2-4. Η θρησκεία και η τέχνη των Μινωιτών

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

4. Η ΘΡΗΣΚΕIΑ ΚΑI Η ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΜIΝΩIΤΩΝ

2. Ο Μινωικός πολιτισμός

3. Η θρησκεία και η τέχνη των Μινωιτών

Διδασκαλία με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ταυτότητα - Χώρος – Χρονικά όρια, σσ.23, 25

Λόγοι-παράγοντες ανάπτυξης, σ. 23

Κέντρα μινωικού πολιτισμού, σ. 23

Ρόλος των ανακτόρων, σσ. 23-24

Κοινωνική και πολιτική οργάνωση, σ. 24-25

Γραφή, σ. 25

Καταστροφή μινωικού πολιτισμού – Η παρουσία των Μυκηναίων στην Κνωσό, σ. 25

Θρησκεία, σ. 26

Τέχνη, σσ. 27-28

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης της Ανατολικής Μεσογείου, ώστε να διαπιστωθεί η θέση της Κρήτης και ειδικά των ανακτορικών κέντρων σε σχέση με τον υπόλοιπο μεσογειακό χώρο και να επισημανθεί το γεωγραφικό πλεονέκτημα σε μια εποχή που η ναυσιπλοΐα γινόταν με μικρά πλεούμενα.

Για χάρτες, βλ. και: εδώ

Σχέσεις με την Αίγυπτο: εδώ

-Εικόνες επιλεγμένων έργων τέχνης, ώστε να καταγραφούν συμπεράσματα για τη θρησκεία, τη ζωή των Μινωιτών και τα χαρακτηριστικά της τέχνης τους.

-Εικόνες επιλεγμένων έργων τέχνης, ώστε να διαπιστωθούν οι σχέσεις μινωικού και κυκλαδικού πολιτισμού (διαφορές και ομοιότητες του μινωικού και κυκλαδικού πολιτισμού, ιδίως με τον πολιτισμό της Θήρας).

Για σχετικό υλικό, βλ. εικόνες σχολικού βιβλίου και έκθεση Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου: εδώ

Τελετουργίες: εδώ

Θρησκεία: εδώ

Δίσκος Φαιστού: εδώ

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε μία μέρα (καθημερινή ή μέρα γιορτής) στο ανάκτορο της Κνωσού.

2 ώρες

χρονολόγιο
2300| 2000| 1700| 1600| 1450| 1400| 1370| 1200|

Η θρησκεία

Οι Μινωίτες πίστευαν, βασικά, σε ένα σύμπλεγμα γυναικείων θεοτήτων οι οποίες έχουν άμεση σχέση με τη βλάστηση και τη διαδοχή των εποχών, την άνθηση και τον μαρασμό, τον θάνατο και την ανάσταση. Στα χρόνια της ακμής του μινωικού πολιτισμού δεν υπήρχαν στην Κρήτη μεγάλοι ναοί αλλά μόνο μικρά ανακτορικά ή οικιακά ιερά. Οι πιστοί αισθάνονται τη θεότητα σαν κάτι μυστηριακό, φευγαλέο και άπιαστο. Συχνά η λατρεία του θείου πραγματοποιείται και σε σπήλαια, όπως στο Δικταίο Άντρο, όπου οι πιστοί προσέφεραν μικρά ειδώλια που απεικόνιζαν τους ίδιους τους θεούς.

Μεγάλη είναι η σημασία του ιερού δέντρου στη μινωική θρησκεία. Το κύριο ιερό δέντρο φαίνεται να είναι η ελιά. Από τα ζώα σημαντικό ρόλο παίζει στη μινωική θρησκεία ο ταύρος. Οι τελετές περιλάμβαναν χορούς και αγώνες, όπως τα ταυροκαθάψια. Το ιερατείο το αποτελούσαν κυρίως γυναίκες, αλλά υπήρχαν και άνδρες ιερείς. Επειδή δεν έχουν ακόμη αναγνωσθεί οι γραφές των Μινωιτών, μόνη πηγή πληροφόρησής μας για τη θρησκεία τους είναι τα έργα τέχνης που έφεραν στο φως οι ανασκαφές.

ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΜΙΝΩΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

Επειδή δεν έχουμε κατανοητά γραπτά κείμενα, δεν γνωρίζουμε καλά τη θρησκεία των Κρητών, οι οποίοι είχαν μια τόσο υψηλή αίσθηση του ωραίου. Μαντεύουμε όμως ότι ήταν μια θρησκεία αισιόδοξη, που προέτρεπε να επικοινωνήσει ο πιστός με τις εσωτερικές δυνάμεις της ζωής και του προσέφερε ελπίδες ευτυχίας. Στο μινωικό πάνθεον οι θεές παίζουν μεγαλύτερο ρόλο από αυτό των ανδρών. Παριστάνονται κάτω από το ιερό δένδρο, στην κορυφή ενός όρους, επάνω σε ένα πλοίο ή σείοντας μιαν ασπίδα. Άγρια ζώα και πτηνά τις συνοδεύουν. Είναι οι διάφορες μορφές που λαμβάνει η αρχέγονη μητέρα-γη, η οποία ενσαρκώνει τη ζωική ορμή και εκτείνει την κυριαρχία της στα φυτά, στα ζώα και στους ανθρώπους. Ασφαλώς επιβίωση μιας πρωτόγονης μητριαρχίας που ενώνει τη γυναίκα με τις δυνάμεις της ζωής.

Pierre Lévéque, L’aventure grecque, σ. 40 (Μετ. Β.Σ.)

Μελετήστε το κείμενο και εξηγήστε τη σχέση θρησκείας και μητριαρχίας.

Μίνωας

Τοιχογραφία από τα ανάκτορα της Κνωσού. Ιερή τελετουργία με κέντρο τον ταύρο, ταυροκαθάψια. (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου)

Η τέχνη

Η Μινωική θεότητα (IME)
Ο θαυμαστός Μινωικός κόσμος (Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, προτεινόμενες σελίδες: 77-355, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση)

Η θεά των όφεων.
Ειδώλιο γυναικείας θεότητας που κρατά στα χέρια της δύο φίδια.
(Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου)

Οι Μινωίτες ανέπτυξαν πολλές μορφές τέχνης σε θαυμαστό επίπεδο. Η μινωική τέχνη έχει ποικιλία και πρωτοτυπία. Όλα τα μινωικά έργα –αγγεία από πηλό ή πέτρα, ειδώλια, κοσμήματα, τοιχογραφίες– έχουν κίνηση, ζωντάνια και χάρη και δείχνουν μια προτίμηση των Μινωιτών για την απεικόνιση της φύσης. Τα θέματα και η τεχνοτροπία τους επηρέασαν τους γειτονικούς λαούς, ιδιαίτερα τους Κυκλαδίτες και τους Μυκηναίους.

Οι τοιχογραφίες, που οι περισσότερες προέρχονται από το ανάκτορο της Κνωσού, παριστάνουν συνήθως θρησκευτικές ή τελετουργικές πομπές, ειδυλλιακά τοπία με πλούσια βλάστηση και ζώα, καθώς και θέματα από τον κόσμο της θάλασσας.

Κεραμική

Ο γρήγορος κεραμικός τροχός που έχει καθιερωθεί διευκολύνει την ταχύτερη κατασκευή των πήλινων αγγείων που είναι κομψά και έχουν ποικίλα σχήματα. Τα ωραιότερα αγγεία αυτής της εποχής στη μινωική Κρήτη είναι τα πολύχρωμα καμαραϊκά, που οφείλουν την ονομασία τους στο σπήλαιο των Καμαρών, όπου πρωτοβρέθηκαν. Κατασκευάζονταν στα εργαστήρια των μεγάλων ανακτόρων της Κνωσού και της Φαιστού. Τα καμαραϊκά αγγεία εξάγονταν σε όλη την ανατολική Μεσόγειο και την Αίγυπτο. Διακοσμούνταν συνήθως με πολύπλοκα καμπυλόγραμμα σχέδια γεμάτα φαντασία και σπανιότερα με θέματα από τον ζωικό και φυτικό κόσμο.

Καμαραϊκό κύπελλο με ολόγλυφα άνθη.Χαρακτηριστικό των καμαραϊκών αγγείων είναι η πολυχρωμία: κόκκινο, κίτρινο, λευκό. Μερικά είχαν πολύ λεπτά τοιχώματα που θυμίζουν κέλυφος αυγού (ωοκέλυφα). (Μουσείο Ηρακλείου).

Ρυτό σε μορφή κεφαλής ταύρου. Τέτοιου τύπου αγγεία χρησιμοποιούνταν σε θρησκευτικές τελετές. (Μουσείο Ηρακλείου)

Χρυσόδετος σφραγιδόλιθος με παράσταση λιονταριού και δαμαστών. (Μουσείο Ηρακλείου).

