ΕΝΟΤΗΤΑ 1^Η

ΜΠΟΡΕΙ Η ΑΡΕΤΗ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ;

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: Ο καθορισμός του θέματος της συζήτησης Πρωταγόρα ? Σωκράτη και η πρώτη τεκμηρίωση της άποψης του Σωκράτη.

ΔΟΜΗ: 1. Το αντικείμενο της διδασκαλίας του Πρωταγόρα

               2. Η αντίθεση του Σωκράτη ως προς το διδακτό της

                 αρετής

Επιχειρήματα:

α. Η άποψη του Αθηναϊκού λαού για το μη διδακτό της αρετή

β. Η αδυναμία των μεγάλων ανδρών να διδάξουν την αρετή στα     παιδιά τους

           3. Προκαθορισμός του τρόπου απάντησης του Πρωταγόρα

Ευβουλία : (ορθή κρίση) : α) στα οικεία ζητήματα και β) στα πολιτικά πράγματα.

α) "ο?κε?α": σχόλιο σχολ. βιβλίου σελ. 72

β) Θέματα που αφορούν την πόλη: τα πολιτικά ζητήματα. Ο Πρωταγόρας αναφέρεται στο "πράττειν" και "λέγειν" τα της πόλεως.
Με το "πράττειν": εννοείται η ικανότητα του εύστοχου και δυναμικού χειρισμού των προβλημάτων της πόλεως. Με το "λέγειν": εννοείται η ικανότητα του πολιτικού να μιλά στην εκκλησία του δήμου και να πείθει.
"πράττειν και λέγειν": είναι τα δύο στοιχεία της πολιτικής τέχνης που διδάσκει ο Πρωταγόρας. Αξιοσημείωτο είναι βέβαια ότι προηγείται το "πράττειν" και ακολουθεί το "λέγειν" όμως ο Πρωταγόρας δίνει προτεραιότητα στην πολιτική δράση, στην πράξη αφού τη θεωρεί ιδιαίτερα σημαντική για έναν πολιτικό.

"Λόγια και ?ργα":

Η σύζευξη λόγων και έργων αποτελεί ιδανικό της αρχαίας ελληνικής σκέψης και συνάμα στάση ζωής. Η πίστη ότι η ολοκλήρωση επιτυγχάνεται όταν ο άνθρωπος αποδεικνύεται άξιος στα λόγια και τα έργα, έχει διαμορφωθεί από την εποχή του Ομήρου. Ειδικότερα στη ραψωδία Ι της Ιλιάδας ο γέροντας Φοίνικας αποκαλεί τον Αχιλλέα: "μύθων ρητήρ πρηκτήρ τε ?ργων", να είναι δηλαδή ικανός στα λόγια και στα έργα, καλός ομιλητής και γενναίος πολεμιστής. Έκτοτε, διαμορφώθηκε σταδιακά η άποψη ότι τα μεγάλα λόγια πρέπει να συνοδεύονται από ανάλογες πράξεις, για να έχουν αξία. Ο Θουκυδίδης μάλιστα στον "ΕΠΙΤΑΦΙΟ" θα μιλήσει με έμφαση για την ανάγκη λόγων και έργων ως αποδεικτικών της ανδρείας των ανθρώπων. Άρα αντιλαμβανόμαστε πόσο μεγάλης αξίας έργο ισχυρίζεται ότι μπορεί να επιτελέσει ο Πρωταγόρας, λέγοντας ότι έχει τη δυνατότητα να κάνει κάποιον ικανό να μιλήσει και να πράξει για πολιτικά θέματα.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: Ο όρος αυτός αποτελεί την πρώτη πρόσβαση στο κύριο θέμα του διαλόγου που είναι η αρετή. Παραλλαγές του όρου αυτού είναι: πολιτική αρετή, ανδρός αρετή ή απλά αρετή. Αφορά τη δράση του ατόμου στον ιδιωτικό και στο δημόσιο τομέα. Η αγωγή αποβλέπει στη βελτίωση της ανθρώπινης φύσης, ώστε ο πολίτης να σκέφτεται και να δρα με επιτυχία και στους δυο τομείς. Η πολιτική τέχνη, η οποία στη συνέχεια θα ονομάζεται "πολιτική ?ρετή" ή "?νδρός ?ρετή" είναι η σωστή συμπεριφορά και δράση του ατόμου μέσα στα πλαίσια της πόλης, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο βίο. Ο Πρωταγόρας λοιπόν υποστηρίζει ότι μπορεί να μεταδώσει στους νέους τα συστατικά εκείνα στοιχεία που διαμορφώνουν τον υποδειγματικό πολίτη:

• ήθος
• κρίση
• ορθοφροσύνη
• λόγο

[Μπορεί να προκαλεί εντύπωση ότι η αρετή του ανδρός χρακτηρίζεται ως "πολιτική ?ρετή" όμως ο Αθηναίος του 5ου αι. π.Χ. βρίσκεται σε τόσο στενή σχέση με την πόλη του, ώστε μόνο στα πλαίσια της συλλογικής ευημερίας μπορεί να νοηθεί και η δική του ευημερία. Η προσωπική του ηθική συμπεριφορά δεν μπορεί να θεωρηθεί αποκομμένη από μία ανάλογη συμπεριφορά ως πολίτης. Η πόλη αποτελεί το πρώτο μέλημα του ανθρώπου διότι μόνο μέσα σ' αυτή δύναται να καταξιωθεί ως προσωπικότητα και να δράσει ευεργετικά σε ατομική και συλλογική βάση. Επομένως δεν πρέπει να μας προκαλεί εντύπωση το ότι η ?ρετή του ανδρός χαρακτηρίζεται ως "πολιτική ?ρετή".]

ΑΓΑΘΟΙ ΑΝΔΡΕΣ

Όταν ο Σωκράτης μιλά για την "πολιτική ?ρετή" αναφέρεται σε άνδρες καθώς μόνοι αυτοί έχουν πολιτικά δικαιώματα στην αρχαία Ελλάδα. Τα δικαιώματα αυτά μπορούν να εντοπιστούν σε δύο τομείς:

α) στον οίκο: όπου ο ενήλικας ελεύθερος άνδρας είναι αυτός που έχει δικαιώματα ιδιοκτησίας, διάθεσης και διοίκησης πάνω στα μέλη της οικογένειας? γυναίκες / παιδιά / δούλοι, κηδεμονεύονται.

β) στο δημόσιο επίπεδο: οι  ελεύθεροι Αθηναίοι έχουν δικαιώματα πολίτη, δηλ.: να συμμετέχουν στις συνελεύσεις να εκλέγονται στα αξιώματα να στρατεύονται να γίνονται μέλη των δικαστηρίων

ΑΓΑΘΟΣ Άνδρας: αποτελεί το ιδανικό του Αθηναίου πολίτη "καλός κ?γαθός".

Σημαίνει:

• ωραίος, γυμνασμένος, ικανός να εκπληρώσει τα καθήκοντα του ως οπλίτης (καλός).
• σώφρων-συνετός, με απόλυτη αυτοσυγκράτηση απέναντι στα πάθη με ικανότητα να κρίνει και να δρα με οδηγό το λόγο (αγαθός).
  Ο Πρωταγόρας στο σημείο αυτό αναφέρεται μόνο στον όρο "?γαθός" γιατί η αγαθότητα είναι αυτό που μπορεί να διδάξει.

