Νέα Προγράμματα Σπουδών Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης (2011): αλλαγή εκπαιδευτικής κουλτούρας

Σε κάθε συζήτηση για το δημόσιο σχολείο που γίνεται είτε σε εξειδικευμένα εκπαιδευτικά συνέδρια, είτε μέσα από αρθρογραφία και τα ΜΜΕ τίθεται ως κεντρικό θέμα, ως ζητούμενο ή ως μεγάλη έλλειψη της εκπαιδευτικής πολιτικής η αλλαγή της εσωτερικής εκπαιδευτικής κουλτούρας. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, δεκαετία έντονων παιδαγωγικών προβληματισμών και ριζικών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων στην Ευρώπη, τα εγχειρήματα για τις εκπαιδευτκές μεταρρυθμίσεις στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση «σφραγίστηκαν» από τη φράση «εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είναι η μεταρρύθμιση των αναλυτικών προγραμμάτων».

Στην Ελλάδα από τη μεταπολίτευση και μετά έχουμε αρκετές αποσπασματικές προσπάθειες για σύγχρονα αναλυτικά προγράμματα, ωστόσο φαίνεται ότι το 2010 η πολιτική ηγεσία ξεκάθαρα θέτει στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής πολιτικής για το Νέο Σχολείο (http://www.minedu.gov.gr/neo-sxoleio-main.html?showall=&start=3) τα Προγράμματα Σπουδών, υιοθετώντας επιτέλους τις σύγχρονες αρχές των προγραμμάτων Σπουδών. Δηλώνει ρητά ότι τα ΝΠΣ αποτελούν την αφετηρία και το σημείο αναφοράς για όλα τα ζητήματα του εκπαιδευτικού συστήματος και αντιμετωπίζει τα Προγράμματα Σπουδών ως κοινωνική πράξη που δεν υπάρχει πριν και έξω από τη σχολική ζωή. Όμως αυτό που κάνει πρωτοποριακά τα ΝΠΣ είναι ότι αυτά απαντούν στα τρία θεμελιώδη πολιτικά ερωτήματα: α) ποια είναι τα χαρακτηριστικά της μελλοντικής κοινωνίας, β)ποιος είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης στους σχεδιασμούς για την επίτευξη του οράματός μας για την κοινωνία, και γ)ποια είναι τα χαρακτηριστικά του μορφωμένου ανθρώπου στον κόσμο που επιδιώκουμε να οικοδομήσουμε;

Τα Νέα Προγράμματα Σπουδών (ΝΠΣ) συντάχθηκαν από ομάδες ειδικών επιστημόνων, πανεπιστημιακών, αλλά κυρίως μάχιμων εκπαιδευτικών μέσα από μια ανοιχτή διαδικασία συμμετοχής με την απορρόφηση 100.000.000 ευρώ περίπου από το ΕΣΠΑ (http://www.edulll.gr/?p=1783). Εφαρμόστηκαν πιλοτικά (http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps/%CE%9F%CE%B4%CE%B7%CE%B3%CE%AF%CE%B5%CF%82%20%CE%B3%CE%B9%CE%B1%20%CF%84%CE%B1%20%CE%BC%CE%B1%CE%B8%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1%20%CF%83%CF%84%CE%B1%20%CF%80%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC%20%CE%B3%CF%85%CE%BC%CE%BD%CE%AC%CF%83%CE%B9%CE%B1.pdf) σε νηπιαγωγεία, δημοτικά και γυμνάσια με πολλές παρεκκλήσεις και ελλείψεις, και πριν λίγες μέρες σταμάτησε οριστικά η πιλοτική τους εφαρμογή χωρίς κανείς να γνωρίζει την τύχη τους. Αντίθετα στην Κύπρο που ξεκίνησε λίγο πριν την Ελλάδα εφαρμόζονται με συνεχείς αναπροσαρμογές και εμπλουτισμό.

