenois (Γουλιέλμου Σαμπλίτη) τη χώρα σε φέουδα (1209).

«Του μισίρ Ντζά γαρ ντε Νουηλή ο Πασσαβάς του εδόθη
και τέσσαρα φίε να κρατή, φλάμπουρον να βασταίνη,
να ένι πρωτοστάτορας, να τα έχη ιγονικόν του».

Πούθε πήρε το όνομα η περιοχή και ποιά η σημασία της λέξεως, προσπαθούν να ερμηνεύσουν οι Ιστορικοί με εικασίες. Ο Άγγλος ιστορικός Μίλλερ (Φραγκοκρατία τ. Ι σελ. 78) το συνδέει με το πολεμικό πρόσταγμα των Γάλλων passe-avant, που σημαίνει «προχώρει», ο δε δικός μας Καθηγητής Απ. Δασκαλάκης (Μάνη σελ. 14) το συσχετίζει με την φράσιν pas-avant που σημαίνει «ουχί περαιτέρω».

Προσθέτω την ετυμολογίαν από τη γαλλική λέξη passe-vant (ουσ. αρσενικό) που θα πη το μέρος της γέφυρας που συγκοινωνεί η πρώρα (ενός πλοίου) με την πρύμνη του. Γιατί η θέσι του Πασσαβά μοιάζει κάπως με γέφυρα που συνδέει την απροπέλαστη βραχώδη Μάνη με την πεδινή ανατολική περιοχή της.

Θα προσθέσω ακόμη ότι κατά την Γαλλικήν ορολογίαν «Πασσαβάν» σημαίνει :

Αδεια κυκλοφορίας, ή τίτλος αποστολής ή κινήσεως ο οποίος δίδεται εις τους κατόχους ή τους μεταφορείς των οποίων τα εμπορεύματα πρόκειται να κυκλοφορήσουν ή να μεταφερθούν εν γένει είτε εις την περιοχήν των συνόρων είτε ατμοπλοϊκώς από ένα Γαλλικό λιμάνι εις άλλο επίσης Γαλλικό, είτε από ένα σημείον εις άλλο του Γαλλικού εδάφους μέσω ξένου εδάφους. Επίσης δε «Πασσαβάν» είναι ή «Άδεια κυκλοφορίας» η παρεχομένη όταν η μεταφορά ενός ποτού υποκειμένου εις δασμόν, λαμβάνει χωράν εις τόπον απαλλασσόμενον φορολογίας.

Και θα υπενθυμίσω ότι σήμερον διατηρείται το τοπωνύμιον «Φόρος» ή «διόδια» εις τα σημεία όπου είναι ή ήτο τοποθετημένον Τελωνειακόν ή Δημοτικόν φυλάκιον ελέγχου ή φορολογίας, όπου οι μεταφορείς επλήρωναν τον φόρον ή έδειχναν την ατελή άδειαν μεταφοράς.

Ας σημειωθή ότι επί Κατοχής το Ψυχικό της Αττικής είχε χάσει το όνομά του και το είχε αντικαταστήσει με τον τίτλο: «Πόστο Μπλόκο» από το φυλάκιον Ελέγχου του Ιταλικού Φρουραρχείου, όπου οι διερχόμενοι έδειχναν την άδειαν μετακινήσεώς των ή μεταφοράς εμπορευμάτων του Ιταλικού Φρουραρχείου, το «πασσαβάν» δηλαδή των Φράγκων.

Γίνεται λοιπόν φανερόν ότι εις την τοποθεσίαν «Πασσαβάς» οι διερχόμενοι έδειχναν την άδειαν μετακινήσεώς των ή μεταφοράς εμπορευμάτων, και από τας Αδείας «passavant” επήρε το όνομα ο τόπος και το Κάστρο.