Κατά τους αιώνες που ακολουθούν (800-479 π.Χ.) συντελείται μια ριζική καινοτομία. Συγκροτείται η πόλη-κράτος. Ο πολίτης αρχίζει να συμμετέχει στη διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων. Ο ελληνισμός ξεπερνάει τα όριά του και αποικίζει τα παράλια της Μεσογείου και του Εύξεινου πόντου. Το εμπόριο, η βιοτεχνία και η ευρεία χρήση του νομίσματος δημιουργούν τις προΰποθέσεις για σημαντική οικονομική πρόοδο. Η τέχνη αναζητεί νέους ρυθμούς έκφρασης, ενώ η ποίηση εκφράζει τις καθημερινές αγωνίες του ανθρώπου. Ο ελληνισμός ενωμένος θα αποκρούσει την περσική επεκτατική πολιτική.
Αριστερά, ολκάς, δηλ. εμπορικό πλοίο. Στην πρύμνη του πλοίου εικονίζεται ο πηδαλιούχος. Δεξιά πολεμικό πλοίο. Η πλώρη καταλήγει σε μορφή αγριόχοιρου. Στο κατάστρωμα διακρίνονται οι κωπηλάτες με τα κουπιά. 520-500 π.Χ. Βρετανικό Μουσείο
Ο 8ος αιώνας π.Χ. υπήρξε αφετηρία μιας πρωτοφανούς εξόδου των Ελλήνων προς τις ακτές της Μεσογείου και του Εύξεινου πόντου. Οι λόγοι που ώθησαν τους Έλληνες στη μετανάστευση ήταν: κυρίως οικονομικοί, όπως η επιθυμία απόκτησης καλλιεργήσιμης γης, και η ανάγκη προμήθειας σιδηρομεταλλεύματος. Παράλληλα και πολιτικοί, όπως η επικράτηση πολιτικών αντιπάλων, ανάγκασαν πολλούς να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να αναζητήσουν νέους χώρους εγκατάστασης.
ΣΙΩΠΗΛΟ ΕΜΠΟΡΙΟ
Η εφεύρεση του νομίσματος (Γνωρίζω το νόμισμα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank) Τα πρώτα νομίσματα του Ελλαδικού χώρου (Γνωρίζω το νόμισμα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank)
Οι Καρχηδόνιοι λένε ακόμη και το εξής˙ ότι υπάρχει χώρα της Λιβύης και άνθρωποι που κατοικούν σ’ αυτήν έξω από τις Ηράκλειες στήλες. Λένε ακόμη ότι, όταν φθάνουν στη χώρα των ανθρώπων αυτών, βγάζουν έξω τα προϊόντα τους, τα βάζουν στη σειρά στην παραλία και μπαίνουν πάλι στα πλοία και κάνουν καπνό. Οι ιθαγενείς, όταν δουν τον καπνό, κατεβαίνουν στην παραλία, αφήνουν ποσότητα χρυσού, ανάλογης αξίας προς τα εμπορεύματα, και γυρίζουν πίσω. Οι Καρχηδόνιοι σπεύδουν στην ξηρά και εξετάζουν τον χρυσό. Αν καταλάβουν ότι ο χρυσός ισοφαρίζει την αξία του εμπορεύματος, τον παίρνουν και φεύγουν˙ αν όχι, μπαίνουν πάλι στα καράβια και περιμένουν. Οι ιθαγενείς πλησιάζουν και προσθέτουν χρυσό παραπάνω, μέχρι να τους ικανοποιήσουν. Κανείς, όπως λένε οι Καρχηδόνιοι, δεν αδικεί.
Ηρόδοτος, Ιστορία, 4. 196
Τι ήταν το ανταλλακτικό εμπόριο και ποιες δυσκολίες παρουσίαζε;
Το ζύγισμα των προϊόντων, βασική προΰπόθεση του εμπορίου. Εικόνα από αγγείο του 6ου αιώνα π.Χ. (Νέα Yόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο).
ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ
Οι Λυδοί έχουν παραπλήσια έθιμα με τους Έλληνες. Πρώτοι αυτοί, όσο ξέρουμε από τους ανθρώπους, έκοψαν και έθεσαν σε κυκλοφορία νομίσματα σε χρυσό και ασήμι, κι αυτοί πάλι πρώτοι έγιναν μεταπράτες.
Ηροδότου, Ιστορία, 1. 94 (μετ. Δ. Μαρωνίτη)
Αναχώρηση-εγκατάσταση
Δελφικό μαντείο (ΙΜΕ)
Κρατήρας του 6ου αιώνα π.Χ. από τη Χαλκίδα, πάνω στον οποίο εικονίζονται η Ελένη με τον Πάρη και η Ανδρομάχη με τον Έκτορα (Martin von Wagner Museum, Βύρτσμπουργκ). Η Χαλκίδα διακρίθηκε για την αποικιστική της πολιτική. Σημαντικές αποικίες των Χαλκιδέων υπήρχαν στη Χαλκιδική και στη Δύση.
