Σύγχρονο σχολείο στην εποχή της κρίσης μπορεί άραγε να υπάρξει; Αυτό το ερώτημα έβαλα στον εαυτό μου όταν ξεκίνησα να συνθέτω αυτό το κείμενο. Σίγουρα δεν μπορεί κανένας να δώσει την ιδανική λύση και γενικά κάθε φιλόδοξο σχέδιο τα τελευταία χρόνια δεν έχει οδηγήσει πουθενά. Αν σκεφτεί κανείς ότι έχουμε ζήσει πολλές μεταρρυθμίσεις στο Δημοτικό, το Γυμνάσιο και το Λύκειο, αλλά ένα αληθινό και σύγχρονο σχολείο δεν έχουμε μέχρι σήμερα. Όλες κραυγαλέα αποτυχημένες και αυτό είναι ομολογία όλων όσων εμπλέκονται στο εκπαιδευτικό σύστημα, ακόμα και των ίδιων των μεταρρυθμιστών. Όλες προσπάθησαν ν’ αλλάξουν το οργανόγραμμα των σχολείων, τα αναλυτικά προγράμματα, τα σχολικά βιβλία, τις εξετάσεις κλπ. Καμιά τους δεν μπήκε στον κόπο να ρωτήσει τους ίδιους τους μαθητές, ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που δεν τους επιτρέπουν να ευχαριστιούνται το χρόνο που ζουν στο σχολείο και ταυτόχρονα να μαθαίνουν.
Σύγχρονο σχολείο πρέπει να είναι ένα νέο σχολείο, ευχάριστο για τους μαθητές, δημιουργικό για όλους, όπου μαθητές και εκπαιδευτικοί να έχουν μια εποικοδομητική συνεργασία. Είναι αυτό που θέλουμε όλοι, να χαιρόμαστε τις στιγμές που περνάμε στο χώρο του σχολείου. Μπορούμε να το πετύχουμε, αλλά πώς όταν όλο το πλαίσιο λειτουργίας του αποσκοπεί σε ένα κυνήγι της στείρας γνώσης, χωρίς αυτή από μόνη της να μπορεί να κάνει ευτυχισμένο κανένα μαθητή;Ένα πρώτο βήμα, χωρίς οικονομικό κόστος, είναι η διαμόρφωση μίας άλλης στάσης των εκπαιδευτικών προς τους μαθητές. Η νέα στάση αφορά περισσότερο στην εμπιστοσύνη του εκπαιδευτικού προς τους μαθητές του, την εκτίμηση, τη συμπαράσταση, την παροχή συναισθηματικής βοήθειας, την έμφαση στην ενίσχυση και επαύξηση των δυνατοτήτων τους, παρά στην αναπλήρωση των ελλειμμάτων τους. Σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχει ελπίδα σωτηρίας για τους μαθητές μας και αυτή είναι και στα χέρια των εκπαιδευτικών, αρκεί να το πιστέψουν και να μη μένουν θεατές της κατάστασης.
Οι μαθητές σήμερα, που βιώνουν την κρίση στην καθημερινότητά τους πρέπει να βλέπουν το σχολείο σαν όαση, όπου εκπαιδευτικοί και μαθητές με αίσθημα συνεργασίας να δημιουργούν σιγά – σιγά μια νέα κοινωνία όπου ο καθένας είναι χρήσιμος να προσφέρει στο σύνολο και στον εαυτό του ένα καλύτερο μέλλον. Η πολιτική ηγεσία πρέπει να δεσμευθεί, όπως και η εκπαιδευτική κοινότητα που εργάζεται σε όλες τις βαθμίδες, συμπεριλαμβανομένων των μαθητών και των γονέων τους, πως μπορεί να συγκροτηθεί, να αρθρωθεί και να μπει στην πράξη ένα σχέδιο που θα φέρει στην εκπαίδευση όχι μόνο τη μάθηση, αλλά την πραγματική πνευματική καλλιέργεια.
