Κατά τη περίοδο που είμαι διευθυντής στο 1ο Γυμνάσιο Εχεδώρου (Γυμνασίου Σίνδου) το σχολείο μας δεν έκανε άλλες εκδρομές εκτός από τις ημερήσιες και την τριήμερη κάθε χρόνο στη Βουλή της Γ’ Γυμνασίου στην Αθήνα. Περίοδος της οικονομικής κρίσης την ονομάσαμε. Το αν πέρασε ή όχι και το αν ήταν (είναι) μόνο οικονομική κρίση δεν είναι θέμα σε ένα άρθρο για αυτόν τον χώρο. Τη σχολική χρονιά 2016-2017 με αφορμή του ότι θελήσαμε να σταματήσουμε τις επισκέψεις μας στην Βουλή, στην Αθήνα, καθώς τα περισσότερα παιδιά είχαν κάνει ήδη αυτή την εκδρομή από το Δημοτικό. Συγχρόνως όμως με την αλλαγή προορισμού της Γ΄ Γυμνασίου, αποφασίστηκε να γίνει και μια 4ημερη στην Πελοπόννησο και ειδικά στην περιοχή του Ναυπλίου. Θέλαμε να παρουσιάσουμε και τη παράσταση της θεατρικής ομάδας του σχολείου μας σε ένα σχολείο της περιοχής, όπως και πράγματι έγινε.
Δεν έχει περάσει καν ένας χρόνος και διαπιστώνω με λύπη ότι αρκετά από την εκδρομή έχουν ήδη περάσει – ή περνούν – στην λήθη. Μου έρχονται στο μυαλό μου τα λόγια του Ηρόδοτου «(που) προέβη (στην καταγραφή) για να μη εξαλειφθούν με την πάροδο του χρόνου … και να μη περιπέσουν σε λήθη ….». Φυσικά μια σχολική εκδρομή δεν είναι η ιστορία του Ηρόδοτου, αλλά αρκετά πράγματα δεν θα ήθελα να σβηστούν από τις συνάψεις του μυαλού μου, όπως ήδη δυστυχώς έχει γίνει.
Η προετοιμασία μιας σχολικής εκδρομής δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αλλά ας μη θίξουμε αυτό το θέμα εδώ. Ίσως μια άλλη φορά. Εδώ ο Κανονισμός εκδρομής που δόθηκε στους γονείς για να γίνει μια συζήτηση με τα παιδιά τους πριν την εκδρομή. Φυσικά στους γονείς δόθηκαν τα τηλέφωνα των συνοδών καθηγητών και του αρχηγού της εκδρομής.
1η ημέρα: Πέμπτη 27 Απριλίου 2017
Την Πέμπτη, λοιπόν, 27 Απριλίου 2017, μαζευτήκαμε στον χώρο του σχολείου στις 5:30 το πρωί! Θέλαμε να ξεκινήσουμε στις 6:00 π.μ. – αυτήν την ώρα επιτρέπεται από τις διατάξεις για τις σχολικές εκδρομές – και την πρώτη μέρα είχαμε μεγάλη διαδρομή και πολλά να δούμε. Εξάλλου το ζήτησε και η Τροχαία γιατί στις 6:00 αστυνομικοί της τροχαίας έκαναν αλλαγή βάρδιας.
Και τα παιδιά όλα εκεί! O.k. εκτός από μια μαθήτρια που ήταν άρρωστη, έμενε μακριά και τελικά όμως ήρθε κι αυτή! Όταν κάποιος ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για κάτι…
Πρώτη εκδρομή με τους συμμαθητές τους χωρίς τους γονείς τους!!! Σαν να ανοίγεται ο κόσμος εμπρός τους!
Με δύο ενδιάμεσες στάσεις για ξεκούραση στη Λάρισα και στη Λαμία διάρκειας μισής ώρας φτάσαμε στους Δελφούς όπου επισκεφτήκαμε το Μουσείο και τον αρχαιολογικό χώρο συνοδεία ξεναγού.
Ο ξεναγός! Θέλει προσόντα να είναι κανείς ξεναγός. Και όρεξη φυσικά. Ο ξεναγός μας τα είχε και τα δύο και κρατούσε το ενδιαφέρον των μαθητών. Όμως δεν είχαμε πολύ χρόνο. Και του έλεγα να συντομεύει αλλά αυτός συνεπαρμένος από την ξενάγηση και την προσοχή των παιδιών δεν έλεγε να σταματήσει… Με είχε πιάσει άγχος. Πότε θα φτάσουμε στον προορισμό μας στο Ξενοδοχείο;
Η γνώμη μου ήταν εξ αρχής να μην πάμε στους Δελφούς και αυτό φυσικά όχι γιατί δεν αξίζει. Αξίζει να επισκεφτεί κανείς τους Δελφούς και μάλιστα με το παραπάνω. Θέλοντας όμως να μη χάσουμε μέρη που επιθυμούμε να επισκεφτούμε, κινδυνεύουμε να τινάξουμε στον αέρα ολόκληρη την εκδρομή. Θυμάμαι που πριν από λίγα χρόνια πήγα με έναν φίλο με αυτοκίνητο στην Κεντρική Ευρώπη. Άιντε να δούμε αυτό, άιντε να δούμε και το άλλο, μας πήρε ένα μήνα. Στο τέλος δεν μπορούσαμε να προσλάβουμε παρά ελάχιστα. Και αυτό που μου έχει μείνει επιπλέον από εκείνο το ταξίδι – που βγάλαμε 7000 φωτογραφίες – εκτός από πολλά που είδαμε είναι και η κούραση. Έχω συμπεράνει λοιπόν ότι δεν θα πρέπει να στριμώχνονται πράγματα που ναι μεν αξίζουν αλλά κινδυνεύουν να «καούν», να χάσουν την πραγματική τους αξία στα μάτια μας.