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ: ?> "ΠΟΙΕΙΝ ΑΝΔΡΑΣ ΑΓΑΘΟΥΣ":

μίλησε δηλαδή για την ικανότητα του πολιτικού να πράττει και να λέγει δίνοντας έμφαση στην αποτελεσματικότητα των ενεργειών, χωρίς να τις συνδέει με τις αρχές της ηθικής και της δικαιοσύνης. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι είναι πολιτικά αμοραλιστής, αφού παρακάτω θα μιλήσει για την "α?δώ και τη δίκη", τις ηθικές βάσεις της πολιτικής.
Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ: προσπαθώντας να ορίσει το περιεχόμενο της διδασκαλίας του Πρωταγόρα αναφέρει ότι κάνει τους άνδρες αγαθούς πολίτες και διακρίνεται η διαφορετική αντίληψη που έχει για την πολιτική τέχνη: ?> Συγκεκριμένα: η πολιτική τέχνη πρέπει να φτιάχνει καλούς πολίτες και όχι ικανούς πολιτικούς, αφού μόνο ένας καλός πολίτης μπορεί να γίνει ικανός πολιτικός. Στον Σωκράτη δεν άρεσε ο πολιτικός επαγγελματισμός που τροφοδοτούσαν οι σοφιστές και ειδικά ο Πρωταγόρας.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤH

Ενώ ο Πρωταγόρας παρουσιάζεται σαν δάσκαλος της πολιτικής τέχνης και αυτή θα διδάξει στο νεαρό Ιπποκράτη, ο Σωκράτης αμφιβάλλει για το αν ο Πρωταγόρας κατέχει αυτή την ωραία τέχνη.

• Διαφαίνεται με λεπτό τρόπο μια ειρωνική διάθεση απέναντι στον Πρωταγόρα.
• Θεωρεί ότι τα λόγια του Πρωταγόρα χαρακτηρίζονται από ασάφεια και δυσκολία στην κατανόηση.
• Πάγια Σωκρατική θέση: να οδηγήσει τη συζήτηση σε συγκεκριμένους και όχι ασαφείς όρους. Θέλει συγκεκριμένες απαντήσεις και όχι γενικόλογα και αοριστολογίες. Έτσι ορίζει αυτό που είπε σαν αντικείμενο της διδασκαλίας του ο Πρωταγόρας ως "πολιτική ?ρετή", δηλ. ως ικανότητα στα πολιτικά πράγματα. Ο Πρωταγόρας συμφωνεί και ο Σωκράτης οδηγεί τη συζήτηση σε κάποιο συγκεκριμένο θέμα: αυτό της πολιτικής τέχνης. Ουσιαστικά εφαρμόζεται η γνωστή "μαιευτική μέθοδος" με την οποία με κατάλληλες ερωτήσεις οδηγεί το συνομιλητή του στη "γέννηση ιδεών κ' απόψεων" που αυτός θέλει. Απαιτεί την ακρίβεια του λόγου του συνομιλητή του, τη συγκεκριμενοποίηση της θέσης του: α) εδώ διακρίνουμε την πάγια άποψη των Σωκρατικών ότι οι σοφιστές είναι αοριστολόγοι και ασαφείς, β) παίρνουμε ένα μικρό δείγμα από τη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη, με την οποία χρησιμοποιώντας κατάλληλες ερωτήσεις, «εκμαιεύει από το συνομιλητή του αυτά που θέλει. γ) διακρίνουμε μια λεπτή ειρωνεία απέναντι στον Πρωταγόρα.

Με αυτά τα λόγια δε θέλει να προσβάλει τον Πρωταγόρα. Εκφράζεται έτσι, γιατί νομίζει ότι η πολιτική τέχνη δεν είναι διδακτή. Στην αρχή διατυπώνει τις αντιρρήσεις του με κάποια επιφύλαξη. Στη συνέχεια όμως λέει: Για ποιο λόγο νομίζω ότι δεν είναι διδακτή η αρετή ούτε μεταδοτή από ανθρώπους σε ανθρώπους είμαι υποχρεωμένος να εξηγήσω. Τα επιχειρήματα που αναφέρει ο Σωκράτης τα αντλεί από την πολιτική ζωή των Αθηναίων και από παραδείγματα μεγάλων πολιτικών, ένας από τους οποίους είναι ο Περικλής.

ΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΔΕΙΚΤΕΑ ΘΕΣΗ: Η πολιτική αρετή δεν είναι κάτι που διδάσκεται.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ: Οι Αθηναίοι που είναι σοφοί αναγνωρίζουν σε κάθε συμπολίτη τους την ικανότητα να δίνει στην εκκλησία του δήμου συμβουλές για πολιτικά ζητήματα, χωρίς να το έχει διδαχτεί αυτό το πράγμα. Όμως για άλλα ζητήματα τεχνικής φύσης συμβουλές δίδουν μόνο όσοι έχουν γνώσεις εξειδικευμένες. ΆΡΑ: ειδικοί στα πολιτικά δεν υπάρχουν γιατί διαφορετικά θα τους καλούσαν να αποφασίζουν αυτοί. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Οι Αθηναίοι δε θεωρούν ότι το πράγμα αυτό είναι κάτι που διδάσκεται.

1^ο επιχείρημα: Ο Σωκράτης αναφέρεται σε ό,τι γίνεται στην Εκκλησία του Δήμου. Είναι παρμένο από την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της Αθήνας και έχει ως εξής: όταν οι Αθηναίοι συζητούν για κάποιο θέμα οικοδομικής ή ναυπηγικής καλούν τους ειδικούς να μιλήσουν. Όταν συζητούν για πολιτικά θέματα δέχονται τους πάντες ως συμβούλους. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: θεωρούν ότι όλοι κατέχουν την πολιτική αρετή χωρίς διδαχή και αυτό είναι κάτι που δε διδάσκεται. Είναι φανερό ότι οι Αθηναίοι δε θεωρούν ότι η πολιτική αρετή είναι διδακτή, αφού ο καθένας μπορεί να μιλά για τα πολιτικά ζητήματα. Στο επιχείρημα αυτό υπάρχει μια αντίφαση: Αν δεν είναι διδακτό ή δε χρειάζεται να διδαχθεί καθετί που έχει σχέση με την πολιτική, γιατί να ανεβαίνουν οι Αθηναίοι στο βήμα να συμβουλεύουν; Τι να συμβουλεύουν; Αυτά που και οι άλλοι γνωρίζουν; Ένα άλλο σημείο που δημιουργεί πρόβλημα είναι η αναφορά του Σωκράτη σε αυτό που κάνουν και πιστεύουν οι Αθηναίοι. Ο Σωκράτης δε στηρίχτηκε ποτέ στη γνώμη των πολλών για να αποδείξει κάτι. Είχε εμπιστοσύνη μόνο στον «λόγον», τη λογική σκέψη. Δε στηριζόταν στην εμπειρία για να αποδείξει κάτι. Η αναφορά του λοιπόν στην πολιτική ζωή των Αθηναίων και η θέση του για το μη διδακτό της πολιτικής αρετής ήταν απλά ένα τέχνασμα. Στο βάθος πίστευε ότι η αρετή είναι διδακτή, ότι μπορούμε να βοηθήσουμε τους άλλους με μια ?μαιευτική? μέθοδο να την καταλάβουν, να τη δεχτούν. Το τέχνασμα έγκειται στο εξής: Παρουσιάζεται να αμφιβάλλει για τη διδαξιμότητα της αρετής για να αναγκάσει τον Πρωταγόρα να αποδείξει ότι η αρετή μπορεί να διδαχθεί. Η προσπάθεια αυτή του Πρωταγόρα αποδεικνύεται, κατά τον Πλάτωνα, αποτυχημένη και έπειτα έρχεται ο Σωκράτης και αποδεικνύει με μια σωστή μέθοδο και με ανάλυση των εννοιών ότι η αρετή μπορεί να διδαχθεί. Επίσης και η παρατήρηση του Σωκράτη ότι οι Αθηναίοι δε διδάσκονται από κανέναν την πολιτική τέχνη δεν μπορεί να σταθεί, γιατί σχολείο της πολιτικής αρετής ήταν ολόκληρη η πόλη. Οι Αθηναίοι αποκτούσαν μια άμεση γνώση των πολιτικών πραγμάτων ακούγοντας τους ρήτορες και τους πολιτικούς στη εκκλησία του δήμου.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΠΟΔΕΙΚΤΕΑ ΘΕΣΗ: Δεν μπορούν οι άνθρωποι να μεταδώσουν την αρετή σε άλλους ανθρώπους.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ: Οι σοφοί και άριστοι πολιτικοί δεν μπορούν να μεταδώσουν την αρετή που οι ίδιοι διαθέτουν (για παράδειγμα, ο Περικλής δεν μπόρεσε να το πετύχει αυτό ούτε στα παιδιά του, ούτε στον προστατευόμενο του Κλεινία). Ο Περικλής: παρέδωσε τον Κλεινία (γιο του αδερφού του) στον δάσκαλο Αρίφρονα επειδή φοβόταν μήπως τον διαφθείρει η συνύπαρξη με τον Αλκιβιάδη. Ο Σωκράτης μιλά με παρρησία μπροστά στον Αλκιβιάδη μ' έναν μάλλον προσβλητικό τρόπο. Μπορεί να ήταν ο αγαπημένος του μαθητής, αλλά μιλά γι' αυτόν αντικειμενικά. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Δε θεωρεί ότι η αρετή είναι διδακτή.

