Η Αξιούπολη είναι κωμόπολη στην επαρχία Παιονίας του Νομού Κιλκίς με 3.000 κατοίκους. Απελευθερώθηκε το1912, όπως και όλη η επαρχία Παιονίας. Το 1948 αποτέλεσε Δήμο. Βρίσκεται στη Δυτική όχθη του ποταμού Αξιού.
Βρίσκεται 547 χιλιόμετρα Βόρεια-Βορειοδυτικά από την Αθήνα, 62 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης, 34 χιλιόμετρα δυτικά του Κιλκίς, 3,5 χιλιόμετρα δυτικά του Πολυκάστρου και δυτικά του ποταμού Αξιού. Μέχρι το 1926 ονομαζόταν Μποέμιτσα οπότε μετονομαστηκε σε Αξιούπολη.
Ιστορία
Αρχαιότητα και Ρωμαίοι
Στην περιοχή, ζούσαν Παίονες[2] (ήδη αναφέρονται στην Ιλιάδα). Μετά το 12ο π. Χ. αιώνα στην περιοχή εγκαθίστανται και Βοττιαίοι[3], ενώ βόρεια της Αξιούπολης, έχει βρεθεί προϊστορικό νεκροταφείο (11ος αιώνας π.Χ.)[4]. Στο νεκροταφείο έχει βρεθεί η αρχαιότερη χύτρα ταχύτητας (ηλικίας 2.700 ετών)[5]. Σύμφωνα με τον αρχαίο γεωγράφο Στράβωνα, κατά τους αρχαϊκούς χρόνους την Αμφαξίτιδα εξουσίαζαν οι Παίονες.[6] Στην κλασική αρχαιότητα, η κοιλάδα του Αξιού ονομαζόταν Αμφαξίτις. Την περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου (429π.Χ.), η περιοχή έγινε θέατρο επιχειρήσεων, καθώς ο Σιτάλκης, βασιλιάς των Θρακών, εισήλθε στην περιοχή από το βορρά, με σκοπό να επιτεθεί στο βασίλειο των Μακεδόνων. Τελικά, απέτυχε να καταλάβει την Ευρωπό και απεχώρησε.[7][8].[9] Νοτιοδυτικά της Αξιούπολης (στο δρόμο για Γοργόπη), υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα, για τα οποία εικάζεται ότι σχετίζονται με την αρχαία Γόρτυνα[10]. Τον 5ο αιώνα π.Χ. η περιοχή ενσωματώθηκε στο Βασίλειο της Μακεδονίας και έκτοτε ακολουθεί τη μοίρα της υπόλοιπης Ελλάδας[11].
Κατά τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας, η περιοχή ανήκε στην Τρίτη Μερίδα της επαρχίας της Μακεδονίας με πρωτεύουσα την Πέλλα. Κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δέχεται επιδρομές Σλάβωνκαι άλλων φυλών από το Βορρά. Υπήρξε και κάθοδος Βοημών, οι οποίοι ονομάζουν την κοιλάδα του Αξιού, Μποέμιτσα[12], δηλαδή μικρή Βοημία.
Τουρκοκρατία
Το 1397, η περιοχή περιέρχεται στα χέρια των Οθωμανών. Περιγραφές Οθωμανών της εποχής (όπως ο χρονογράφος Χατζή Καλφά), αναδεικνύουν το Ελληνικό στοιχείο ως το μόνο στην περιοχή. Βαθμιαία, από τον 15ο αιώνα, έρχονται στην περιοχή Βούλγαροι ως εργάτες στους αγρούς. Τους επόμενους 3 αιώνες εγκαθίστανται στην περιοχή πολλοί Βλάχοι, εκδιωγμένοι από τη Βόρειο Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία από τις λεηλασίες των Τουρκαλβανών.
Αξιοσημείωτο είναι ότι οι κάτοικοι του Σκρα, της Ειδομένης και της Κούπας ομιλούν ένα βλαχοσλαβικό ιδίωμα, την Μογλενίτικη διάλεκτο, με πλήθος ελληνικών στοιχείων. Σύμφωνα με την ερευνήτρια Μαρία Παπαγεωργίου από το Σκρα, στη Μογλενίτικη διάλεκτο διατηρήθηκαν προφορικά, ως παραμύθια, έργα αρχαίων Ελλήνων ποιητών, που δε σώζονται σήμερα.