Τους Δελφούς τους είχα επισκεφτεί στην ΣΤ’ τάξη του εξατάξιου τότε γυμνασίου. Το 1976. Την επόμενη μέρα είχαμε επισκεφτεί τότε την Ολυμπία. Ώσπου να ξεμπλέξω στο μυαλό μου αυτά που είδα στους Δελφούς με αυτά που είδα στην Ολυμπία μου πήρε χρόνο, αν και δεν είμαι σίγουρος ότι ακόμα τα έχω ξεμπλέξει ολοκληρωτικά. Θυμάμαι τότε το Στάδιο, πρέπει αυτό που θυμάμαι να ήταν των Δελφών, εκεί ψηλά! Με είχε πολύ εντυπωσιάσει. Το ξανάδα κι άλλες φορές, φυσικά όχι όπως το βλέπει κανείς την πρώτη φορά. Η πρώτη φορά! Τι ρόλο παίζει η πρώτη φορά! Καινούργιες, ισχυρές συνάψεις στο μυαλό μας που δύσκολα αλλάζουν!
Δυστυχώς δεν πήγαμε μέχρι επάνω όπου είναι το Στάδιο. Τα παιδιά δεν είχαν κοιμηθεί από προσμονή του ταξιδιού. Μετά από ταξίδι και δύο ώρες ξενάγηση στου μουσείο, πήγαμε μέχρι τα μέσα του αρχαιολογικού χώρου και επιστρέψαμε στα λεωφορεία. Εξάλλου έκανε αρκετή ζέστη.
Εμπρός για το Γαλαξίδι…
Το Γαλαξίδι από μόνο του είναι ένας άλλος προορισμός. Αλλά τι μπορεί να δει κάποιος όταν είχαμε το μέρος για φαγητό και ξεκούραση; Σίγουρα όμως το να καθίσει κανείς έστω και μόνο για φαγητό δίπλα στη θάλασσα, εντάξει και ένα παγωτό μετά, αξίζει…
Εμπρός για Ριο-Αντίρριο. Ή καλύτερα Αντίρριο – Ρίο καθώς πηγαίνουμε από Στερεά Ελλάδα στην Πελοπόννησο. Τα παιδιά έπρεπε να δουν τη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου. Ένας λόγος που επιλέξαμε και τη διαδρομή αυτή ήταν αυτός: Να δουν την Γέφυρα. Και πράγματι εντυπωσιάστηκαν. Όπως οι περισσότεροι που τη βλέπουν για πρώτη φορά. Και αν λάβει κανείς υπόψη τις δυσκολίες που υπήρχαν για την κατασκευή της γέφυρας, τότε πραγματικά θαυμάζει τους μηχανικούς που την κατασκεύασαν. Εδώ ένα ντοκιμαντέρ του National Geographic για τη Γέφυρα Ρίου – Αντίρριου.
Περάσαμε πια στην Πελοπόννησο. Αφού κάναμε την προβλεπόμενη στάση για ξεκούραση εμπρός για Ναύπλιο, ή καλύτερα για Τολό, στο ξενοδοχείο.
Μολονότι επιθυμούσαμε να μείνουμε σε ξενοδοχείο στη πόλη του Ναυπλίου, δεν βρήκαμε για να μείνουμε. Ίσως κάναμε αργά την προκήρυξη, ίσως απλά δεν υπάρχουν τόσα ξενοδοχεία για να εξυπηρετήσουν τόσους μαθητές, γιατί το Ναύπλιο είναι ένας προσφιλής προορισμός. Δικαίως. Αν θυμάμαι καλά υπήρχαν κάποιες προσφορές για ξενοδοχεία στο Ναύπλιο αλλά μάλλον ήταν πολύ ακριβά για τους μαθητές μας.
Στο ξενοδοχείο λοιπόν, στο Τολό. Εξουθενωμένοι, τακτοποίηση στα δωμάτια και εμπρός για το δείπνο. Αλλά πριν να μας μιλήσει το διευθυντής του ξενοδοχείου!
Το ξενοδοχείο μας ήταν το PARADISE LOST. Αυτό που μου έμεινε από το ξενοδοχείο ήταν το εξαιρετικό φαγητό και η φιλικότητα του προσωπικού. Δεν παραπονέθηκαν για τους μαθητές (για όσους δεν ξέρουν, το πρώτο βράδυ σε ξενοδοχείο με μαθητές που δεν έχουν φύγει από τα σπίτια τους χωρίς τους γονείς τους δεν είναι και το πλέον ήσυχο βράδυ που μπορούν να φανταστούν). Ευτυχώς τα παιδιά που ήταν κουρασμένα από το ταξίδι και από το ότι δεν είχαν κοιμηθεί καλά το προηγούμενο βράδυ, και επειδή την επόμενη μέρα η θεατρική ομάδα έδινε παράσταση, οπότε κοιμήθηκαν σχετικά νωρίς. Πριν την αναχώρησή μας είχα συγχαρεί τον Διευθυντή του ξενοδοχείου, είχα υποσχεθεί (από μόνος μου) να γράψω καλή κριτική για το ξενοδοχείο, αλλά δεν το έκανα, δηλαδή δεν έκανα καμιά κριτική, ίσως επειδή δεν μου ήρθε σε email από το Booking, λογικό βέβαια αφού δεν έκλεισα προσωπικά. Εν είδει επανόρθωση λοιπόν αναφέρω το όνομα του ξενοδοχείο ως ελάχιστη αναγνώριση για τις υπηρεσίες του. Κι ακόμα μια φορά διαπιστώνω ότι ένα μέρος το κάνουν, σε μεγάλο βαθμό, οι άνθρωποι.
