Η θέση της γυναίκας στα τέλη του 19ου αιώνα
Το φύλο των γυναικών
«Όσο ο 19ος αιώνας πλησιάζει προς το τέλος του και η ελληνική κοινωνία οδεύει αμετάκλητα στον εξαστισμό και εξευρωπαϊσμό της, πυκνώνουν οι αναφορές στο φύλο των γυναικών. Βέβαιο είναι ότι ο 19ος αιώνας δεν ανακαλύπτει το φύλο των γυναικών. Αναδιευθετεί ωστόσο μια παλιά υπόθεση, εγγράφοντάς τη στη δική του, νεωτερική, λογική οργάνωσης. [?] Άνδρες και γυναίκες οργανώνονται σε δυο αντιστικτικές μεταξύ τους κατηγορίες, αποκτούν διαμετρικά αντίθετα έμφυλα πρότυπα, διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους και διαφορετικά δικαιώματα εδραιωμένα στη φύση. Μια ισχυρή, ενίοτε “φυσική” και ενίοτε θεϊκή, γλώσσα νομιμοποιεί την κατασκευή του ανδρισμού και της θηλυκότητας και ταυτοποιεί το κάθε φύλο σε διαφορετικό χώρο. Το μεν φύλο των ανδρών ταυτίζεται με το χώρο που αποκαλεί δημόσιο, το χώρο του πολιτισμού, της κοινωνίας, της πολιτικής, της εργασίας, των αποφάσεων, των εξουσιών, των δικαιωμάτων, της εγγραμματοσύνης, του ορθολογισμού, των κοινωνικών σχέσεων, του κοινωνικού χρόνου. Το δε φύλο των γυναικών ταυτίζεται με ένα δεύτερο χώρο που αποκαλείται ιδιωτικός και είναι ο χώρος της οικογένειας, των παιδιών, των αισθημάτων, της φροντίδας, της θυσίας, των προσωπικών σχέσεων, του άχρονου.»
Ρεπούση Μ., «Το φύλο των γυναικών. Έμφυλες ομάδες και γυναικείες οργανώσεις» στο Παναγιωτόπουλος Β. (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000,/i>, τ.5, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ.187.
Εργαζόμενες γυναίκες
«Για πρώτη φορά, τον 19ο αιώνα διαχωρίζεται και στην Ελλάδα για τις γυναίκες ο χώρος και ο χρόνος εργασίας από τον χώρο και τον χρόνο της οικογένειας. Οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις τους, στην οικογένεια διατηρούνται χωρίς καμιά, έστω και ελάχιστη, μείωση. Παραμένουν κυρίαρχες στη ζωή τους αφού ούτε και οι ίδιες τις αμφισβητούν. Στις μεγαλύτερες πόλεις της τότε Ελλάδας αρχίζει να σχηματίζεται μια προβληματική και νόθα αστική τάξη που χρειάζεται σε διαφόρους τομείς αυτό το εργατικό δυναμικό. Τα γυναικεία επαγγέλματα που εμφανίζονται αυτά τα χρόνια είναι επαγγέλματα που δεν προϋποθέτουν ούτε καν τις στοιχειώδεις γραμματικές ή επαγγελματικές γνώσεις. Απασχολούνται ως υπηρέτριες, εργάτριες γης, πλύστρες, αλλά και αχθοφόροι ή στην ανόρυξη λίθων. Ακόμη σαν μοδίστρες, υφάντρες, κορδελιάστρες, καπελούδες. Αλλά και μαίες και νοσοκόμες. Δούλευαν όμως και σαν εργάτριες, σε μικρότερο βέβαια ποσοστό, σε βιομηχανίες ή βιοτεχνίες που παρήγαγαν συγκεκριμένα προϊόντα: κλωστοϋφαντουργία, καπνοβιομηχανία, μεταξουργεία. Τα επαγγέλματα είχαν οριστεί κατά φύλο. Κατά κανόνα οι εργάτριες αρχίζουν να δουλεύουν σε μικρότερη ηλικία από τους άντρες, 10-12 χρόνων, ίδιες ώρες, 12-14 την ημέρα, με ίδιες συνθήκες αλλά αμείβονται με ποσό κάτω του 1/2 ή 1/3 του αντρικού μεροκάματου.»