Γιατί τα Νέα Προγράμματα Σπουδών είναι σύγχρονα, απαντούν στις ανάγκες των νέων ανθρώπων και αποτελούν την πυξίδα για τον αναπροσδιορισμό της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στη χώρα;

1. Λαμβάνουνυπόψητασύγχροναεπιστημονικά, κοινωνικάκαιπολιτικάδεδομέναστηχώρα, στηνΕυρώπη (Europe: 2020, Σχολείο 21^ουαιώνα) και χαράσσουν το δικό μας δρόμο, θέτοντας ξεκάθαρους στόχους, αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα, αξίες, δεξιότητες και ικανότητες του ανθρώπου που θα ζήσει τον 21^ο αιώνα, συγκεκριμένα στοχεύουν:

• στην απόκτηση ενός συνεκτικού και επαρκούς σώματος γνώσεων από όλες τις επιστήμες
• στην ενίσχυση της ανθρωπιστικής διάστασης της εκπαίδευσης
• στην καλιέργεια σύγχρονης δημοκρατικής πολιτότητας: ελληνική ταυτότητα, αλληλεπίδραση με τοπικές και παγκόσμιες κοινότητες και πολιτισμούς, αξίες της διαφορετικότητας, του διαλόγου, της υπευθυνότητας, της δημοκρατικής κοινωνίας
• στην καλλιέργεια όλων των ιδιοτήτων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων που απαιτούνται στην κοινωνία του 21ου αιώνα(«ικανότητες-κλειδιά»): δημιουργικότητα, κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης, μετατροπή της θεωρίας σε πράξη, ικανότητα λύσης προβλημάτων
• στις μορφωτικέςικανότητεςμιαςδιαβίουμάθησηςταθεμέλιατηςοποίαςοικοδομούνταιστοσχολείο:οιικανότητεςτηςεπικοινωνίας, τηςεπίλυσηςπροβλημάτων, τηςσυνεργασίας, τηςδημιουργικήςσκέψηςκαιδράσης. Στοπλαίσιοαυτόταπεριεχόμενατηςδιδασκαλίας-μάθησηςπρέπεινααναπτύσσουνκριτικέςκαιδημιουργικέςικανότητεςπουείναιοδηγοίγιατηνκατανόησηκαιδράσηστηζωή. Ηαναμόρφωσητωνπεριεχομένωναπόπληροφοριακή-κατακερματισμένηύλησεπεριεχόμεναικανοτήτωνκαιαξιώνείναιέναςκεντρικόςστόχος. Οστόχοςαυτόςείναιιδιαίτερασημαντικόςγιατηνυποχρεωτικήεκπαίδευσηηοποίααπευθύνεταισεόλουςτουςμαθητέςκαιηοποίαδημιουργείταθεμέλιατηςμάθησης.

1. Έχουν στόχο οι μαθητές να γίνουν:

• Δημιουργικά πρόσωπα. Πρόσωπα με αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση με κριτική και δημιουργική στάση που μπορούν να σχεδιάζουν και να διαμορφώνουν το προσωπικό τους μέλλον τους, να επιδιώκουν την προσωπική ανάπτυξη, υγεία, ασφάλεια και ευημερία και να αναπτύσσουν σχέσεις με διαφορετικούς ανθρώπους σε διαφορετικά περιβάλλοντα, έτσι ώστε να συμμετέχουν με επιτυχία στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή.
• Ενεργοί και Υπεύθυνοι πολίτες. Πολίτες με ισχυρή συνείδηση της ελληνικής ταυτότητας που κατανοούν τις αλλαγές, αλληλεπιδρούν με τις τοπικές και παγκόσμιες κοινότητες και πολιτισμούς και υπηρετούν τις αξίες της διαφορετικότητας, του διαλόγου, της υπευθυνότητας, της δημοκρατικής και δίκαιης κοινωνίας.
• Πολίτες ευαίσθητοι και συμμέτοχοι στην αειφόρο ανάπτυξη. Πολίτες που κατανοούν τη σχέση του ανθρώπινου με το φυσικό περιβάλλον, την τεχνολογία, τις επιπτώσεις στα κοινωνικά, πολιτιστικά και καταναλωτικά πρότυπα και συμμετέχουν στην προσωπική και κοινωνική παρέμβαση για την αειφορία.
• Μαθητές που απολαμβάνουν τη μάθηση και μπορούν να την αξιοποιούν στη ζωή (ή μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν). Μαθητές με θετική στάση στη μάθηση, στέρεα θεμέλια ουσιαστικών γνώσεων, ικανοτήτων και αξιών που εξελίσσονται και οδηγούν τη ζωή. Μαθητές με ικανότητες να μαθαίνουν αυτόνομα και από διαφορετικές πηγές, να συνεργάζονται και να αναπτύσσουν διαπροσωπικές σχέσεις, να καλλιεργούν την ειλικρίνεια, υπευθυνότητα και αυτοπεποίθηση, να μπορούν να σχεδιάζουν το προσωπικό και συλλογικό τους μέλλον.

