7-1. Η ανάπτυξη της Μακεδονίας, Το κράτος της Μακεδονίας

Η ΑΝΑΠΤYΞΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7

1. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝIΑΣ

1. Το κράτος της Μακεδονίας

2. Το κράτος της Μακεδονίας επεκτείνεται

Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων. Αναλυτική διδασκαλία των ακόλουθων σημείων:

Η μάχη της Χαιρώνειας, σ. 99

Το Συνέδριο της Κορίνθου, σ. 99

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης: Η επέκταση του Μακεδονικού κράτους: εδώ (ανενεργό)

-«Μακεδονία. Η χώρα των Μακεδόνων», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: εδώ

1 ώρα

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να γνωρίσουν στοιχεία από τη δράση των Μακεδόνων.

• Να εκτιμήσουν τη σημασία της απόκρουσης των ποικίλων επιδρομών.

• Να αξιολογήσουν τη συμβολή του Αλέξανδρου Α' και του Αρχέλαου στην ανάπτυξη της Μακεδονίας και την παράλληλη προσπάθειά τους για αναβάθμιση των σχέσεων με τους νότιους Έλληνες.

Προετοιμασία:

Η διδασκαλία της ενότητας ενδείκνυται να αρχίσει με τη μάχη της Μαντίνειας (362 π.Χ.). Η αναφορά στο περιεχόμενο της ακροτελεύτιας παραγράφου των «Ελληνικών» του Ξενοφώντα θα βοηθήσει τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν το τέλος μα ιστορικής περιόδου. Καμία πόλη του ελληνικού νότου δεν είναι σε θέση να έχει την πρωτοπορία.

Προσπέλαση:

Με την υπογράμμιση του περιεχομένου της παροιμιώδους φράσης ότι «κάθε τέλος σηματοδοτεί και μίαν αρχή», καλούνται οι μαθητές να παρατηρήσουν τον χάρτη μιας νέας δύναμης στον βορρά, που συνιστά το ίδιο το κράτος της Μακεδονίας. Η ανάγνωση της μαρτυρίας του Θουκυδίδη «Η δράση του Αρχέλαου» θα χρησιμεύσει ως βάση, πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί η προσφορά του νέου αγαθού. Το κράτος της Μακεδονίας, αναγκασμένο να μάχεται κατά ισχυρών γειτόνων και στερημένο εξόδου προς τη θάλασσα, λόγω των αποικιών των νότιων Ελλήνων, έζησε επί μακρόν σε εμπόλεμη κατάσταση και σχετική απομόνωση. Ακολούθησε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής και διατήρησε τον θεσμό της βασιλείας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο στρατός απέκτησε ιδιαίτερη ισχύ και το δικαίωμα να επικυρώνει την ανάρρηση στον θρόνο του βασιλιά. Παράλληλα, πρέπει να υπογραμμιστεί η σημασία για τους νότιους Έλληνες της απόκρουσης των επιδρομών που σημειώθηκαν στον βορρά.

Ο Αλέξανδρος Α' θα συσφίξει τους δεσμούς του με τους νότιους Έλληνες. Ιδιαίτερα ο Αρχέλαος με την πρόσκληση επιφανών πνευματικών ανθρώπων θέλησε να προσδώσει στην πρωτεύουσά του τον χαρακτήρα του πνευματικού κέντρου, όπως φαίνεται και από τα δύο παραθέματα.

Η τάση αυτή για επαφή με τον νότο αποτυπώνεται στα αντιπροσωπευτικά δείγματα της καλλιτεχνικής δημιουργίας (βλ. εικονογραφικό υλικό), στα οποία είναι εμφανής η επίδραση των ελλαδικών εργαστηρίων. Το νόμισμα με τον Δία πρέπει να συσχετιστεί με το Δίο, το μεγάλο θρησκευτικό κέντρο των Μακεδόνων, το οποίο οι μαθητές μπορούν να μελετήσουν κάνοντας μια μικρή έρευνα πάνω στα ευρήματα που έφερε στο φως η ανασκαφική έρευνα από τον καθηγητή Δ. Παντερμαλή. Με τον ίδιο τρόπο μπορούν οι μαθητές να προσεγγίσουν τα ευρήματα της Βεργίνας και να αξιολογήσουν την προσφορά του Μ. Ανδρόνικου (δραστηριότητα 2).