2η μέρα: Παρασκευή 28 Απριλίου
Πρωινό και εμπρός για το Άργος όπου η Θεατρική Ομάδα του σχολείου μας θα παρουσίαζε τη θεατρική παράσταση «Ένας Βλάκας και Μισός» του Δ. Ψαθά.
Άργος. Μια μυθική πόλη, ειδικά για μας τους Μακεδόνας καθώς ο μύθος λέει ότι οι Μακεδόνες βασιλείς κατάγονται από το Άργος. Η σημερινή πόλη βέβαια δεν έχει να κάνει τίποτε με την αρχαία αλλά μόνο η αίσθηση το ότι βρίσκεσαι στο Άργος …
Κι άλλες φορές πέρασα κοντά από την πόλη αυτή, αλλά ήταν η πρώτη φορά που θα πήγαινα μέσα στην πόλη. Δυστυχώς δεν κατάφερα να πάω στα αρχαία μέρη, όσα υπολείμματα έχουν διασωθεί. Θα ήθελα να δω για παράδειγμα το αρχαίο θέατρο.
Η σύγχρονη πόλη είναι όπως όλες οι πόλεις της Ελλάδας. Στενοί δρόμοι, κυκλοφοριακά προβλήματα, άναρχη δόμηση. Αλλά πολύ φιλικοί άνθρωποι. Τουλάχιστον με αυτούς που ήρθαμε εμείς σε επαφή. Η αλήθεια είναι ότι ενώ οι Πελοποννήσιοι δεν έχουν ιδιαίτερα καλή φήμη, με όσους συναναστράφηκα (και έκανα αρκετά ταξίδια στην Πελοπόννησο – είναι εξαιρετικό μέρος η Πελοπόννησος) αποκόμισα άριστες εντυπώσεις.
Για να δοθεί η θεατρική παράσταση βοήθησαν αρκετά πρόσωπα. Μεταξύ των άλλων ήταν ο κ. Γιάννης Γιατράκος, Υπεύθυνος Σχολικών Δραστηριοτήτων της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του Νομού Αργολίδος, η Διευθύντρια του 3ου Γυμνασίου Άργους κα Δέσποινα Μπαράτση , που δέχτηκε να παρουσιάσουμε τη Θεατρική Παράσταση και μας προσκάλεσε και ο Διευθυντής του 1ου Γυμνασίου Άργους στο χώρου του σχολείου όπου ανέβηκε τελικά η παράσταση. Ευχαριστήρια επιστολή στον Διευθυντή Δ.Ε. Νομού Αργολίδας
Και η παράσταση είχε επιτυχία.
Την παράσταση δεν την είχα δει μέχρι τότε μολονότι την έδειξαν στο σχολείο μας. Οι δουλειές ενός διευθυντή σχολείου είναι πολλές και επειδή είχα σκεφτεί ότι θα την παρακολουθήσω «με την ησυχία μου» στο Άργος, γι αυτό το λόγο και δεν την είχα δει. Με εξέπληξε ευχάριστα μολονότι ήξερα ότι οι συναδέλφισσες (Ξανθούλα Πασσιά και Κατερίνα Κουτούλα) είχαν κάνει πολύ και καλή δουλειά, εξάλλου η Ξανθούλα είχε ανεβάσει αρκετές παραστάσεις στο παρελθόν με μεγάλη επιτυχία. Έβλεπα τον Έρσι τον πρωταγωνιστή που είναι αλβανικής καταγωγής και σκεφτόμουνα ότι δεν διέφερε σε τίποτα από ένα παιδί ελληνικής καταγωγής (δεν λέω ελληνόπουλο γιατί στην ουσία είναι ελληνόπουλο). Χάρηκα το νάζι της πρωταγωνίστριας. Γενικά τα παιδιά έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους. Κι ένα δελτίο τύπου της παράστασης στο Άργος.
Ευχαριστήσαμε τα πρόσωπα που μας βοήθησαν, ήταν πολύ φιλικά. Υποσχεθήκαμε να μη χαθούμε, και πράγματι με τον Γιάννη και τη γυναίκα του (συναδέλφισσα επίσης) βρεθήκαμε την επόμενη μέρα. Ελπίζω κάποτε να τους ξανασυναντήσουμε.
Εμπρός για το Ξενοδοχείο. Στο Τολό.
Στο Τολό ήταν η δεύτερη φορά που πήγαινα. Και πρώτη φορά που διανυκτέρευα. Την πρώτη φορά είχα επισκεφτεί το Τολό κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 80 με έναν φίλο. Δεν μας είχε κάνει ιδιαίτερα καλή εντύπωση, πολύς κόσμος, άναρχη δόμηση, δεν άξιζε τη φήμη που είχε. Αυτή τη φορά – ίσως επειδή περίμενα τα ίδια – μου άρεσε πολύ περισσότερο. Το βρήκα αρκετά συμπαθητικό.
Ελεύθερο πρόγραμμα μέχρι το δείπνο. Εγώ προσωπικά κοιμήθηκα σε αντίθεση με τους συναδέλφους που πήγαν και κάθισαν σε ένα τσιπουράδικο και το ευχαριστήθηκαν. Κι εγώ το ευχαριστήθηκα γιατί ξεκουράστηκα. Τα παιδιά τσίμπησαν κάτι πρόχειρο και πέρασαν όπως μας είπαν πολύ καλά είτε στο Τολό – που δεν είχε πολύ κόσμο – είτε στο ξενοδοχείο.
Συγκέντρωση κάτω στο ξενοδοχείο, δείπνο, και εμπρός για το Ναύπλιο.