1. Προβλέπουν δράσεις για την κοινωνική και προσωπική ζωή. Στο πλαίσιο της ζωής του Νέου Σχολείου αναπτύσσονται δραστηριότητες, όπως: Συμμετοχή στην Τοπική Κοινότητα, Τέχνες και Πολιτισμός, Υγιεινοί τρόποι ζωής, Αειφόρος Ανάπτυξη, Τεχνολογία και ΜΜΕ, Επιχειρηματικές-Κοινωνικές Δράσεις, Παγκοσμιότητα και Τοπικότητα, Ταυτότητες και πολιτισμική πολυμορφία, Κοινωνική Συμπεριφορά, Συλλογικότητα ? Αλτρουισμός (δραστηριότητες εθελοντισμού, «νοικοκυρέματος» του ίδιου του σχολείου και της κοινότητας στην οποία ανήκει), Ανθρώπινες Σχέσεις για τη βελτίωση του κλίματος του σχολείου (επίλυση συγκρούσεων, αντιμετώπιση εκφοβισμών κ.λπ.) κ.ά.

4. Υιοθετούν πλούσιες και δημιουργικές παιδαγωγικές που εστιάζουν στην ένταξη των μαθητών, στην αξιοποίηση των εμπειριών τους, στο διάλογο και τη συμμετοχή, τη σύνδεση με τις κοινότητες, τη διαφοροποιημένη και συνεργατική μάθηση. Σύνδεση των χώρων και των χρόνων της σχολικής ζωής (διδασκαλία, σχολικές δραστηριότητες - σύνδεση με τις τοπικές κοινότητες) σε ένα ανοικτό, ευέλικτο, συμμετοχικό και ενθαρρυντικό περιβάλλον μάθησης.
5. Επενδύουν στην αξιολόγηση για τη βελτίωση της μάθησης. Αξιολόγηση των μαθητών που κυρίως αποβλέπει στην απόκτηση της ικανότητας για συνεχή ανατροφοδότηση, βελτίωση και ενθάρρυνση της μάθησης. Στηρίζεται σε κριτήρια και αναπτύσσει τρόπους αξιολόγησης όπως επίπεδα κατάκτησης στόχων/ικανοτήτων, περιγραφική αξιολόγηση, αξιολόγηση με βάση σχέδια εργασίας (projects), αξιολόγηση με φάκελο εργασιών, αυτοαξιολόγηση μαθητών
6. Αναγνωρίζουν τον ρόλο του εκπαιδευτικού ως φορέα αλλαγής που αναστοχάζεται διαρκώς τον κοινωνικό ρόλο του σχολικού μηχανισμού, το δικό του ρόλο εντός του σχολείου, τις καθημερινές διδακτικές και παιδαγωγικές του πρακτικές σε συνδυασμό με το περιεχόμενο των μαθημάτων και τις κοινωνικές επιπτώσεις όλων αυτών και τον ενισχύουν με την συνεχή επιμόρφωση (Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, http://www.epimorfosi.edu.gr/images/stories/ebook-epimorfotes/sxeseis/sxeseis_sxolikh_taxh.pdf), το πιστοιποιητικό παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας, το πιστοποιητικό παιδαγωγικής κατάρτισης, το θεσμό του μέντορα, την αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας.