Εμπέδωση:

Η ανωτέρω έρευνα αρκεί για να αποκτήσουν τα παιδιά ουσιαστική άποψη για τον πολιτισμό και τον γενικότερο ρόλο της Μακεδονίας ως προμαχώνα του Ελληνισμού.

χρονολόγιο
776| 721| 632| 594| 550| 527| 525| 510| 509| 508| 499| 495| 494| 492| 490| 481| 480| 479| 478| 476| 467| 461| 454| 449| 446| 432| 431| 430| 429| 428| 425| 422| 421| 415| 413| 407| 406| 405| 404| 403| 401| 394| 385| 382| 379| 378| 371| 365| 362| 359| 338| 337| 336| 334| 333| 332| 331| 326| 324| 323|

Η ΑΝΑΠΤYΞΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Οι Μακεδόνες βασιλείς, αντιμετωπίζοντας συνεχείς κινδύνους στον βορρά, συχνά έστρεφαν το ενδιαφέρον τους προς τον νότο, έπειτα μάλιστα από τις συνεχείς συγκρούσεις ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις. Ο Φίλιππος Β΄ εγκαινίασε πολιτική παρέμβασης στα ελληνικά θέματα με κορυφαίο γεγονός τη μάχη στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.), με την οποία πέτυχε να πείσει τους Έλληνες να τον ακολουθήσουν σε εκστρατεία εναντίον των Περσών. Την εκστρατεία τελικά πραγματοποίησε ο γιος του Αλέξανδρος, ο οποίος με μια ταχεία επέλαση διέλυσε την αυτοκρατορία των Περσών φθάνοντας μέχρι την Ινδική. Το έργο του μεγάλου στρατηλάτη ανέκοψε ο πρόωρος θάνατός του (323 π.Χ.).

Χάρτης αρχαίας Μακεδονίας
Χάρτης της Μακεδονίας από τον 6^ο αι. ως το 336 π.Χ.

Οι Μακεδόνες ζουν απομονωμένοι

Η χώρα των Μακεδόνων (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

Ιωνικό κιονόκρανο από ναό στην περιοχή της αρχαίας Θέρμης, στο κέντρο της σημερινής Θεσσαλονίκης (Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο).
Οι Μακεδόνες βρίσκονται σε στενή πολιτισμική σχέση με τις πόλεις της νότιας Ελλάδας.

Οι Μακεδόνες για πολλά χρόνια έζησαν απομονωμένοι στο βόρειο τμήμα της χώρας. Πιστοί στις παραδοσιακές τους συνήθειες διατήρησαν τον θεσμό της βασιλείας. Τα παράλια της Μακεδονίας είχαν αποικιστεί από τους νότιους Έλληνες, οι οποίοι σταδιακά ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με τους κατοίκους του εσωτερικού της περιοχής.

Οι Μακεδόνες, αναγκασμένοι να αποκρούουν επιθετικές ενέργειες των γειτόνων τους, Ιλλυριών και Παιόνων, απέκτησαν νωρίς πολεμική πείρα, γεγονός που απέβη καθοριστικό για τον τρόπο ζωής τους. Η απόκρουση των επιδρομών αυτών είχε αναμφισβήτητα θετική επίδραση στον βίο των νότιων Ελλήνων.

Η επαφή με τους άλλους Έλληνες

Οι σχέσεις των Μακεδόνων με τους νότιους Έλληνες έγιναν στενότερες μετά την απόκρουση του περσικού κινδύνου. Οι Αθηναίοι την περίοδο αυτή κάνουν αποκλειστική εισαγωγή ξυλείας από τη Μακεδονία, ύλη απαραίτητη για τη ναυπηγική.