Το Ναύπλιο τη νύχτα. Όμορφο. Ξεναγηθήκαμε. Είπα στον ξεναγό να συντομεύει – εξάλλου έχει κάποιος τόσα να πει για την πόλη αυτή, ίσως βέβαια για κάθε ελληνική πόλη με τόση ιστορία που κουβαλούν ανά τους αιώνες – είχαμε περιορισμένο χρόνο, έπρεπε να αφήσουμε τα παιδιά ελεύθερα να περιηγηθούν στην πόλη. Κι εμείς μια βόλτα.
«Τα παιδιά ελεύθερα»! Μια μεγάλη ιστορία.
………………………………………………………………………………………….……………………..
Στις ημερήσιες εκδρομές που κάναμε με το σχολείο όσο είμαι Διευθυντής τις κάνουμε τις περισσότερες φορές σε πόλεις. Την πρώτη μόνο φορά, το 2012, πήγαμε στον Άγιο Νικόλαο της Νάουσας, ωραίος χώρος για σχολικές εκδρομές, αλλά πέρασα κάποιες ώρες στο Νοσοκομείο της Νάουσας γιατί παρουσιάστηκε πρόβλημα σε μια μαθήτρια. Θεωρητικά ήταν το πιο ασφαλές μέρος για μαθητές και μαθήτριες.
Τις επόμενες φορές εκδράμαμε σε διάφορους προορισμούς με τελικό προορισμό το κέντρο πόλεων και με ελεύθερο για κάποιο χρονικό διάστημα πρόγραμμα. «Ελεύθερο»! Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες. Για τα παιδιά της Α’ τάξης κάθε ομάδα αποτελείται τουλάχιστον από 5 μαθητές/μαθήτριες. Για τη Β’ τάξη από 4 και για την Γ’ Τάξη από 3. Αυτός είναι ο ελάχιστος αριθμός. Στην πραγματικότητα αποτελούνται από περισσότερα μέλη. Υπάρχει ο αρχηγός της ομάδας ο οποίος έχει οπωσδήποτε το κινητό του και είναι υποχρεωμένος – τί να κάνουμε! με απειλή τιμωρίας – να τηλεφωνήσει σε μένα αν κάτι συμβεί ή κάποιος θέλει να απομακρυνθεί από την ομάδα . Φυσικά υπάρχουν και αρκετοί άλλοι κανόνες. Οδηγίες για μαθητές που μοιράστηκαν στους μαθητές. Μέρες χρειάζεται για να διοργανωθούν αυτές οι εκδρομές. Και έχουν επιτυχία! Φυσικά από τη μεριά μου με περισσευούμενο άγχος. Κι αυτό που με ελαφριά τη καρδία λένε κάποιοι γονείς (ευτυχώς λίγοι), «αφήνετε τα παιδιά ελεύθερα μόνα τους» είναι που με πειράζει περισσότερο. Για μας είναι πολύ πιο εύκολο να τα πάμε σε ένα μέρος «περιορισμένο» παρά να διοργανώσουμε μια εκδρομή σε μια πόλη όπως την διοργανώνουμε. Και τα παιδιά; Τί θέλουν και τι αποκομίζουν τα παιδιά;
Τα παιδιά πέρα από το εκπαιδευτικό μέρος μιας εκδρομής, για παράδειγμα επίσκεψη στους Φιλίππους, στον λιμναίο οικισμό της Καστοριάς ή σε ιστορικά μέρη μιας πόλης, θέλουν να είναι και για κάποιο χρόνο μόνα τους. Να γνωριστούν με μαθητές και μαθήτριες από άλλα σχολεία. Να ανταλλάξουν διευθύνσεις στο fb, να διαχειριστούν το χρόνο και τα χρήματά τους, να αγοράσουν ένα παγωτό ή ένα σάντουιτς, να πάνε βόλτα, να ανακαλύψουν μέρη. Δεν έχει μελετηθεί εμπεριστατωμένα η σημασία – παράπλευρη τη λέμε αλλά πολύ πολύ ουσιαστική – της διαχείρισης του χρόνου, της λειτουργίας της ομάδας σε μια εκδρομή. Τα παιδιά «κερδίζουν» από αυτά πάρα πολλά. Και δεν υπήρξε κανένα απολύτως πρόβλημα μέχρι τώρα.
Φυσικά προσέχουμε και ποιος είναι αρχηγός της ομάδας. Φυσικά και προσέχουμε αν κάποιο παιδί «παρεκκλίνει» και δεν θέλει να υπακούσει στην ομάδα. Φυσικά και σε κάποιες δύσκολες περιπτώσεις συζητάμε από πριν με τα παιδιά και τους γονείς. Και οι συνάδελφοι και συναδέλφισσες φροντίζουν για κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις. Αν χρειαστεί κάποιο παιδί έχει πρόβλημα με την ομάδα παρόλα αυτά, πηγαίνει μια καθηγήτρια ή ένα καθηγητής μαζί του. Αλλά αυτό συμβαίνει σπάνια, γιατί οι ομάδες λειτουργούν. Και κάνουμε ημερήσιες εκδρομές με 250-300 μαθητές/μαθήτριες!
Μια φορά σε μια εκπαιδευτική εκδρομή στο Ρούπελ αφήσαμε τα παιδιά για καμιά ώρα «ελεύθερα» σε ένα χωριό χωρίς να κάνουμε ομάδες, δεν είχε κανένα νόημα, στο χωριό ήμασταν σχεδόν μόνοι μας. Ελάχιστοι κάτοικοι κυκλοφορούσαν και κανένα άλλο σχολείο. Και δημιουργήθηκαν τα περισσότερα προβλήματα. Από την εκπαιδευτική εκείνη επίσκεψη αυτό που θυμάμαι είναι ότι είχε επιπτώσεις, τιμωρίες, αποκλεισμούς από τις επόμενες εκδρομές. Και πράξαμε σωστά γιατί τα παιδιά που τιμωρήθηκαν στην ημερήσια εκδρομή στην Καστοριά ήταν άψογα!