Στο τέλος του 17ου αιώνα, ξεσπά επανάσταση στην περιοχή κατά των κατακτητών Τούρκων και πολλά χωριά καταστρέφονται από τα αντίποινα του οθωμανικού στρατού. Είναι αξιοσημείωτο ότι, βορείως του Σκρα, κοντά στα σύνορα Ελλάδας - ΠΓΔΜ, καταστράφηκε το χωριό Σελέστη και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν. Πολλοί Σελεστιανοί εγκαθίστανται στο Σκρα, συνεχίζοντας όμως να θάβουν τους νεκρούς τους σε ξεχωριστό νεκροταφείο. Το νεκροταφείο της Σελέστης βρίσκεται βορείως του Σκρα και περιλαμβάνει τάφους έως το 1750. Οι μαρμάρινες πλάκες έχουν χαραγμένα ελληνικά ονόματα και κάποια σύμβολα, αλλά δεν έχουν σταυρούς. Τα σύμβολα αυτά παραπέμπουν στην προχριστιανική περίοδο της περιοχής[13][14].
Το 1720, η Αξιούπολη επανιδρύεται από κατοίκους των γύρω χωριών, λόγω των εκτεταμένων καταστροφών που προκάλεσαν σε αυτά, τα τουρκικά αντίποινα. Η πόλη ονομάστηκε Μποέμιτσα λόγω της θέσης της στη δυτική όχθη του Αξιού[15][16]. Διοικητικά ανήκε στο καζά της Γευγελής. Το 1873 είχε 30 μωαμεθανικές και 90 χριστιανικές οικογένειες, ενώ το 1903 οι κάτοικοί της ήταν 1413.[17]
Επανάσταση του 1821 και Μακεδονικός Αγώνας
Στην Ελληνική επανάσταση του 1821, πολλοί κάτοικοι της περιοχής συμμετείχαν στα επαναστατικά κινήματα της Κεντρικής Μακεδονίας και ιδίως στη Βωγδάντσα (σημερινό Μπογκντάντσι ΠΓΔΜ). Η οικογένεια του Ζαφειρίου Σταματιάδη από την Ειδομένη έδωσε τους πιο γνωστούς αγωνιστές της επανάστασης. Η αποτυχία της επανάστασης στη Μακεδονία έφερε την περιοχή σε δυσμένεια. Το 1843, με την παραχώρηση κάποιων δικαιωμάτων στους Χριστιανούς, χτίζεται η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, η οποία ολοκληρώνεται το 1859. Μετά το 1878, δρουν στην περιοχή σώματα ντόπιων οπλαρχηγών με σκοπό την άμυνα κατά των Βουλγάρων. Από την Ειδομένη δρουν τα σώματα των Νικόλαου Στοΐδη, Στόικου Στοΐδη και Δέλλιου Κοβάτση. Από τη Γευγελή (ΠΓΔΜ), ο Δημοσθένης Κύρου συντονίζει και οργανώνει την άμυνα των Ελλήνων σε όλη την περιοχή. Από τη Γευγελή επίσης, ενεργοποιούνται τα σώματα των Χρήστου Δέλλιου και Σίμου Μάλιου. Από τη Νεγόριτσα (Νεγκόρτσι, ΠΓΔΜ) τα σώματα των Αθανάσιου Γιαγκούλα, Ιωάννη Τάσκου και Πέτρου Χαρισιάδη.[18] Στην περιοχή δρουν επίσης και οι ομάδες των Αθανάσιου Καπετανόπουλου και Πέτρου Αβραμίδη από τις Τίκφες (Καβαντάρτσι, ΠΓΔΜ).[19] Σημαντική είναι τέλος, η προσφορά των οπλαρχηγών Νικόλαου Νικόλτσα, Γεώργιου Ξανθού και Δέλλιου Πέτκου Τοπάλη από τη Μαρζέντσα (Μαρζέντσι, ΠΓΔΜ). Ο τελευταίος σκοτώθηκε από κομιτατζήδες το 1898.[20]Το 1894 χτίστηκε το πρώτο σχολείο στην Αξιούπολη. Οι κάτοικοι του Δήμου Αξιούπολης είχαν σημαντική συμμετοχή στο Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908)[21]. Στις 22 προς την 23η Οκτωβρίου 1912 ελευθερώθηκε το διοικητικό κέντρο της περιοχής, η Γουμένισσα, και στη συνέχεια όλη η επαρχία από τον τουρκικό ζυγό.
