Γενικές ερωτήσεις για τον  Πρωταγόρα

1. Σε πόσα μέρη διακρίνεται η απάντηση του Πρωταγόρα; Να αναφέρετε επιγραμματικά το περιεχόμενο του καθενός.

2. Ο Πρωταγόρας τελειώνοντας την «επίδειξή» του, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αρετή είναι διδακτή και πιστεύει ότι έχει αντικρούσει τα επιχειρήματα του Σωκράτη. Ποια ήταν αυτά τα επιχειρήματα; Ήταν, κατά τη γνώμη σας, πειστική η αναίρεσή τους;

3. Να γράψετε επιγραμματικά τις αντιλήψεις του Πρωταγόρα για τους νόμους και τις αντιλ?ψεις των ?λλων σοφιστ?ν για το ?διο θ?μα, επισημα?νοντας τις διαφορ?ς μεταξ? τους.

4. Το παιδευτικό ιδεώδες του Πρωταγόρα δεν είναι ατομοκρατικό αλλά κοινωνιοκρατικό, εφόσον η καλλιέργεια στον καθένα της α?δο?ς και της δίκης, που είναι πόλεων κόσμοι τε κα? δεσμο? φιλίας συναγωγοί, είναι στην ουσία «?γωγ? ε?ς ?λότητα». Ο νέος μορφωνόταν για λογαριασμό του κοινωνικού συνόλου και διαμέσου αυτού. Υπέρτατος δάσκαλος της πολιτικής τέχνης είναι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το σύνολο των πολιτών. (Κ. Κατσιμάνης, σ. 97). Να δείξετε αναλυτικά και τεκμηριωμένα από ποια σημεία της «ρήσης» του Πρωταγόρα (εν?τητες 2 -7 ) συνάγονται οι απόψεις αυτές.

5. Κέντρο της φιλοσοφίας του Πρωταγόρα είναι η περίφημη αρχή του «πάντων χρημάτων μέτρον ?νθρωπος», που στην πολιτική του φιλο- σοφία παίρνει την εξής έκφραση: «ο?ά γ? ?ν ?κάστ? πόλει δίκαια κα?καλ? δοκ?, τα?τα κα? ε?ναι α?τ?, ?ως ?ν α?τ? νομίζ?» (Θεαίτητος, 167b). Η αρχή αυτή αναφέρεται στη δημοκρατία και αποτελεί θεμέλιό της. Να επιβεβαιώσετε την ?ποψη αυτ? αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που διδαχτ?κατε.

α) Ο μύθος (320d - 323a): Η κατανομή της α?δο?ς και της δίκης από το Δία σε όλους, εξηγεί γιατί οι Αθηναίοι επιτρέπουν στον καθένα να πάρει μέρος στην πολιτική ζωή.

β) Συμπεράσματα του μύθου (323a - 324c): Επιχειρήματα για το διδακτόν της αρετής.

γ) Ο λόγος (324d - 326e): Το εκπαιδευτικό σύστημα της Αθήνας και των άλλων ελληνικών πόλεων. Ανασκευάζει τη δεύτερη αντίρρηση του Σωκράτη, ότι οι αγαθοί πολίτες δε διδάσκουν την πολιτική αρετή στα παιδιά τους. Επίλογος: Σύνοψη των απαντήσεών του.

6. Η λύση του Προμηθέα στο πρόβλημα που αντιμετώπιζε ο άνθρωπος συνιστά (για τον Πρωταγόρα) τη διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα. α) Ποια είναι αυτή; β) Να τη συγκρίνετε με την άποψη του Αριστοτέλη ότι η διαφορά ανθρώπου - ζώου συνίσταται στην ικανότητα του λόγου (λογικής και ομιλίας).

Ο Προμηθέας έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να διαφοροποιηθεί από τα άλλα έμβια όντα, δημιουργώντας κάποιες θεμελιώδεις μορφές πολιτισμού, πρ?τον μ?ν ... τροφ?ς η?ρετο,. Ο Αριστοτέλης δίνει έμφαση στο λόγο, ο Πρωταγόρας όχι μόνο στη λογική - όπως εννοείται με την έντεχνη σοφία - αλλά και στην κατασκευαστική ικανότητα του ανθρώπου. ? Η σύγκριση που ζητείται δεν έχει στόχο να αναδείξει κάποια άποψη ως ανώτερη, αλλά να επισημάνει τη σχέση και τη διαφορά. Η βασική αρχή που προϋποτίθεται στο μύθο για τον Προμηθέα είναι ότι ο άνθρωπος δημιουργεί τον εαυτό του και τον κόσμο του. Το παράδειγμα του Προμηθέα εκφράζει επίσης τα αιτήματα του ανθρωπισμού. Ο Προμηθέας «αναπτύσσει και ενισχύει το ανεξάρτητο και φιλάνθρωπο ήθος του με την πρόθεση να απαλλάξει τους συνανθρώπους του από την υποταγή σε μια άλογη μορφή αυθεντίας».