Επαναλαμβάνω, αυτό που με εκνευρίζει είναι όταν κάποιοι λένε, «α! ωραία, εσείς οι εκπαιδευτικοί πάτε εκδρομούλες, δεν κάνετε μαθήματα και περνάτε ωραία!».
…………………………………………………………………………………………………….…..
Και εμείς οι συνοδοί καθηγητές χωριστήκαμε. Τελικά εγώ και ο Ιορδάνης βρεθήκαμε μπροστά σε μια εκκλησία. Μπήκαμε μέσα. Η ατμόσφαιρα υποβλητική.
Βρεθήκαμε με τις συναδέλφισσες-συνοδούς. Καθίσαμε να πάρουμε κάτι. Χτυπάει το κινητό, ήταν μαθητές. «Που είσαστε να περάσουμε να σας επισκεφτούμε;»
Ήρθαν. Με ένα ψεύτικο τσιγάρο στο στόμα. Για να μας κάνουμε πλάκα. Παιδιά! Μου ήρθε στο νου οι στοίχοι του τραγουδιού «με ένα τσιγάρο του πατέρα, τους άνδρες παίζαμε κρυφά».
………………………………………………………………………………………………………………..
Η σχέση μου με τα παιδιά! Μια μεγάλη ιστορία. Είμαι από τους Διευθυντές που επιβάλουν ποινές. Όταν κάποιος συνάδελφος μου ζητήσει να επιβάλω μια ποινή σε έναν μαθητή το σίγουρο είναι ότι θα το κάνω. Δεν συνέβη ποτέ το αντίθετο. Δεν καταλαβαίνω το να μην επιβάλει ένας διευθυντής ποινή που θα ζητήσει ο εκπαιδευτικός! Πώς θα σταθεί τότε ο εκπαιδευτικός μέσα στην τάξη; Θα το σκεφτώ μόνο αν ο εκπαιδευτικός αντιμετωπίζει κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα, έχει προβληματική συμπεριφορά – ας μην αποκλείσω τέτοια περίπτωση – αλλά στα χρόνια που είμαι διευθυντής δεν αντιμετώπισα τέτοια περίπτωση. Μπορεί βέβαια να συζητήσω με τον συνάδελφο/συναδέλφισσα ποια είναι η καλύτερη αντιμετώπιση από εδώ και πέρα αλλά σίγουρα θα στηρίξω τον εκπαιδευτικό. Και τα παιδιά το ξέρουν αυτό. Το αποδέχονται, αλλά έρχονται επίσης να συζητήσουν μαζί μου. Γιατί συζητώ με τα παιδιά. Είναι σημαντικό να εξηγείς στα παιδιά τα δεδομένα, να ζητάς την άποψή τους και είναι σχεδόν πάντα σίγουρο ότι θα προτείνουν αυτό που είχες στο μυαλό σου, τις περισσότερες φορές μάλιστα είναι πιο αυστηρά!
Δίνω μεγάλη σημασία στα μαθητικά συμβούλια. Και στη συζήτηση μαζί τους. Πέρισυ ήρθαν κάποια στιγμή τα πενταμελή του Β3 και Β4 (παιδιά που συνόδευα στην εκδρομή του Ναυπλίου) και μου ανακοίνωσαν ότι «αποφάσισαν να δώσουν διήμερη αποβολή σε δύο μαθητές από τα τμήματά τους» . Εκπλάγηκα. Τους ρώτησα για ποιο λόγο και τους είπα ότι αυτοί δεν αποφασίζουν για επιβολή ποινών, μόνο ο Διευθυντής μπορεί να επιβάλει τέτοιες ποινές. Και φυσικά ο Σύλλογος των Διδασκόντων. Μου εξήγησαν ότι εδώ και δυο μήνες οι συγκεκριμένοι μαθητές μαλώνουν μεταξύ τους, βρίζονται πολλές φορές ειδικά όταν παίζουν κάποιο άθλημα, τους μίλησαν τα πενταμελή αλλά τα παιδιά συνεχίζουν να μαλώνουν και να βρίζονται. Δεν βρίσκουν άλλη λύση παρά να αποβληθούν για δύο μέρες, να έρθουν οι γονείς και να μιλήσουν με τα πενταμελή!
Και τα παιδιά για τα οποία ζητούσαν τιμωρία ήταν εκεί! Με «κατεβασμένα τα αυτιά»! Και συμφώνησαν! Και ήρθαν και οι γονείς και μίλησαν με τα πενταμελή! Και συμφώνησαν! Και είπαν και «ευχαριστώ»! Ομολογώ ότι έμεινα κατάπληκτος. Φυσικά σε όλα αυτά είχαν δουλέψει συνάδελφοι και ιδιαίτερα η Ξανθούλα. Δεν είναι μόνο δουλειά ενός εκπαιδευτικού να «βγει η ύλη» είναι κι αυτή η δουλειά , πολύ ουσιαστική, που δεν φαίνεται και μπορεί σε αυτή την περίπτωση να έπεσε στην αντίληψή μου αλλά πάρα πολλά δεν πέφτουν στην αντίληψη του διευθυντή. Αλήθεια πως αυτό θα αξιολογηθεί όταν -αν – θα γίνουν οι αξιολογήσεις των εκπαιδευτικών; Μήπως τελικά οι εκπαιδευτικοί θα αναγκαστούν να μη ασχολούνται με τέτοιες «μη μετρήσιμες» διαδικασίες;
Και φυσικά δεν άλλαξε εντελώς η συμπεριφορά των παιδιών που τιμωρήθηκαν. Εξάλλου η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα πολύχρονων διαδικασιών και επιδράσεων. Αλλά είμαι σίγουρος ότι, έστω και στο ελάχιστο, τροποποιήθηκε. Και μέσα από αυτό έμαθαν κάτι και άλλα πρόσωπα. Οι γονείς, τα παιδιά των δύο τμημάτων και εμείς οι εκπαιδευτικοί.