Πήλινο ειδώλιο γυμνόστηθης γυναίκας. Είναι χαρακτηριστική η ενδυμασία και η κόμμωση. Η γυναίκα βρίσκεται σε στάση προσευχής. (Μουσείο Ηρακλείου)

Πατήστε στις μικρογραφίες για μεγαλύτερο μέγεθος.

Καμαραϊκά αγγεία

Άλλα έργα τέχνης.

Τα περισσότερα μινωικά ειδώλια είναι πήλινα και παριστάνουν γυναίκες, δεν λείπουν όμως και ειδώλια ανδρών και ζώων. Αξιοσημείωτα είναι τα ρυτά, μεγάλα αγγεία, ορισμένα με μορφή κεφαλής ζώου, συνήθως του ιερού μινωικού ταύρου, τα οποία χρησιμοποιούνταν στις τελετουργίες. Yπάρχουν επίσης περίτεχνα κοσμήματα από χρυσό και ασήμι και σφραγίδες από ελεφαντοστό και από σκληρούς ημιπολύτιμους λίθους με εγχάρακτα γραμμικά σχέδια.

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Τι ήταν τα καμαραϊκά αγγεία;
2. Ποια, κατά τη γνώμη σου, είναι η σχέση ανάμεσα στον μύθο για τον λαβύρινθο και το μινωικό ανάκτορο; Με ποιες σημασίες χρησιμοποιούμε σήμερα τη λέξη λαβύρινθος; (Συμβουλευθείτε και το λεξικό).
3. Ποια κέντρα του αιγαιακού χώρου επηρεάστηκαν από τον μινωικό πολιτισμό; Πώς διαπιστώνεται και σε ποιους λόγους οφείλεται αυτή η επιρροή;
4. Η μινωική τέχνη ήταν έντονα επηρεασμένη από τη φύση. Μπορείτε να δώσετε ένα παράδειγμα από τις εικόνες του βιβλίου;

Κνωσός:

εικονική περιήγηση
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού.
Φαιστός:
περιήγηση από το explore Crete
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού,
ταινία από το αρχείο της ερτ
δίσκος Φαιστού, στη Βικιπαίδεια
Ζάκρος:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού
Μάλια:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού
Τύλισος:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού

Αν θέλετε, μπορείτε να δείτε
τη συλλογή του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης, Νέας Υόρκης (metmuseum),
τη συλλογή του Μουσείου Καλών Τεχνών της Βοστόνης (mfa),
τη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου,
την Ψηφιακή συλλογή του Αρχ. Μουσείου Ηρακλείου, από το υπ. Πολιτισμού (μικρές φωτογραφίες, κακή ποιότητα),
την ψηφιακή συλλογή του Αρχ. Μουσείου Ηρακλείου (καλύτερη ποιότητα από το προηγούμενο)
τη συλλογή του Αρχ. Μουσείου Ηρακλείου, βιβλίο από το ίδρυμα Λάτση σε αρχείο pdf.

Γενικά για τη γραφή στην Κρήτη στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

ιερογλυφικά
στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
στη Βικιπαίδεια για τον δίσκο της Φαιστού

γραμμική α
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα
στη Βικιπαίδεια

γραμμική β
στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού εδώ κι εδώ
στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα
στη Βικιπαίδεια

Ο μινωικός πολιτισμός στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Διάβασε για τα ταυροκαθάψια στο Ι.Μ.Ε.
Ταινία για τη μινωική Κρήτη από την εκπαιδευτική τηλεόραση Η μινωική γραφή, © Γεωργία Μουντράκη, παρουσίαση
Η θέση της γυναίκας στη μινωική Κρήτη, © Γεωργία Μουντράκη, φύλλο εργασίας

Επανάληψη στον μινωικό πολιτισμό, βασικές ιστορικές γνώσεις.
Άσκηση για τα μινωικά ανάκτορα
Η γραφή στη μινωική Κρήτη
Η θρησκεία στη μινωική Κρήτη
Τέσσερα παζλ (δίσκος Φαιστού, δαχτυλίδι του Μίνωα, Ταυροκαθάψια, Οι κυρίες με τα μπλε)
Ταίριαξε τα ζεύγη με τις μινωικές τοιχογραφίες
Σταυρόλεξο στον κυκλαδικό και μινωικό πολιτισμό © Γεωργία Μουντράκη
Η θέση της γυναίκας στη μινωική Κρήτη και στη σημερινή εποχή © Γεωργία Μουντράκη