Διδασκαλία της ενότητας 7 με έμφαση στην ιδεολογική βάση, το οργανωτικό σχήμα και τις στρατιωτικές ενέργειες της Φιλικής Εταιρείας, σσ. 28, 29
Λέξεις- κλειδιά:
ορθόδοξη εκκλησία, Φαναριώτες, προεστοί, έμποροι / καραβοκύρηδες, κλέφτες, αρματολοί, παροικιακός ελληνισμός, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ρ. Βελεστινλής, Αδ. Κοραής, Φιλική Εταιρεία, Αόρατη Αρχή, Αλ. Υψηλάντης, Ιερός Λόχος.
Υποστηρικτικό υλικό:
-Δραστηριότητα, «Η οικονομία των Ελλήνων κατά τον 18ο αιώνα» Φωτόδεντρο: Φωτόδεντρο
-Δραστηριότητα, «Η προσφορά του Α. Κοραή στον αγώνα», Φωτόδεντρο
Προτεινόμενες δραστηριότητες:
-Εντοπισμός των επιρροών του ευρωπαϊκού στον νεοελληνικό Διαφωτισμό με βάση την πηγή αρ. 3 (α & β) της ενότητας 1 (σ. 11 του σχολ. βιβλίου) και την πηγή αρ. 3 της ενότητας 5 (σ. 25 του σχ. βιβλίου)
-Αναζήτηση διαφωτιστικών επιρροών στην επαναστατική προκήρυξη της Φιλικής Εταιρείας (πηγή αρ. 2 της ενότητας 7, σ. 29)
1 ώρα
I. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ειδικοί διδακτικοί στόχοι
Οι μαθήτριες και οι μαθητές επιδιώκεται:
Να γνωρίσουν τα σχετικά με την ίδρυση, τον τρόπο οργάνωσης, τις επιδιώξεις και τη λειτουργία της Φιλικής Εταιρείας.
Να αντιληφθούν τις δυσκολίες αλλά και τις δυνατότητες της δεδομένης συγκυρίας για μια ενδεχόμενη ελληνική επανάσταση.
Να μάθουν για τις συνθήκες προετοιμασίας και εκδήλωσης της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, για την έκβαση της προσπάθειας και τη γενικότερη δυναμική της.
Κύριες διδακτικές επισημάνσεις
Σχολιασμός γραπτών πηγών
1. Αξίζει ιδιαίτερα να επισημανθούν η μεγάλη σημασία που δίνεται στη διαφύλαξη του μυστικού χαρακτήρα της οργάνωσης, καθώς και στην τεράστια προσωπική ευθύνη που αναλαμβάνει αυτός που γίνεται μέλος της Φιλικής Εταιρείας.
2. Ο συντάκτης της επαναστατικής προκήρυξης καλεί τους Έλληνες να αγωνιστούν για την πίστη τους και την πατρίδα. Κάνοντας σαφή αναφορά στη γαλλική επανάσταση και ενδεχομένως στις επαναστάσεις των ετών 1820-1821, ζητά από τους Έλληνες να ακολουθήσουν αυτά τα παραδείγματα. Άλλωστε, οι Ευρωπαίοι επιθυμούν την ελευθερία των Ελλήνων και πολλοί είναι πρόθυμοι να έρθουν και να πολεμήσουν γι' αυτή. Έτσι, οι Έλληνες πρέπει να φανούν αντάξιοι των προγόνων τους (αναφορά στο κλασικό αρχαιοελληνικό παρελθόν) και να επαναστατήσουν με σκοπό την κατάκτηση της ελευθερίας τους. Μάλιστα, υπάρχει μια «Κραταιά δύναμις» (σαφής υπαινιγμός για τη Ρωσία) που θα βοηθήσει τους Έλληνες.