Πρέπει να συζητήσουμε ένα εθνικό σχέδιο ανάταξης της παιδείας σε όλες τις βαθμίδες της, ένα σχέδιο το οποίο θα είναι πραγματοποιήσιμο, θα κερδίσει την εμπιστοσύνη των εκπαιδευτικών και των πολιτών, να είναι ρεαλιστικό αλλά με πνοή αλλαγών που θα αφορούν τη μορφή, τις διαδικασίες και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Το σχέδιο αυτό πρέπει να έχει βάση του τον άνθρωπο, να ανταποκρίνεται στη σημερινή δύσκολη οικονομική κατάσταση με δυναμικό τρόπο, χωρίς συμβιβασμούς στη δωρεάν παιδεία για όλους, με εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς και με προτεραιότητα στους μαθητές και τις ανάγκες τους.
Ο διάλογος για την Παιδεία είναι καιρός να γίνει ουσιαστικός και όχι ένας διάλογος που προωθεί τα Μνημόνια στην εκπαίδευση. Η βάση του διαλόγου προϋποθέτει να λυθούν πρώτα βασικά προβλήματα που υπάρχουν μέχρι σήμερα όπως είναι η υποχρηματοδότηση στην Παιδεία, οι μηδενικοί διορισμοί, τα κενά των εκπαιδευτικών που ταλανίζουν τα σχολεία μέχρι και το τέλος της σχολικής χρονιάς, τα απαρχαιωμένα αναλυτικά προγράμματα και ο όγκος της διδακτέας ύλης, το ασφυκτικό πλαίσιο των εξετάσεων Πανελλαδικών και ενδοσχολικών, η ελλιπής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, η έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής αλλά και βοηθητικού προσωπικού από τα σχολεία κλπ.
Οι νέοι παγκόσμιοι κίνδυνοι, από την οικονομική αποδιοργάνωση έως τους πολέμους και την προσφυγική κρίση έχουν αντίκτυπο σε όλους μας, αν και διαφέρει ο τρόπος με τον οποίο μας πλήττουν και ο βαθμός της έντασής τους. Παρόλα αυτά, η αστάθεια που χαρακτηρίζει τον σημερινό κόσμο, και τη χώρα μας ειδικότερα, θα μπορούσε να γίνει αφορμή ενεργοποίησης της επιτακτικής ανάγκης μαθητών και εκπαιδευτικών να πρωτοτυπήσουν, να δημιουργήσουν, να πράξουν συλλογικά και με αλληλεγγύη μεταξύ τους. Η απάντηση στην τρέχουσα σύνθετη παγκόσμια κατάσταση είναι η οικοδόμηση μιας άλλης σχέσης με τη γνώση και τον κόσμο, μέσα από ένα σχολείο σύγχρονο, που καλλιεργεί την επιθυμία για μάθηση και την απόλαυση της γνώσης, χωρίς διακρίσεις: ανοιχτό και ισότιμα προσβάσιμο σε όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από φύλο, καταγωγή, κοινωνική τάξη, εθνικότητα, θρήσκευμα, μητρική γλώσσα και φυσική κατάσταση.
Η δημόσια εκπαίδευση στη χώρα μας, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, δεν έχει πραγματοποιήσει με επιτυχία τη μετάβαση από έναν τύπο διδασκαλίας που απαιτεί την αποστήθιση πληροφοριών στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών. Είναι παγιδευμένη σε ένα σύστημα δεσμευμένο να μεταδίδει την επίσημα εγκεκριμένη γνώση, η οποία διαμορφώνεται από το συγγραφέα ή τους συγγραφείς του σχολικού εγχειριδίου για κάθε εκπαιδευτικό αντικείμενο, γνώση που δεν επιτρέπεται να αμφισβητηθεί. Ωστόσο, ο κόσμος του σήμερα και ιδιαίτερα του αύριο απαιτεί πλέον μια διαφορετικού τύπου εκπαίδευση για τη νεολαία μας, με την ενεργό βοήθεια των εκπαιδευτικών που έχουν οι ίδιοι αποκτήσει ικανότητες κριτικής σκέψης, ή τουλάχιστον τα κίνητρα για την ανάπτυξή της, με τη βοήθεια προγραμμάτων σπουδών και παιδαγωγικών πρακτικών που ευνοούν την ανοικτή και ανακαλυπτική μάθηση.
Αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε ευέλικτα εκπαιδευτικά υλικά βασισμένα σε προγράμματα σπουδών που δίνουν την δυνατότητα της παρέμβασης του εκπαιδευτικού ώστε τα μαθήματα να προσαρμόζονται στους διαφορετικούς τύπους ευφυΐας των μαθητών, στις εμπειρίες, τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα τους και να τους βοηθούν να αναπτύσσονται δημιουργικά. Η Παιδεία είναι προνόμιο όλων των μαθητών και η εκπαίδευση τους δεν μπορεί να λειτουργήσει ως μια άλλη μορφή καταπίεσης, όπου η δημιουργικότητα και η καινοτομία συντρίβονται υπό το βάρος μιας ψευδεπίγραφης «αριστείας».
Το θεωρητικό υπόβαθρο και η τεχνογνωσία που απαιτούνται για να καλλιεργήσουμε την κριτική σκέψη και στάση των μαθητών στο πλαίσιο του σχολείου υπάρχουν και μπορούν να αποκτηθούν πρόσθετα. Οι χώρες που έχουν την προνοητικότητα να καλλιεργούν συστηματικά την κριτική σκέψη/στάση των μαθητών τους στα σχολεία και την κριτική σκέψη/στάση των πολιτών όλων των ηλικιών στους χώρους εργασίας και στην κοινότητα, θα έχουν σημαντικά οφέλη σε σύγκριση με τις χώρες που δεν κάνουν αυτή την προσπάθεια, μολονότι η επίτευξη του στόχου αυτού είναι μια δύσκολη αποστολή.
Το ερώτημα είναι πόσο χρονοβόρα και επίπονη θα αποβεί η διαδικασία αυτή. Πόσοι από τους νέους μας θα ζήσουν στην ανεργία και την υπο-απασχόληση στην σύγχρονη, ανελέητη εποχή; Πόσος χρόνος θα περάσει μέχρι να εγκαταλείψουμε τις παραδοσιακές προσπάθειες να διδάσκουμε τους νέους τι να σκέπτονται; Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να καταστήσουμε δυνατή μια ριζική αλλαγή στα σχολεία μας, μια αλλαγή που θα δημιουργεί νέες δυνατότητες στην εκπαίδευση των νέων μας σε όφελος δικό τους και κατ’ επέκταση όλης της κοινωνίας. Θέλουμε σχολεία που θα παρέχουν στους νέους μας γνώσεις και ικανότητες που θα τους φανούν χρήσιμες στην ζωή τους και μια εκπαίδευση που θα διαμορφώνει πολίτες του αύριο.
Με οδηγό το όραμα δημοκρατικής παιδείας που αρθρώνεται εδώ, οι εκπαιδευτικοί ενθαρρύνονται να διευκολύνουν τη δημιουργική εμπλοκή των μαθητών στη συμμετοχική μάθηση. Αυτοί οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να προχωρήσουν πέρα από τις συμβατικές πρακτικές, για να οικοδομήσουν περισσότερο ζωτικές και ενδιαφέρουσες εμπειρίες που να συνδέονται με την καθημερινή ζωή των νέων ανθρώπων. Μπορούμε να μετατρέψουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα σε ένα σύστημα που βασίζεται στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εκτιμά την ελευθερία και την ευθύνη, τη συμμετοχή και τη συνεργασία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη. Είναι υποχρέωσή μας να διεκδικήσουμε με κάθε τρόπο, ένα πραγματικά σύγχρονο σχολείο το οποίο θα δημιουργήσουμε όλοι μαζί στην εποχή της κρίσης, αυτό όμως είναι σίγουρο ότι θα μεγαλώσει μία νέα γενιά, η οποία θα μας οδηγήσει έξω από την κρίση, σε ένα καλύτερο μέλλον για όλους μας.