2^ο επιχείρημα: Οι σπουδαίοι πολιτικοί άντρες έχουν μορφώσει τα παιδιά τους επαρκώς σε όλα τα υπόλοιπα όχι όμως και στον πολιτικό τομέα που οι ίδιοι είναι άριστοι. Ο φιλόσοφος υποστηρίζει ότι ακόμη και οι μεγάλοι πολιτικοί άντρες δεν μπορούν να μεταδώσουν σε άλλους την πολιτική αρετή, που κατέχουν σε υψηλό βαθμό. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Η πολιτική αρετή δε διδάσκεται.

Στην επιχειρηματολογία του κάνει μια μεταπήδηση από την πολιτική στην ηθική αρετή. Την πρώτη έχουν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες, γι? αυτό δε χρειάζεται να τη διδαχτούν. Τη δεύτερη δεν μπορούν οι ενάρετοι να μεταδώσουν στους μη ενάρετους, γιατί την αρετή χαρίζει η φύση, όχι η διδασκαλία. Όλα αυτά βρίσκονται σε αντίθεση με τις πραγματικές πεποιθήσεις του Σωκράτη. Ποτέ δεν υποστήριζε ο φιλόσοφος ότι η κακία είναι έμφυτη και οι κακοί αδιόρθωτοι. Η κακία δεν είναι έμφυτη κατάσταση αλλά αποτέλεσμα άγνοιας. Η γνώση μπορεί να μεταβάλει τον κακό σε καλό. Ο Σωκράτης υποστηρίζει απόψεις που έρχονται σε αντίθεση με τις πραγματικές του πεποιθήσεις. Στην ουσία πρόκειται για μεθοδολογικό τέχνασμα του Σωκράτη.

• Σ? όλη την επιχειρηματολογία του πάνω στο θέμα της αρετής ο Σωκράτης κάνει χρήση της επαγωγικής μεθόδου. Ξεκινά από επιμέρους περιπτώσεις, που απαντούν στη εμπειρία, και φτάνει σε ένα γενικό συμπέρασμα, σε μια γενική πρόταση. Οι επιμέρους περιπτώσεις είναι:

1. Οι Αθηναίοι, ανεξάρτητα από επάγγελμα, λένε τη γνώμη τους πάνω σε πολιτικά θέματα στην εκκλησία του δήμου, χωρίς να έχουν διδαχθεί από κανένα την πολιτική τέχνη.
2. Μεγάλοι πολιτικοί δεν μπορούν να μεταδώσουν σε άλλους την πολιτική τους αρετή ούτε διδάσκουν την πολιτική τέχνη
3. Αυτοί που κατέχουν την αρετή και προσπάθησαν να αλλάξουν τον χαρακτήρα άλλων προς το καλύτερο, με μια σχετική αγωγή, δεν κατάφεραν τίποτε
4. Ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι οι Αθηναίοι δεν έχουν διδαχτεί από πουθενά την αρετή. Ωστόσο γνωρίζουμε ότι οι Αθηναίοι από τη νεαρή τους ηλικία ζούσαν καθημερινά μέσα στα πολιτικά δρώμενα, συμμετείχαν στα κοινά, παρακολουθούσαν λόγους, έπαιρναν μέρος σε πολιτικές συζητήσεις, ήταν υποχρεωμένοι να γνωρίζουν τους νόμους, αναλάμβαναν ευθύνες και αξιώματα. Επομένως όλα αυτά μπορούν να θεωρηθούν μια δια βίου διδασκαλία της πολιτικής αρετής.
5. Στο πρώτο επιχείρημα του υπάρχει μία αντίφαση: αφού η πολιτική αρετή δεν είναι διδακτή, γιατί οι Αθηναίοι ανεβαίνουν στο βήμα να συμβουλεύσουν; Να συμβουλεύσουν αυτά που οι υπόλοιποι ήδη γνωρίζουν;
6. Στο δεύτερο επιχείρημα ο Σωκράτης συγχέει την ικανότητα των μεγάλων πολιτικών ανδρών με την πολιτική αρετή. Ο Περικλής ήταν ένας μεγάλος πολιτικός άνδρας, με πολιτική αρετή και εξαιρετικές ικανότητες. Το γεγονός ότι δεν μπόρεσε να κάνει τους γιους του μεγάλους πολιτικούς, δεν σημαίνει ότι αυτοί ήταν διεφθαρμένοι ή δεν διέθεταν πολιτική αρετή. Αλλά ακόμα και αν δεχτούμε ότι δεν μπόρεσε να τους διδάξει, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τόσο τη μεταδοτικότητα του δασκάλου, όσο και τη δεκτικότητα του μαθητή.
7. Τα επιχειρήματα του Σωκράτη είναι περιγραφικά και εμπειρικά αφού στηρίζονται σε παραδείγματα, ενώ θα περιμέναμε αλληλουχία διεισδυτικών σκέψεων.
8. Μια ακόμα αντίφαση παρατηρείται στο σημείο που υποστηρίζει ότι κάποιοι, όπως οι γιοι του Περικλή, δεν διαθέτουν την πολιτική αρετή, όταν στην αρχή έχει προβάλλει τη θέση ότι την πολιτική αρετή την κατέχουν όλοι.
9. Τέλος καλό θα ήταν να αναφερθεί και το ακόλουθο: ο Σωκράτης στο διάλογο του "Μένων" κατακρίνει τον Περικλή, τον Αριστείδη, το Θουκυδίδη ότι δεν ενδιαφέρθηκαν για τη σωστή διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Αυτό όμως φανερώνει πως αυτοί, κατά τη γνώμη του μπορούσαν να αναλάβουν τη σωστή αγωγή των παιδιών τους, αλλά δεν το έκαναν.

Συμπέρασμα: Άρα, η αρετή δεν είναι διδακτή.