Ο Αλέξανδρος Α’

Αιγές, στον χώρο και στον χρόνο (Διαδραστική περιήγηση, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας - Μουσείο Βασιλικών Τάφων των Αιγών)
Η Πέλλα στους αιώνες (Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας)

Σημαντική ήταν η συμβολή του Αλέξανδρου Α’ (495-450 π.Χ.) στην αναδιοργάνωση του κράτους. Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι ο ίδιος έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες. Είναι αυτός που, ακολουθώντας αναγκαστικά τους Πέρσες, την παραμονή της μάχης των Πλαταιών πλησίασε το ελληνικό στράτευμα και ανακοίνωσε στους αρχηγούς την απόφαση του Μαρδόνιου για την επικείμενη σύγκρουση. Αργότερα, στην προσπάθειά του να επεκτείνει τη δράση του πέραν της Μακεδονίας, οργάνωσε το πεζικό και το ιππικό των Μακεδόνων και πέτυχε τη διεύρυνση των ορίων του κράτους του.

Πρωτεύουσα του κράτους ήταν οι Αιγές έως τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ., οπότε ο βασιλιάς Αρχέλαος (413-399 π.Χ.) μετέφερε την έδρα του στην Πέλλα. Οι Αιγές διατήρησαν τη σπουδαιότητά τους, αφού εκεί ενταφιάζονταν, κατά παράδοση, οι βασιλείς.

Η δράση του Αρχέλαου

Το Μουσείο της Πέλλας και τα εκθέματά του (Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας)

Στα χρόνια της βασιλείας του Αρχέλαου η Μακεδονία σημείωσε μεγάλη ανάπτυξη. Η ήττα των Αθηναίων στην Σικελία του επέτρεψε να ανακτήσει τμήματα της περιοχής, που είχαν αποσπάσει παλιότερα οι Αθηναίοι. Το Δίο, το ιερό κέντρο των Μακεδόνων, απέβη μια δεύτερη Ολυμπία. Εκεί συγκεντρώνονταν οι Μακεδόνες για να τιμήσουν τους Ολύμπιους θεούς, προπάντων τον Δία, από τον οποίο έλαβε και το όνομά της η πόλη. Στην αυλή του Αρχέλαου συγκεντρώθηκαν σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής, ανάμεσα στους οποίους και ο Ευριπίδης.

Τον θάνατο του Αρχέλαου ακολούθησε για πολλά χρόνια ανασφάλεια και αβεβαιότητα ως τη στιγμή που την εξουσία πήρε στα χέρια του ο Φίλιππος Β’.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΕΛΑΟΥ

Οι Μακεδόνες, οι οποίοι δεν είχαν αρκετή δύναμη για να αντισταθούν σε τόσο μεγάλο στρατό, αποτραβήχτηκαν στα δυσπρόσιτα μέρη και στις τειχισμένες πολιτείες τους. Δεν ήταν πολλές τότε, αλλά αργότερα ο Αρχέλαος του Περδίκκα, όταν έγινε βασιλιάς έχτισε τα όσα σήμερα υπάρχουν φρούρια και χάραξε ίσιους δρόμους. Οργάνωσε και την πολεμική μηχανή του κράτους, δηλαδή ιππικό, όπλα και άλλα εφόδια, καλύτερα από τους οκτώ προκατόχους του.