Ανέφερα ένα μικρό γεγονός που ίσως δείχνει τη σχέση μου με τα παιδιά. Αλλά η σχέση δεν είναι τόσο απλουστευτική. Το σίγουρο είναι ότι δεν μπορεί να είμαι όπως στα πρώτα χρόνια που εργάστηκα ως εκπαιδευτικός. Θυμάμαι σε εκδρομή με το 4ο Γυμνάσιο της Ρόδου που είχε ανεβεί ένας μαθητής στους ώμους μου. Ο Καμπουράκης ήτανε. Τί να κάνει άραγε σήμερα; Ή ο Νίκος ο Γιάννου που πηγαίναμε να παίξουμε τένις. «Πως θέλεις να σε φωνάζω, τώρα δεν είμαστε στο σχολείο» με ρώτησε. «Όπως θέλεις» του απάντησα. «Μπορώ να σε φωνάζω Χρηστάρα»; «Δεν έχω αντίρρηση». Πήγε να με φωνάξει μια φορά, δεύτερη φορά. Δεν μπόρεσε. Θυμάμαι ότι στο 4ο Γυμνάσιο της Ρόδου το 1990-91 αρχικά υπήρχε η φήμη ότι «ήρθε ένας δράκος» στο σχολείο. Τους έβαζα αρκετά τέστ. Στο τέλος της χρονιάς είχα αποκτήσει άριστες σχέσεις με τους περισσότερους (κάνοντας μια αποτίμηση όχι με όλους τους εκπαιδευτικούς ή γονείς και αυτό είναι προς τιμή μου , αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία). Και ήταν μια εξαιρετική διευθύντρια που με στήριξε (και δεν το μετάνιωσε). Την κ. Σπανάκη. Όταν έφυγα από το σχολείο είχαν λυπηθεί αρκετοί: Μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικοί. Φυσικά κι εγώ.
Το έχω σκεφτεί αρκετές φορές. Μπορεί πολλές φορές να κάνω πλάκα με τους μαθητές αλλά ως διευθυντής δεν μπορώ να έχω στις σχέσεις που μπορεί να έχει ένας εκπαιδευτικός της τάξης. Φυσικά θέλω να με σέβονται (και νομίζω ότι το έχω πετύχει σε αρκετά μεγάλο βαθμό) και φυσικά θέλω το απόλυτο, αλλά γίνεται αυτό; Αναγκάζομαι να φωνάζω πολλές φορές –για να μη τιμωρήσω- τιμωρώ όταν νομίζω ότι χρειάζεται, αναγκαστικά θα πρέπει «να με φοβούνται» ώσπου να μάθουν να υπακούουν στους κανόνες του σχολείου και να με σέβονται. Φυσικά το τελευταίο είναι ο στόχος. Αλλά είναι μια διαδικασία που διαρκεί και τα τρία χρόνια δεν επαρκούν πολλές φορές. Υπάρχει και το περιβάλλον που για περίεργο τρόπο αντιδρά σε κάθε αλλαγή προς το καλό, χρειάζεται πολύς χρόνος και κόπος. Αλλιώς με αντιμετώπιζε η κοινωνία αρχικά, αλλιώς τώρα. Μεγάλη αλλαγή. Και ύστερα λεν να αλλάζει ο διευθυντής μετά από δύο θητείες! Θα πρέπει να αλλάζει όταν θα έρχεται το πλήρωμα του χρόνο. Κι αυτό κάθε φορά διαφέρει. Κατά τη γνώμη μου.
…………………………………….………………………………………………………………………….
Έτσι τα παιδιά με δισταγμό είχαν το τσιγάρο στο στόμα. Τους φωτογράφισα για να τους δείξω ότι αποδέχομαι την πλάκα τους.
Αργότερα – δεν ξέρω γιατί, το είχα διαβάσει και σε ένα ωραίο άρθρο που μας έστειλε ένας αιρετός από το ΚΥΣΔΕ – υπήρχε μια μόδα στο Ναύπλιο, να πετάν τα παιδιά κροτίδες. Και ήταν εκνευριστική αυτή η συνεχιζόμενη «πλάκα». Τους είπα να σταματήσουν. Ψιλοσταμάτησαν. Όχι εντελώς. Στο ξενοδοχείο άρχισαν πάλι. Τους είπα να δώσουν ότι είχαν και δεν είχαν από αυτά τα πράγματα γιατί η εκδρομή δεν θα συνεχιστεί ομαλά. Να τα φέρουν στο δωμάτιό μου. «Και τις φωτοβολίδες»; ρώτησαν. Δεν είμαστε καλά!
Φυσικά τα έφεραν στο δωμάτιό μου. Τουλάχιστον τα περισσότερα ή κάποια τα έκρυψαν καλά στα πράγματά τους. Φυσικά δεν ξανακούστηκε κροτίδα στο ξενοδοχείο. Όταν επιστρέψαμε στους τα έδωσα πίσω. Σκεφτόμουνα όμως τί θα έλεγε η καθαρίστρια με τόσες κροτίδες που είχα στο δωμάτιό μου την επόμενη μέρα!
3η μέρα: Σάββατο 29 Απριλίου
Πρωινό στο ξενοδοχείο και εμπρός για Επίδαυρο.