Μακεδονομάχοι
- Αθανάσιος Γερτζίκης
- Ιωάννης Γουσίδης
- Βασίλειος Παπαγεωργίου
- Αναστάσιος Καρακεχαγιάς
- Νικόλαος Κουλέρδας
- Χρήστος Κωτσίδης
- Σοφία Νίκου
- Δημήτριος Πένος
- Κάννης Δημήτριος
- Κάννης Ευάγγελος
- Κάννης Πέτρος
- Κάννης Αθανάσιος
20ός αιώνας
Οι κάτοικοι της Αξιούπολης έπαιξαν σημαντικό ρόλο στημάχη του Σκρα κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο[22], κατά τον οποίο γαλλικός Στρατός εγκαταστάθηκε στην πόλη, ώστε να ελέγχει τις κύριες αρτηρίες ανεφοδιασμού. Οι Γάλλοι βοήθησαν στην κατασκευή πολλών έργων στην περιοχή, με σκοπό τη βελτίωση των μεταφορών. Μεταξύ άλλων, κατασκεύασαν σιδηροδρομική γραμμή από την Αξιούπολη έως το Σκρα. Αυτά τα έργα βοήθησαν αργότερα στην ανάπτυξη της Αξιούπολης.
Κατά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας το 1923, η Αξιούπολη και η γύρω περιοχή δέχτηκε πρόσφυγες από τη Θράκη και τη Μικρά Ασία[23].
Ο κεντρικός σιδηρόδρομος Θεσσαλονίκης-Βιέννης περνούσε σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από την κωμόπολη και από την ίδρυσή του μέχρι το 1913 είχε το όνομα "Σ.Σ. ΓΟΥΜΕΝΙΤΣΗΣ", από το 1927 μετονομάστηκε σε ""Σ.Σ. ΑΞΙΟΥΠΟΛΗΣ. Από το σταθμό αυτό διεξάγονταν το εμπόριο της περιοχής, και έγινε κέντρο εφοδιασμού του ελληνικού και συμμαχικού στρατού κατά τους Βαλκανικούς και Παγκόσμιους Πολέμους[24]. Λόγω της γεωπολιτικής σημασίας της θέσης της, η Αξιούπολη ήταν από τα τελευταία μέρη που άφησαν οι Γερμανοί, πριν αποχωρήσουν από την Ελλάδα στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στις 8 Απριλίου του 1944, οι Γερμανοί κατέλαβαν την πόλη, ελέγχοντας έτσι τους σιδηροδρόμους, τις γέφυρες και τις γραμμές ανεφοδιασμού του Άξονα. Στις 31 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί αποχώρησαν. Κατά τη Γερμανική κατοχή, δυνάμεις του ΕΛΑΣ πραγματοποίησαν πολλές επιχειρήσεις δολιοφθορών κατά των δυνάμεων του Άξονα, ενώ οι κάτοικοι διευκόλυναν τους Έλληνες αντιστασιακούς, παρέχοντάς τους καταφύγιο.
Αξιοθέατα
Τα αξιοθέατα στην περιοχή περιλαμβάνουν το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αξιούπολης, βιβλιοθήκη, το Μέγα Ρέμα (Κοτζά Ντερέ), τη Λίμνη του Μεταλλείου και το Άγαλμα της Ελευθερίας στην κεντρική πλατεία, όπου και ο υπεραιωνόβιος πλάτανος, που η παράδοση τον θέλει να υπάρχει από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επίσης, σημαντικό αξιοθέατο είναι η Γαλάζια Λίμνη. Βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Κούπα και Σκρα.
Το Σκρα είναι γνωστό λόγω της μάχης που έγινε εκεί στις 17 Μαΐου του 1917 κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
6:03:05 μ.μ.
Η σελίδα είναι υπό κατασκευή