Δυναστεία των Παλαιολόγων (1261-1453)
Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος (1261-1282) 
Ανδρόνικος B' Παλαιολόγος ο Γέρων (1282-1328)
Μιχαήλ Θ' Παλαιολόγος (1295-1320)
Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος (1328-1341)
Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος (1341-1391)
Ιωάννης Στ' Καντακουζηνός (1347-1354)
Ανδρόνικος Δ' Παλαιολόγος (1376-1379)
Ιωάννης Ζ' Παλαιολόγος (1390 &1399-1402)
Μανουήλ Β' Παλαιολόγος (1391-1425)
Ιωάννης Η' Παλαιολόγος (1425-1448)
Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος (1449-1453)
1. Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για την ανάσχεσή τους
Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:
Οι Οθωμανοί και οι κατακτήσεις τους, σ. 65
Προσπάθειες ανάσχεσης των Οθωμανών, σ. 66
Υποστηρικτικό υλικό:
-«Η εξάπλωση των Οθωμανών», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: εδώ
Προτεινόμενες δραστηριότητες:
- Ερώτηση 1, σ. 66 του βιβλίου
-Παιχνίδι ρόλων: Χωρισμένοι σε δύο ομάδες αναπαραστήστε την επιχειρηματολογία υπέρ και κατά της ευρωπαϊκής βοήθειας και παρουσίας στην Πόλη τις παραμονές της Άλωσης.
1 ώρα
Διδακτικοί στόχοι
1. Να παρακολουθήσουν οι μαθητές τη ραγδαία οθωμανική εξάπλωση και να κατανοήσουν τη σημασία ορισμένων οθωμανικών θεσμών, όπως ήταν οι γαζήδες και το παιδομάζωμα.
2. Να επισημάνουν τα αίτια της εξασθένησης του Βυζαντίου και τους λόγους της αδυναμίας των Βυζαντινών και των άλλων βαλκανικών λαών να αντισταθούν αποτελεσματικά στους Οθωμανούς.
Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας
Η πορεία των οθωμανικών κατακτήσεων αποτελεί το πρώτο κέντρο βάρους της ενότητας. Οι κυριότεροι σταθμοί στην επέκταση των Οθωμανών ήταν η πτώση της Προύσας (1326), της Νίκαιας (1331) και της Νικομήδειας (137), η άλωση της Καλλίπολης (1354), η κατάληψη του Διδυμοτείχου (περ. 1360) της Αδριανούπολης και της Φιλιππούπολης (περ. 1368/69), και η νίκη τους στο Κοσσυφοπέδιο κατά των Σέρβων (1389). Η ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους στη μάχη της Άγκυρας (1402) απλώς έδωσε στο Βυζάντιο 51 χρόνια παράταση ζωής.
Το δεύτερο κέντρο βάρους τα ενότητας είναι οι οθωμανικοί θεσμοί (λ. χ. το παιδομάζωμα), όπως και οι άλλοι παράγοντες οι οποίοι καθόρισαν την οθωμανική επέκταση.
Σχολιασμός του υποστηρικτικού υλικού
Τα δύο παραθέματα του σχολικού βιβλίου προέρχονται από το Χρονικό του Ασίκ-Πασά-Ζαντέ «Ιστορίες και αξιοσημείωτα του Οίκου Οσμάν» ( τέλη του 15ου αι.). Είναι ένα λαϊκό ανάγνωσμα με ιδιαίτερα ζωντανό ύφος, αναμφισβήτητα γραμμένο για να διαβάζεται μπροστά σε ακροατήριο.
Το πρώτο απόσπασμα αναφέρεται στις κατακτήσεις του Μουράτ και των στρατηγών του Λαλά-Σαχίν και Εβρενός μπέη στη Θράκη και στην καθιέρωση του παιδομαζώματος περί το 1370.
Το δεύτερο απόσπασμα δείχνει τα αποτελέσματα του αποκλεισμού των βυζαντινών πόλεων από τους Τούρκους και το πνεύμα ηττοπάθειας που επικράτησε στις τάξεις του βυζαντινού πληθυσμού της Βιθυνίας.
Το εικονογραφικό υλικό αποτελείται από μια εικόνα του σουλτάνου Ορχάν που συνδυάζεται με το δεύτερο απόσπασμα και τον χάρτη που δείχνει παραστατικά την πρόοδο των οθωμανικών κατακτήσεων.
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου
Οι λόγοι που έκαναν τους μικρασιάτες Έλληνες να παραδώσουν τις πόλεις τους στους Οθωμανούς ήταν κυρίως το κλίμα ηττοπάθειας που κατέλαβε βαθμιαία τους Έλληνες λόγω των επιτυχιών των Οθωμανών, η βαθμιαία απομόνωση των οχυρωμένων πόλεων, ως συνέπεια της κατάκτησης των γύρω χωριών από τους Τούρκους και η νέκρωση του εμπορίου. Όλα αυτά συνέβαλαν ώστε τα κάστρα να γίνουν σιγά σιγά φυλακές για τους κατοίκους τους (πρώτη ερώτηση).
Το παιδομάζωμα χρονολογείται στα χρόνια που οι Οθωμανοί κατέλαβαν τις μεγάλες πόλεις της Θράκης (Φιλιππούπολη, Διδυμότειχο, Αδριανούπολη) και έκαναν πρωτεύουσα του κράτους τους την Αδριανούπολη. Όλα αυτά έγιναν στο τέλος της διακυβέρνησης του Ορχάν (1326-1362) και στις αρχές της διακυβέρνησης του Μουράτ (1362-1389), περί το 1370 (δεύτερη ερώτηση).
Το λαϊκό τραγούδι εκφράζει ειρωνική και σατιρική - σαρκαστική διάθεση για τους αυτοκράτορες που εκτίθενται, ταξιδεύοντας στη Δύση, και γίνονται καταγέλαστοι στους Δυτικούς, προκειμένου να εξασφαλίσουν τη βοήθειά τους. Η στάση του ανώνυμου συντάκτη του τραγουδιού υπαγορεύτηκε αναμφίβολα από τα έντονα αντιδυτικά αισθήματα του βυζαντινού ορθόδοξου πληθυσμού που ανάγονται κυρίως στη συμπεριφορά των σταυροφόρων το 1204 (τρίτη ερώτηση).
Οι σημαντικότεροι παράγοντες της οθωμανικής επέκτασης ήταν η ραγδαία εξασθένηση του Βυζαντίου, η κατάργηση των ακριτών στη Μ. Ασία, οι θεσμοί των γαζήδων και του παιδομαζώματος, η έλλειψη ικανών ηγετών στα Βαλκάνια και η αδυναμία των βαλκανικών λαών να ενωθούν, οι ικανότητες των σουλτάνων και οι εσωτερικές χριστιανικές διαμάχες (τέταρτη ερώτηση).