Στην Επίδαυρο είχε πολύ κόσμο και καλό καιρό. Ξεναγηθήκαμε, ανεβήκαμε μέχρι πάνω (αχ Ξανθούλα, ανέβηκες αλλά …), ακούσαμε τους ήχους που προκάλεσαν κάποιοι ξένοι στο κέντρο του θεάτρου από ψηλά και εμπρός για Ναύπλιο.
Για το Παλαμήδι. Στο λεωφορείο ακούσαμε τις ιστορίες από τον ξεναγό για τα ονόματα του Ναυπλίου και του Παλαμήδη. Η διένεξη Παλαμήδη – Οδυσσέα με έχει βάλει πολλές φορές σε σκέψεις, αυτά εμείς δεν τα μάθαμε όταν ήμασταν στο σχολείο ως μαθητής, τα έμαθα όμως όταν ήμουν πρωτοδιόριστος καθηγητής στο 4ο Γυμνάσιο Ρόδου από μια φιλόλογο – είχε πολύ καλούς φιλολόγους το σχολείο εκείνο, όπως πολύ καλούς φιλολόγους έχει και το σχολείο μας! Τι λέω! Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί είναι εξαιρετικοί, άσε τι λέει ο κίτρινος τύπος που θεωρεί τους εκπαιδευτικούς τεμπέληδες…
Η θέα από πάνω είναι εξαιρετική. Πήγαμε και στο μέρος που φυλακίστηκε ο Κολοκοτρώνης, απορεί κανείς πως μπορεί να ζήσει κάποιος σε ένα τέτοιο μέρος για 11 μήνες. Ξαφνικά μου γεννήθηκε η επιθυμία να μάθω πως τελικά πέθανε ο Κολοκοτρώνης. Από το ιντερνετ έμαθα ότι πέθανε από εγκεφαλικό επεισόδιο, έχοντας επιστρέψει από γλέντι στα βασιλικά ανάκτορα, όπου τα τελευταία χρόνια ήταν υπασπιστής του Όθωνα και ότι είχε επίσης παντρευτεί κόρη προεστού. Ομολογώ ότι απογοητεύτηκα.
Στην πόλη του Ναυπλίου. Ελεύθερο πρόγραμμα. 
Είχαμε κανονίσει να βρεθούμε με τον Γιατράκο και τη γυναίκα του. Δυσκολευτήκαμε να βρούμε τραπέζι σε εστιατόριο, όλα γεμάτα (!) τελικά τα καταφέραμε. Ωραία είναι η παρέα, η συνεύρεση με άλλους ανθρώπους, δοτικούς… Μετά τον καφέ αποχαιρετισμός και υποσχέσεις να ξαναβρεθούμε.
Είχαμε καθυστερήσει επίτηδες στο Ναύπλιο γιατί από το ξενοδοχείο μας είπαν ότι οι δρόμοι στο Τολό θα ήταν αποκλεισμένοι μέχρι τις 5 το απόγευμα γιατί διεξάγονταν αγώνες ποδηλατοδρομιών.
Ξεκούραση, φάγαμε αργά στο ξενοδοχείο, και τώρα; 
Τα παιδιά θέλουν βραδινή έξοδο.
…………………………….………………………..……………………………………………………….
Η «βραδινή έξοδος»
Ένα θέμα που αντιμετωπίζουμε οι συνοδοί καθηγητές είναι η βραδινή έξοδος. Κάπου πρέπει να πάμε τα βράδια. Η παραμονή εξάλλου στο ξενοδοχείο παιδιών που λαχταρούν να είναι μακριά από τους γονείς τους είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα. Εμπλέκονται εδώ η ανατροφή των παιδιών, ειδικότερα ο σεβασμός προς στους άλλους, το περίσσευμα της ενέργειας που έχουν τα παιδιά, το ότι δεν βρίσκονται με τους υπερπροστατευτικούς γονείς, η «ελευθερία», η … Επίσης η προστασία των παιδιών. Είναι προτιμότερο πολλές φορές να τα έχεις μαζί σου έξω, παρά να είναι στα δωμάτιά τους ή στα μπαλκόνια. Πόσα ξενύχτια δεν έχουν κάνει οι εκπαιδευτικοί – συνοδοί κα αυτά όχι σε «νυχτερινή διασκέδαση» έξω, αλλά στα ξενοδοχεία. Κι όταν επιστρέφουν πίσω είναι τόσο εξουθενωμένοι που τις περισσότερες φορές λένε ότι δεν θα ξανασυνοδεύσουν σε εκδρομές, κάτι θα όμως που δεν το τηρούν.
Οι εντολές του υπουργείου παιδείας είναι: βραδινή έξοδος σε παραδοσιακή ταβέρνα και στις 10 στο ξενοδοχείο. Φυσικά δεν μπορεί να πει και κάτι διαφορετικό αλλά αυτό το 10 το βράδυ στο ξενοδοχείο… δεν ξέρω αν κάποιο σχολείο το τηρεί κατά γράμμα. Θυμάμαι τις εκδρομές στην Αθήνα – Βουλή, κατά τις οποίες θα έπρεπε να πάμε και στα «μπουζούκια». Δεν ξέρω πως άρχισε αυτή η «μόδα», το φαντάζομαι στη δεκαετία του 80 (ή μήπως όχι;). Εκ πεποιθήσεων δεν πηγαίνω στα μπουζούκια. Ελάχιστες φορές προσωπικά πήγα και αυτό για «μη χαλάσω την παρέα». Έλα όμως που έτυχε φορές που «ή πάμε στα μπουζούκια ή κάνουμε κατάληψη». Ή κάπως έτσι. Τα τελευταία χρόνια όμως τα καταφέραμε και με τη βοήθεια των συναδέλφων/συναδελφισσών κόψαμε αυτήν την συνήθεια. Είχαμε και σύμμαχο τον σύλλογο των Γονέων και κηδεμόνων. Εξάλλου κάναμε κι εμείς κάτι παρόμοιο με αυτά που έλεγαν τόσο καιρό. «Ή δεν πάμε στα μπουζούκια ή δεν συνοδεύουμε στην εκδρομή». Είχαν αλλάξει και οι καιροί. Ευτυχώς. Κάποια παιδιά βέβαια είπαν: Δεν ερχόμαστε στη εκδρομή στη Βουλή, αφού δεν πάμε στα μπουζούκια. Τελικά ήρθαν.