 

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Σε γενικές γραμμές τα επιχειρήματα του Σωκράτη χαρακτηρίζονται ικανοποιητικά. Ωστόσο θα μπορούσαν να διατυπωθούν κάποιες επιφυλάξεις κυρίως ως προς την πειστικότητά τους:

1. Δεν είναι πειστικός όταν στο πρώτο επιχείρημα του χαρακτηρίζει στο σύνολο τους, τους Αθηναίους σοφούς, όταν είναι γνωστή η υποτιμητική γνώμη που είχε γι' αυτούς. Επιπλέον μ' έναν υπεραπλουστευτικό τρόπο θεωρεί ότι όλοι οι πολίτες κοσμούνται από πολιτική αρετή και μάλιστα χωρίς να τη διδαχτούν. Άλλωστε ο Σωκράτης ποτέ δε στηρίχτηκε στη γνώμη των πολλών για να αποφασίσει κάτι αφού πίστευε ότι όταν οι Αθηναίοι συγκεντρώνονταν στην εκκλησία του δήμου ήταν ένα ασυλλόγιστο πλήθος. Ξεκινά με ένα δεδομένο που δεν μπορεί να είναι βάση αποδεκτή για κάθε σκέψη: λέει ότι οι Αθηναίοι είναι σοφοί και με βάση αυτό το δεδομένο κάνει τις σκέψεις του εξετάζοντας πώς ενεργούν οι Αθηναίοι. Όμως, το γεγονός ότι αυτοί έχουν κάποια πνευματική καλλιέργεια δε νομιμοποιεί τη σκέψη πως ότι κάνουν είναι σωστό. (είναι γνωστές αρκετές λαθεμένες επιλογές τους στην ιστορία)

Αυτές οι ευάλωτες πλευρές της επιχειρηματολογίας θα δώσουν στον Πρωταγόρα την ευκαιρία να αναπτύξει στη συνέχεια του διαλόγου τα αντεπιχειρήματα του.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ ΚΑΙ Η ΜΕΘΟΔΕΥΣΗ ΤΗΣ

Ο Πρωταγόρας αποδέχεται να αναλύσει την άποψη του αφήνοντας όμως στην κρίση των ακροατών τον τρόπο της ανάλυσης:

• με μύθο ή
• με διάλεξη

Ο σοφιστής παρατηρούμε ότι:

• επιδεικνύει την αυτοπεποίθηση και την άνεση με την οποία θα μπορούσε να χειριστεί όλους τους τρόπους ανάπτυξης ενός θέματος.
• με την αναφορά του στη διαφορά ηλικίας με τους ακροατές, περιβάλλει με κύρος όσα θα πει, αφού όλοι είχαν σεβασμό στους ηλικιωμένους και στην πείρα τους.
• ο σεβασμός αποδίδει, αφού οι ακροατές αφήνουν τελικά τον Πρωταγόρα να αποφασίσει για τον τρόπο ανάλυσης του θέματος. Αυτός επιλέγει το ΜΥΘΟ.

ΜΥΘΟΣ

είναι μία φανταστική αφήγηση που είτε προέρχεται από την παράδοση, είτε αποτελεί δημιούργημα κάποιου διανοητή. Έχει χαρακτήρα: α) ποιητικό, γεγονός που του προσδίδει χάρη και γοητεία και β) συμβολικό, με τη χρήση κυρίως συμβόλων ή αλληγοριών. Ωστόσο ο μύθος δεν είναι επαρκής ως αποδεικτικό στοιχείο ούτε μπορεί να οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα. Οι σοφιστές χρησιμοποιούσαν συχνά τους μύθους τόσο για να ενισχύσουν τα επιχειρήματα τους, όσο και για να εντυπωσιάσουν.

Οι σοφιστές χρησιμοποιούν λοιπόν ως μέθοδο διδασκαλίας:

1. το μύθο.
2. το λόγο (=θεωρητική διαπραγμάτευση με συνεχή λόγο).
3. το σχολιασμό ποιητικών κειμένων (θα τον χρησιμοποιήσει ο Πρωταγόρας στη συζήτηση του με το Σωκράτη).