7. Στο μύθο του Πρωταγόρα η σύνταξη είναι απλή, η σύνδεση παρατακτική, χωρίς μακροσκελείς περιόδους, οι επαναλήψεις λέξεων, ρημάτων ιδίως, συχνές, αλλά παράλληλα ο λόγος χαρακτηρίζεται από συσσώρευση ποιητικών εκφράσεων. Να εντοπίσετε τα σχετικά σημεία του κειμένου, στις εν?τητες 2 και 3, και να εξηγήσετε αυτόν τον τρόπο γραφής.

Συνυπάρχουν στοιχεία του λαϊκού ύφους και ποιητικές εκφράσεις. Παραδείγματα λαϊκού ύφους: 1) η αρχή του μύθου, ?ν ποτ? χρόνος, 2) η απλή κατασκευή του λόγου, η απέριττη σύνδεση χωρίς μεγάλες περιόδους (συνηθέστεροι σύνδεσμοι: δέ, μέν - δέ), 3) συχνότατη χρήση του ο?ν, 4) του ?πειδή, 5) επανάληψη της ίδιας λέξης - και μάλιστα ρήματος και μετοχής στην ίδια πρόταση κτλ. Παραδείγματα ποιητικών εκφράσεων: ?οπλον φύσιν, σμικρότητι ?μπισχε, πτην?ν φυγήν κτλ. Μιμείται από τη μια το περίτεχνο ύφος του σοφιστή και από την άλλη την αφέλεια και φυσικότητα του λαϊκού τρόπου έκφρασης που ταιριάζει στην αφήγηση του μύθου.

8. Γιατί ο ορθολογιστής Πρωταγόρας χρησιμοποιεί το μύθο; Ποια πλεονεκτήματα του εξασφαλίζει για να απαντήσει στο Σωκράτη; Να συνυπολογίσετε και το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται. (Βλ. και ενότητα 1 και εισαγωγ? διδακτικού βιβλ?ου, σσ. 50-52).

9. α) Να συσχετ?σετε την άποψη του Πρωταγόρα για την α?δ? και τη δίκη με την άποψη που εκφράζει ο Περικλής στον ?πιτάφιο, ότι η αθηναϊκή δημοκρατία στηρίζεται στην ενσυνείδητη πειθαρχία των πολιτών της στους γραπτούς και άγραφους νόμους (Θουκυδίδης ΙΙ, 37).[Χρ?μεθα γ?ρ πολιτε?? ο? ζηλο?σ? το?ς τ?ν π?λας ν?μους, παρ?δειγμα δ? μ?λλον α?το? ?ντες τισ?ν ? μιμο?μενοι ?τ?ρους. κα? ?νομα μ?ν δι? τ? μ? ?ς ?λ?γους ?λλ' ?ς πλε?ονας ο?κε?ν δημοκρατ?α κ?κληται? μ?τεστι δ? κατ? μ?ν το?ς ν?μους πρ?ς τ? ?δια δι?φορα π?σι τ? ?σον, κατ? δ? τ?ν ?ξ?ωσιν, ?ς ?καστος ?ν τ? ε?δοκιμε?, ο?κ ?π? μ?ρους τ? πλ?ον ?ς τ? κοιν? ? ?π' ?ρετ?ς προτιμ?ται, ο?δ' α? κατ? πεν?αν, ?χων γ? τι ?γαθ?ν δρ?σαι τ?ν π?λιν, ?ξι?ματος ?φανε?? κεκ?λυται. ?λευθ?ρως δ? τ? τε πρ?ς τ? κοιν?ν πολιτε?ομεν κα? ?ς τ?ν πρ?ς ?λλ?λους τ?ν καθ' ?μ?ραν ?πιτηδευμ?των ?ποψ?αν, ο? δι' ?ργ?ς τ?ν π?λας, ε? καθ' ?δον?ν τι δρ?, ?χοντες, ο?δ? ?ζημ?ους μ?ν, λυπηρ?ς δ? τ? ?ψει ?χθηδ?νας προστιθ?μενοι. ?νεπαχθ?ς δ? τ? ?δια προσομιλο?ντες τ? δημ?σια δι? δ?ος μ?λιστα ο? παρανομο?μεν, τ?ν τε α?ε? ?ν ?ρχ? ?ντων ?κρο?σει κα? τ?ν ν?μων, κα? μ?λιστα α?τ?ν ?σοι τε ?π' ?φελ?? τ?ν ?δικουμ?νων κε?νται κα? ?σοι ?γραφοι ?ντες α?σχ?νην ?μολογουμ?νην φ?ρουσιν.]

Η άποψη του Πρωταγόρα συμπίπτει με αυτή του Περικλή, που υπερηφανεύεται ότι η αθηναϊκή δημοκρατία στηρίζεται στην ενσυνείδητη πειθαρχία των πολιτών της στους γραπτούς και άγραφους νόμους. (Θουκ. ΙΙ, 37, 3). Η κοινωνία που περιγράφουν ο Πρωταγόρας και ο Περικλής συμπίπτει με αυτή που ο Dodds ονομάζει «κοινωνία της ντροπής» και τον πολιτισμό της αντίστοιχα «πολιτισμό της ντροπής».

• Επόμενο >