7. Είναι ανοιχτά στον εκπαιδευτικό, το μαθητή και την κοινωνία και αποτελούν τη βάση σχεδιασμού της Διδασκαλίας- Μάθησης. Έτσι γίνεται η μεγάλη αλλαγή: από το σχεδιασμό της διδασκαλίας με βάση το σχολικό εγχειρίδιο (κλειστό με έτοιμη γνώση), στο σχεδιασμό με βάση το Πρόγραμμα Σπουδών και την αξιοποίηση του σχολικού εγχειριδίου και άλλων πηγών/υλικών. Με τον τρόπο αυτό εκπαιδευτικοί και μαθητές είναι δρώντα υποκείμενα που συνδέουν το σχολείο με τη ζωή.
8. Εισάγουν το θεσμό του Ενιαίου Αναμορφωμένου Εκπαιδευτικού Προγράμματος στα Δημοτικά Σχολεία με διεύρυνση υποχρεωτικού ωραρίου, με αγγλικά, τέχνες και πληροφορική από την Α΄δημοτικού, με ομίλους μαθητών για κοινωνικές δράσεις. Προβλέπει την ολοκλήρωση των βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων (με πιστοποίηση από το σχολείο για τα Αγγλικά και την Πληροφορική) με το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Ήδη λειτουργούν 1200 δημοτικά με αυτό το πρόγραμμα (http://www.pi-schools.gr/news/FEK-1139B-PS.pdf)
9. Εισάγουν το καινοτόμο πρόγραμμα Σχολική και Κοινωνική Ζωή για την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών (http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/%CE%A0%CE%A3%20%CE%A3%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%96%CF%89%CE%AE.pdf)

Η εκπαιδευτική πολιτική του Νέου Σχολείου αναγνωρίζει τον καταλυτικό και αναντικατάστατο ρόλο της παιδείας σε τρία επίπεδα: το πρώτο είναι οι αξίες και οι αρχές μιας κοινωνίας, γιατί η παιδεία μπορεί να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε πού είμαστε και πού θέλουμε να πάμε. Το δεύτερο επίπεδο είναι η ίδια η κοινωνική ισορροπία, η κοινωνική δικαιοσύνη και αλληλεγγύη, γιατί ποιοτικά αναβαθμισμένη παιδεία, σημαίνει ποιοτικά αναβαθμισμένη κοινωνική συνοχή, με ισότητα ευκαιριών και δίκαιη αναδιανομή δυνατοτήτων. Το τρίτο σημαντικό επίπεδο είναι η ίδια η ανάπτυξη της χώρας, ανάπτυξη και εκπαιδευτικό σύστημα συνδέονται με οργανικό τρόπο. Ταυτόχρονα αναγνωρίζει ότι απαιτείται να γίνουμε όλοι μέρος της μεγάλης αλλαγής στην παιδεία και ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί. Ή όπως είπε ο Δελμούζος σε άλλες εποχές, για άλλη μια μεταρρύθμιση που δεν έγινε: «η εκπαιδευτική αναμόρφωση δεν είναι κάτι που θα γίνει στο χαρτί, στους τοίχους, στα θρανία, αλλά κάτι που θα πρέπει να γίνει στις ψυχές και στα κεφάλια των δασκάλων».

ΥΓ. Τέσσερα χρόνια μετά το Νέο Σχολείο ο Ιταλός Πρωθυπουργός ανακοίνωσε το «Καλό Σχολείο», (εκθειάστηκε και σωστά από τον ελληνικό τύπο), ακριβώς στην ίδια φιλοσοφία του Νέου Σχολείου. Μήπως οι γείτονες μας ανοίξουν τα μάτια;

Μπούντα Ελένη