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ Ο ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΤΟ ΜΥΘΟ:

Ο Πλάτωνας δεν ειρωνεύεται την επιλογή του σοφιστή να χρησιμοποιήσει το μύθο, αφού και ο ίδιος στους λόγους του έχει χρησιμοποιήσει μύθους. Όμως με μία ουσιαστική διαφορά: οι μύθοι του Πλάτωνα έχουν χαρακτήρα συμβολικό και χρησιμοποιούνται ως συμπλήρωμα μιας αλήθειας την οποία στηρίζει με επιχειρήματα και τεκμήρια. Αντίθετα ο Πρωταγόρας χρησιμοποιεί τους ίδιους τους μύθους ως αποδεικτικά στοιχεία των όσων υποστηρίζει.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιο είναι το θέμα του κεφαλαίου; Να εντοπίσετε στο κείμενο τις φράσεις που το αποδίδουν πληρέστερα και να το διατυπώσετε επιγραμματικά.

2. Τι δηλώνει για την πολιτική ζωή της αρχαίας Αθήνας και της αρχαίας Ελλάδας γενικά η σύνδεση πολιτικής και αρετής και πως εξηγείται;

3. Ποια στοιχεία καθόριζαν την εξέχουσα θέση του Αθηναίου πολίτη κατά τα λεγόμενα του Σωκράτη;

4. Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Σωκράτης για το μη διδακτό της αρετής; Από που προέρχονται και πόσο ισχυρά είναι;

5. Ποιες αρχές της δημοκρατικής λειτουργίας της αθηναϊκής πολιτείας επιβεβαιώνονται στο κείμενο; Να τις εντοπίσετε και να τις εξηγήσετε.

6. Πως τεκμηριώνεται από το κείμενο η προηγμένη οργάνωση της αθηναϊκής δημοκρατίας;

7. Ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι άνδρες που κατέχουν την πολιτική τέχνη δεν μπορούν να τη διδάξουν στους άλλους. Το επιχείρημα αυτό αντιφάσκει με όσα ανέφερε αρχικά. Αφού εντοπίσετε την αντίφαση να την εξηγήσετε.

8. Το παράδειγμα του Σωκράτη για τους γιους του Περικλή μπορεί να θεωρηθεί εύστοχο σχετικά με το διδακτό ή μη της πολιτικής αρετής;

9. Οι χαρακτηρισμοί του Σωκράτη για τους γιους του Περικλή, τον Κλεινία και τον Αλκιβιάδη διατυπώνονται δημόσια και μάλιστα ενώπιον τους. Πως κρίνετε αυτή την ενέργεια του Σωκράτη;

10. Ο Πρωταγόρας είχε μιλήσει για "πολιτική τέχνη". Ο Σωκράτης στο λόγο του αναφέρεται στην "πολιτική ?ρετή" και οδηγείται τελικά στην αρετή γενικά.

1. Τι νομίζετε ότι επιδιώκει να πετύχει μ' αυτό τον τρόπο;
2. Τι συμπέρασμα προκύπτει για τις αντιλήψεις του "περί ?ρετής";

11. Ποια η σημασία του όρου "?ρετή" στο κείμενο;

12. Σε ποιο σημείο του κειμένου μπορούμε να εντοπίσουμε "μεθοδολογικό" τέχνασμα του Σωκράτη σχετικά με τη διδασκαλία της αρετής; Ποια εντύπωση δημιουργεί και που αποβλέπει;

13. Σε ποιο σημείο του κειμένου παρατηρείται η "σωκρατική ειρωνεία";

14. "Ο Σωκράτης δε διδάσκει την αρετή, αλλά προβληματίζεται πάνω σ' αυτή" Να ερμηνεύσετε τη διαφορά.

15. Από που προέρχονται οι γνώσεις του Πρωταγόρα κατά το Σωκράτη; Τι συμπεραίνουμε για την πηγή της γνώσης και έμμεσα για τη δυνατότητα και τα όρια της;

16. Η θέση του μύθου στη διδασκαλία των σοφιστών.

17. Να εντοπίσετε στο κείμενο τη χρήση της "επαγωγικής μεθόδου" του Σωκράτη και να την αξιολογήσετε.

• < Προηγούμενο