Η εγκατάσταση σε έναν τόπο δεν γινόταν τυχαία. Η θέση επιλεγόταν από πριν και η αναχώρηση ήταν οργανωμένη. Ως αρχηγός της αποστολής (οικιστής) οριζόταν ένα άτομο που είχε ξεχωριστές ικανότητες και ενέπνεε εμπιστοσύνη σε όλους. Η τελετή της αναχώρησης γινόταν με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων μέσα σε ένα κλίμα μεγάλης συγκίνησης. Η πόλη που ιδρυόταν είχε τις περισσότερες φορές πλούσια ενδοχώρα και απάνεμο λιμάνι. Συνήθως προτιμούσαν περιοχή που είχε φυσική οχύρωση. Αυτό τους απασχολούσε ιδιαίτερα, γιατί είχαν να αντιμετωπίσουν και την πιθανή έχθρα των κατοίκων της περιοχής. Η συμβίωση γενικά ήταν ειρηνική, αλλά δεν είναι λίγες οι φορές που οι άποικοι πολέμησαν για να κρατήσουν τη θέση τους.
43
ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ
Ελληνικά αντικείμενα που βρέθηκαν στα ενδότερα των Λεοντίνων, σε χώρους όπου ζούσαν ιθαγενείς, καθώς και ελληνικοί τάφοι που ανακαλύφθηκαν στις νεκροπόλεις μαρτυρούν αφενός τη γρήγορη και αρμονική συνύπαρξη Ελλήνων και Σικελών και αφετέρου τον πραγματικό εξελληνισμό των αυτοχθόνων. Σε παρόμοια συμπεράσματα οδηγούν και οι έρευνες στην περιοχή της Κατάνης: επιβίωση των ιθαγενών, αλλά συνάμα πρώιμος εξελληνισμός τους και ειρηνική συμβίωση με τους αποίκους. Αντίθετα, οι ανασκαφές στα περίχωρα της Γέλας και των Συρακουσών αποκάλυψαν εντελώς άλλα πράγματα: εξαφάνιση των εγχώριων οικισμών και αντικατάστασή τους από ελληνικά στρατιωτικά κτίσματα, δηλαδή φρούρια, πράγμα που αποδεικνύει εχθρικές σχέσεις και αντίσταση στον εξελληνισμό. Σε άλλες περιοχές, και ιδιαίτερα στα δυτικά του νησιού, τα ελληνικά αντικείμενα μαρτυρούν μάλλον την ύπαρξη εμπορικών σχέσεων παρά τον εξελληνισμό των ιθαγενών.
C. Mossé, Η Αρχαϊκή Ελλάδα, Μ.Ι.Ε.Τ., μετ. Στρ. Πασχάλη, Αθήνα 2001, σ. 131
Γιατί έχουν ονομάσει την αρχαιολογία βοηθητική επιστήμη της ιστορίας;
Σχέση μητρόπολης-αποικίας
Η νέα πόλη αποκτούσε δική της οργάνωση και νέους θεσμούς. Σταδιακά γινόταν ανεξάρτητη και ανέπτυσσε συμμαχικές και οικονομικές σχέσεις με άλλες πόλεις. Οι δεσμοί όμως με τη μητρόπολη (μητέρα-πόλη) ήταν πάντοτε στενοί και η σύγκρουση ανάμεσά τους ήταν αδιανόητη. Και αν αυτό συνέβαινε καμιά φορά, όλοι το κατέκριναν.
Ο χώρος της
Μεσογείου και του Εύξεινου πόντου πλημμύρισε από εγκαταστάσεις των Ελλήνων. Ιδιαίτερη προτίμηση έδειξαν οι Έλληνες στην
Κάτω Ιταλία, όπου το πλήθος των αποικιών συνετέλεσε ώστε ο χώρος αυτός να ονομαστεί
Μεγάλη Ελλάδα.
Συνέπειες
Οι αποικίες (ΙΜΕ)
Ο αποικισμός έφερε πολλές αλλαγές στη ζωή όλων των ανθρώπων.
Η επαφή με άλλους λαούς διεύρυνε τον πνευματικό ορίζοντα. Η ζωή άλλαξε.
Τα μέταλλα κάλυψαν τη ζήτηση,
γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία πολλών επαγγελμάτων.
Η ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς ζωγράφους να αξιοποιήσουν το ταλέντο τους.
Μέχρι τότε οι
έμποροι («οἱ ἐν πορείᾳ») μετακινούνταν από τόπο σε τόπο και πουλούσαν τα εμπορεύματά τους. Η ευρεία κατανάλωση, καθώς και η αύξηση των αγορών οδήγησαν στη δημιουργία χώρων, όπου η διάθεση των προϊόντων θα ήταν συνεχής.