Παραμένει το Club. Βρίσκουμε ένα κλαμπ όπου υπάρχουν κι άλλα σχολεία, έχουμε τα παιδιά σε ένα μέρος προστατευμένο, ελέγχουμε να μη δοθεί κανένα ποτό που δεν επιτρέπεται και περιμένουμε να περάσει η ώρα ώσπου να τελειώσει το «μαρτύριο» μας με τη δυνατή μουσική. Μερικές φορές το διασκεδάζουμε κιόλλας!
………………………….……………………………………………………………………………….
Ρωτήσαμε το άλλο σχολείο από τη Θεσσαλονίκη αν υπάρχει κανένα κλαμπάκι κατάλληλο για τα παιδιά, πήραμε τις πληροφορίες, εκτιμήσαμε την κατάσταση ότι αν ξαναπάμε στο Ναύπλιο θα ξενυχτήσουμε και την επόμενη μέρα έχουμε το ταξίδι της επιστροφής, και τελικά αποφασίσουμε να μείνουμε στο Τολό. Αποτρέψαμε – και είχαμε δίκιο, δεν θα περνούσαν καλά – να πάμε σε ένα κλαμπ που υπήρχε εκεί και αφήσαμε τα παιδιά να κάνουν καμιά βόλτα στο Τολό. Στις 11.30 μαζευτήκαμε όλοι – τα παιδιά ήταν ευχαριστημένα – και εμπρός για τα δωμάτια. Τα παιδιά περίμεναν να συναντηθούν με τους μαθητές/μαθήτριες του άλλου σχολείου που ήδη είχαν γνωριστεί και οι καθηγητές –συνοδοί στη βάρδια τους μέχρι να κοιμηθούν τα παιδιά. Να κοιμηθούν;….!!!
4η μέρα: Κυριακή 30 Απριλίου 2017. Ο δρόμος για την επιστροφή.
Ο προγραμματισμός ήταν να περάσουμε κατά την επιστροφή από τις Μυκήνες. Επειδή όμως τα παιδιά ήταν κουρασμένα και το ότι για ένα παιδί χρειάστηκε να φωνάξουμε γιατρό τη νύχτα, μας έκανε να το ξανασκεφτούμε. Τελικά τα περισσότερα παιδιά ήθελαν να πάμε, οπότε αποφασίσαμε να επιλέξουν τα παιδιά όσα θέλουν να έρθουν επάνω στις Μυκήνες και όσα δεν θέλουν να μείνουν στο λεωφορείο με έναν συνοδό – καθηγητή. Αποφάσισαν να έρθουν όλα εκτός από ένα. Πώς να χάσουν τις «πολύχρυσες Μυκήνες»;
Στις Μυκήνες αυτό που προσωπικά με εντυπωσιάζει δεν είναι μόνο τα κυκλώπεια τείχη και η πύλη των λεόντων αλλά το μέρος όπου είναι κτισμένες καθώς και η αίσθηση ότι πριν 3300 χρόνια εδώ ήταν ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα του πολιτισμού. Και από το ύψωμα από όπου είναι χτισμένες ατενίζει κανείς την αργολική πεδιάδα, τη θάλασσα, όπως φαντάζομαι τα έβλεπαν ο Αγαμέμνων, ο Πέλοπας, ο Ατρέας.
Η επιστροφή δεν ήταν τόσο κουραστική όσο την φανταζόμασταν. Να επισημανθεί η κακή εξυπηρέτηση και το κακό φαγητό στις στάσεις που κάναμε – αναγκαστικά κάναμε σε μέρη όπου μπορούσαν να εξυπηρετήσουν πολλούς μαθητές. Όσο και να δικαιολογηθούν λόγω της ημέρας (Κυριακή, πριν την Πρωτομαγιά, πολλά σχολεία επέστρεφαν) το κάκιστο σέρβις και η κακή ποιότητα του φαγητού δεν μπορεί να δικαιολογηθεί. Και οι τιμές τσουχτερές. Και γιατί τόσο μεγάλη έλλειψη προσωπικού;
Μια-δυό ώρες προς το τέλος της διαδρομής πήρα το μικρόφωνο. Συνεντεύξεις από τα παιδιά, να τραγουδήσουν, να πουν κάτι. Μου είπαν ό,τι τους έκανε εντύπωση. Ας γνωρίσουν και μια άλλη πλευρά του διευθυντή τους.
Ήταν μια πολύ επιτυχημένη εκδρομή και από εκπαιδευτικής-μορφωτικής άποψης αλλά και ψυχαγωγικής. Με μια πληθώρα εντυπώσεων, συναισθημάτων, εμπειριών, υποσχέσεων. «Την επόμενη φορά θα πάμε και στις Σπέτσες όπως πήγε το άλλο σχολείο». «Καλό είναι να πάμε και στην Ασίνη μια άλλη φορά».
Πανέμορφο μέρος η Πελοπόννησος. Με τις μυρωδιές από τα λεμονοδάση της και τους πορτοκαλεώνες της, τη μεγάλη ιστορία της, τους φιλόξενους κατοίκους της. Ναι! Θα ξαναπάμε!!!
Πόσο εντύπωση θα έκανε άραγε στο κάθε παιδί αυτή η «πρώτη φορά, χωρίς τους γονείς τους», εκδρομή;