Χρονάκη Ζ., «Εργαζόμενες γυναίκες», Γυναίκα και εργασία. Από την αφάνεια στην αναγνώριση, Επτά Ημέρες-Η Καθημερινή, 2.5.1999, σ.2-3.
Το φύλο των γυναικών
«Η γυναικεία εργασία είναι μια πραγματικότητα που δεν κρύβεται στην Ελλάδα του τελευταίου τετάρτου του 19ου αιώνα. Οι γυναίκες εργάζονται υπηρέτριες στα αστικά κέντρα, εργάτριες στη βιομηχανία, δασκάλες στα σχολεία, ελεύθερες επαγγελματίες στις πόλεις. Η κλωστοϋφαντουργία και η καπνοβιομηχανία συγκεντρώνουν τα υψηλότερα ποσοστά των εργατριών άνω των 18 χρόνων ενώ υψηλό ποσοστό ανήλικων εργατριών απασχολείται στον τομέα του ενδύματος, σε μικρά σχετικά εργαστήρια ραπτικής στα αστικά κέντρα. Η χαρτοβιομηχανία είναι ο επόμενος τομέας που συγκεντρώνει επίσης ανήλικο αλλά και ενήλικο γυναικείο εργατικό δυναμικό. Οι γυναίκες συχνά εργάζονται στα εργοστάσια αυτά με τα ανήλικα παιδιά, για να προσθέσουν έσοδα στο οικογενειακό εισόδημα. Οι συνθήκες εργασίας είναι εκεί άθλιες και η προστασία τους μηδαμινή. Τα γυναικεία μεροκάματα θεωρούνται συμπληρωματικά του οικογενειακού εισοδήματος, που στηρίζεται στην αμοιβή των ανδρών.»
Ρεπούση Μ., «Το φύλο των γυναικών. Έμφυλες ομάδες και γυναικείες οργανώσεις» στο Παναγιωτόπουλος Β. (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.5, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ.195.
Εργαζόμενες γυναίκες
«Τα γυναικεία επαγγέλματα που εμφανίζονται αυτά τα χρόνια είναι επαγγέλματα που δεν προϋποθέτουν ούτε καν τις στοιχειώδεις γραμματικές ή επαγγελματικές γνώσεις. Απασχολούνται ως υπηρέτριες, εργάτριες γης, πλύστρες, αλλά και αχθοφόροι ή στην ανόρυξη λίθων. Ακόμη σαν μοδίστρες, υφάντρες, κορδελιάστρες, καπελούδες. Αλλά και μαίες και νοσοκόμες. Δούλευαν όμως και σαν εργάτριες, σε μικρότερο βέβαια ποσοστό, σε βιομηχανίες ή βιοτεχνίες που παρήγαγαν συγκεκριμένα προϊόντα: κλωστοϋφαντουργία, καπνοβιομηχανία, μεταξουργεία. Τα επαγγέλματα είχαν οριστεί κατά φύλο. Κατά κανόνα οι εργάτριες αρχίζουν να δουλεύουν σε μικρότερη ηλικία από τους άντρες, 10-12 χρόνων, ίδιες ώρες, 12-14 την ημέρα, με ίδιες συνθήκες αλλά αμείβονται με ποσό κάτω του 1/2 ή 1/3 του αντρικού μεροκάματου.»
Χρονάκη Ζ., «Εργαζόμενες γυναίκες», Γυναίκα και εργασία. Από την αφάνεια στην αναγνώριση, Επτά Ημέρες-Η Καθημερινή, 2.5.1999, σ.2-3.
ΠΗΓΗ: Ιστορία και Λογοτεχνία , Η ελληνική κοινωνία στα τέλη του 19ου αιώνα: Η θέση της γυναίκας