Παράλληλα λοιπόν με τους εμπόρους αναπτύχθηκαν και οι
κάπηλοι, δηλαδή οι μικρέμποροι, οι λιανοπωλητές.
Χάρτης του Β’ Αποικισμού.
Δες αναλυτικό διαδραστικό χάρτη παρακάτω
44
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Απαριθμήστε λόγους που ωθούν σήμερα πολλούς ανθρώπους να μεταναστεύουν.
2. Συμβουλευθείτε σύγχρονους χάρτες που εικονίζουν τις χώρες γύρω από τον Εύξεινο πόντο και τη Μεσόγειο θάλασσα και καταγράψτε πόλεις που επιβιώνουν από την εποχή του αποικισμού.
3. Ποιες διαφορές βρίσκετε να υπάρχουν ανάμεσα στον Α’ και τον Β’ αποικισμό;
4. Ποια ήταν τα αποτελέσματα του Β’ αποικισμού;
Εξωτερικός διαδραστικός χάρτης με την ίδρυση των αποικιών.
Χάρτης με τις αποικίες από το φωτόδεντρο: εδώ.
Γιατί οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να φύγουν από την πατρίδα τους και να πάνε σε άλλα μέρη ή ποια ήταν τα αίτια;
1. οικονομικά,
i. η επιθυμία απόκτησης καλλιεργήσιμης γης,
ii. και η ανάγκη προμήθειας σιδηρομεταλλεύματος.
2. πολιτικά, η επικράτηση πολιτικών αντιπάλων, ανάγκασαν πολλούς να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να αναζητήσουν νέους χώρους εγκατάστασης.
Πώς γινόταν ο αποικισμός;
Η εγκατάσταση σε έναν τόπο
δεν γινόταν τυχαία. Η θέση επιλεγόταν από πριν και η αναχώρηση ήταν οργανωμένη. (Ρωτούσαν τα μαντεία σε ποιο μέρος να κατευθυνθούν.)
Ως αρχηγός της αποστολής (οικιστής) οριζόταν ένα άτομο που είχε ξεχωριστές ικανότητες και ενέπνεε εμπιστοσύνη σε όλους.
Η τελετή της αναχώρησης των αποίκων γινόταν με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων μέσα σε ένα κλίμα μεγάλης συγκίνησης.
Η πόλη που ιδρυόταν, η αποικία, είχε τις περισσότερες φορές πλούσια ενδοχώρα και απάνεμο λιμάνι.
Συνήθως προτιμούσαν περιοχή που είχε φυσική οχύρωση.
Αυτό τους απασχολούσε ιδιαίτερα, γιατί είχαν να αντιμετωπίσουν και την πιθανή έχθρα των κατοίκων της περιοχής.
Η συμβίωση γενικά ήταν ειρηνική, αλλά δεν είναι λίγες οι φορές που οι άποικοι πολέμησαν για να κρατήσουν τη θέση τους.
Η σχέση μητρόπολης - αποικίας
Η νέα πόλη αποκτούσε δική της οργάνωση και νέους θεσμούς.
Στην αρχή εξαρτιόταν από τη μητρόπολη, σταδιακά όμως γινόταν ανεξάρτητη και ανέπτυσσε συμμαχικές και οικονομικές σχέσεις με άλλες πόλεις.
Οι δεσμοί όμως με τη μητρόπολη (μητέρα-πόλη) ήταν πάντοτε στενοί και η σύγκρουση ανάμεσά τους ήταν αδιανόητη.
Και αν αυτό συνέβαινε καμιά φορά, όλοι το κατέκριναν.
Αποικίες παντού
Ο χώρος της Μεσογείου και του
Εύξεινου πόντου πλημμύρισε από εγκαταστάσεις των Ελλήνων. Ιδιαίτερη προτίμηση έδειξαν οι Έλληνες στην
Κάτω Ιταλία, όπου το πλήθος των αποικιών συνετέλεσε ώστε ο χώρος αυτός να ονομαστεί
Μεγάλη Ελλάδα.
Συνέπειες
1. Η επαφή με άλλους λαούς διεύρυνε τον πνευματικό ορίζοντα, δηλαδή γνώρισαν άλλους λαούς και πήραν στοιχεία από τον πολιτισμό τους.
2. Τα μέταλλα κάλυψαν τη ζήτηση, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία πολλών επαγγελμάτων.
3. Η ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς ζωγράφους να αξιοποιήσουν το ταλέντο τους.
4. Η κατανάλωση, καθώς και η αύξηση των αγορών οδήγησαν στη δημιουργία χώρων, όπου η διάθεση των προϊόντων θα ήταν συνεχής.
5. Παράλληλα λοιπόν με τους εμπόρους αναπτύχθηκαν και οι κάπηλοι, δηλαδή οι μικρέμποροι, οι λιανοπωλητές.