Θουκυδίδης Β 100, μτφ. Αγγ. Βλάχου

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ

Ο διάδοχος του Αλέξανδρου Περδίκκας Β’ φιλοξένησε στην αυλή του τον Μελανιππίδη, ποιητή διθυράμβων, και τον πρωτοπόρο της ιατρικής Ιπποκράτη τον Κώο. Ο Αρχέλαος, διάσημος στην Ελλάδα για τις νίκες των τεθρίππων του στα Πύθια και τα Ολύμπια, εξασφάλισε τις υπηρεσίες του διαπρεπούς ζωγράφου Ζεύξιδος, του μεγάλου μουσικού Τιμοθέου και του καλύτερου επικού ποιητή Χοιρίλου… Δύο από τους διασημότερους Αθηναίους τραγικούς ποιητές έζησαν και δημιούργησαν στη Μακεδονία επί σειράν ετών: ο Αγάθων (περίπου 407-401 π.Χ.) και ο Ευριπίδης (408-406 π.Χ.) Εκεί βρήκαν κοινό δεκτικότερο από ό,τι στην εμπόλεμη Αθήνα και – αν και λείπουν τα σχετικά αρχαιολογικά τεκμήρια – κάποια θεατρική παράδοση. Ο Ευριπίδης κατά την παραμονή του στη Μακεδονία έγινε εταίρος του βασιλέως και συνέγραψε δύο τραγωδίες, τον «Αρχέλαο»… και τις «Βάκχες».

N.G.L. Hammond, Πνευματικός βίος [Μακεδονία, Εποπτεία Μ.Β. Σακελλαρίου],
Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1982, σ. 91

Στήλη από τη Νέα Καλλικράτεια, 5^ος αιώνας π.Χ.
Η κόρη εικονίζεται σκεπτική κρατώντας στο χέρι της ένα περιστέρι.
(Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο).

Αιγές: η βασιλική μητρόπολη των Μακεδόνων (Ο κύκλος των μουσείων: Αιγές, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση)
Το αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας (Ο κύκλος των μουσείων: Το αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση)

Κεφαλή του Δία σε αργυρό νόμισμα.
Ο Δίας ήταν ο κυριότερος θεός των Μακεδόνων
(Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο).

Ο θεός Δίας (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Μελετήστε το παράθεμα «Πνευματικός βίος» και αναφέρετε τους στόχους της πολιτικής των πρώτων Μακεδόνων βασιλέων στον πνευματικό τομέα.
2. Αναζητήστε στοιχεία για τις ανασκαφές στη Βεργίνα και το Δίο και, αφού σχολιάστε τα ευρήματα, αξιολογήστε τη συμβολή της αρχαιολογίας στη γνώση του παρελθόντος. Να αξιοποιήσετε γι’ αυτό τον σκοπό και τις σχετικές εικόνες του βιβλίου.

Για τη λοξή φάλαγγα μπορείς να διαβάσεις στη Βικιπαίδεια ή στη Livepedia.
Για τον ιερό λόχο διάβασε στη Βικιπαίδεια.
Για το Δίο μπορείς να δεις τη σελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.
Εικονική περιήγηση στο Δίον
Φωτογραφίες για το Δίον

Βασιλείς της Μακεδονίας:

Περδίκκας (πρώτο μισό του 7ου π.Χ. αιώνα)
Αργαίος Α' 652-621 π.Χ.
Φίλιππος Α' 621-588 π.Χ.
Αέροπος Α' 588-568 π.Χ.
Αλκέτας Α' 568-540 π.Χ.
Αμύντας Α' 540-498 π.Χ.
Αλέξανδρος Α' 498-454 π.Χ.
Αλκέτας Β' 454-448 π.Χ.
Περδίκκας Β' 448-413 π.Χ.
Αρχέλαος Α' 413-399 π.Χ.
Κρατερός 399 π.Χ.
Ορέστης της Μακεδονίας 399-396 π.Χ.
Αρχέλαος Β' 396-393 π.Χ.
Παυσανίας της Μακεδονίας 393 π.Χ.
Αμύντας Β' 393-369 π.Χ.
Αλέξανδρος Β' 370-368 π.Χ.
Πτολεμαίος ο Αλωρίτης 368-365 π.Χ.
Περδίκκας Γ' 365-359 π.Χ.
Αργαίος Β' 393-392 π.Χ.
Αμύντας Γ' 393 π.Χ.
Αμύντας Γ' (αποκατάσταση) 392-370 π.Χ.
Αμύντας Δ' 359-356 π.Χ.
Φίλιππος Β' 359-336 π.Χ.
Αλέξανδρος ο Μέγας 336-323 π.Χ.