Σχολιασμός εικονιστικού υλικού
2. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1792. Σε νεαρή ηλικία κατατάχτηκε στο σώμα των έφιππων σωματοφυλάκων του τσάρου της Ρωσίας. Διακρίθηκε στους πολέμους κατά του Ναπολέοντα και μάλιστα στη μάχη της Δρέσδης έχασε το δεξί του χέρι. Στις 12 Απριλίου 1820 αποδέχθηκε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας και άρχισε τις προετοιμασίες για την κήρυξη ελληνικής επανάστασης. Στις 22 Φεβρουαρίου 1821 πέρασε τον ποταμό Προύθο (φυσικό σύνορο Ρωσίας-Οθωμανικής αυτοκρατορίας) και στις 24 Φεβρουαρίου ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας. Μετά την καταστολή της επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, ο Υψηλάντης παραδόθηκε στους Αυστριακούς, φυλακίστηκε και απελευθερώθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1827. Η κλονισμένη υγεία του δεν του επέτρεψε έκτοτε να βοηθήσει το επαναστατημένο έθνος. Δύο μήνες μετά την αποφυλάκισή του στις 19 Ιανουαρίου 1828 πέθανε στη Βιέννη.
3. Ο πίνακας του Βαυαρού ζωγράφου Πέτερ φον Ες είναι φανταστική σύνθεση που αποδίδει, με ισχυρή τάση εξιδανίκευσης, τη μάχη στο Δραγατσάνι.
Επισημάνσεις για την αντιμετώπιση των ασκήσεων - δραστηριοτήτων
1. Κύρια επιδίωξη της Φιλικής Εταιρείας ήταν η προετοιμασία του ένοπλου αγώνα των Ελλήνων για εθνική ελευθερία. Βασική αρχή λειτουργίας ήταν η μυστικότητα και η απόλυτη αφοσίωση των μελών στους σκοπούς της οργάνωσης.
2. Βλέπε παραπάνω, σχόλια για την γραπτή πηγή 2.
ΙΙ. ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
1. Ο Μακρυγιάννης αφηγείται τη μύησή του στη Φιλική Εταιρεία
Πήγα. Κατεβάζει της εικόνες όλες και μ' ορκίζει και αρχινάγει να με βάλη εις το μυστήριον. Αφού προχώρεσε, τότε τ' ορκίστηκα ότι δεν θα το μαρτυρήσω κανενού· όμως να μου δώση καιρόν οχτώ ημέρες να συλλογιστώ αν είμαι άξιος δι' αυτό το μυστήριον και αν μπορώ να ωφελήσω, να το λάβω, ή να κάτζω· είναι σα να μην το ξέρω ολότελα. Πήγα στοχάστηκα και τάβαλα όλα ομπρός και σκοτωμόν και κιντύνους και αγώνες - θα τα πάθω διά την λευτερίαν της πατρίδος μου και της θρησκείας μου. Πήγα και του είπα: «Είμαι άξιος». Του φίλησα το χέρι, ορκίστηκα. Τον περικάλεσα να μη μου μαρτυρήση τα σημεία της κατήχησης, ότ' είμαι νέος και να μην αντέσω και λυπηθώ τη ζωή μου και προδώσω το μυστήριον και κιντυνέψη η πατρίς.
Μακρυγιάννης,
Απομνημονεύματα, επιμ. Ι.Βλαχογιάννη (1907),
Γιοβάνης, Αθήνα 1968, τόμ 1, σ. 16-17.
2. Ο ρόλος της Φιλικής Εταιρείας στην προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης
Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας αποτελεί τη σπουδαιότερη πολιτική ενέργεια του υπόδουλου ελληνισμού, όπως και η οργάνωση της Ελληνικής Επανάστασης το κορύφωμα μιας μακράς σειράς πράξεων ανυπακοής και ανταρσίας προς την οθωμανική κυριαρχία. Η θετική αποτίμηση του έργου της Φιλικής Εταιρείας δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι δι' αυτής οργανώθηκε επιτυχώς η αντιοθωμανική εθνική επανάσταση των Ελλήνων αλλά κυρίως γιατί, μέσα σε ένα πνεύμα νεωτερικότητας, τέθηκε το ζήτημα της εθνικής αποκατάστασης με νέους όρους. Θεωρήθηκε δηλαδή η εθνική αποκατάσταση των Ελλήνων ζήτημα ελληνικού ενδιαφέροντος και ελληνικής ευθύνης και όχι, όπως συνέβαινε παλαιότερα, ένα ζήτημα που θα λυνόταν στο πλαίσιο μιας απελευθερωτικής - επεκτατικής δραστηριότητας κάποιας μεγάλης ευρωπαϊκής δύναμης.
[... ] Με βάση τα νεωτερικά προτάγματα του πολιτικοποιημένου Διαφωτισμού και του πρώιμου ρομαντισμού, [ενν. η Φιλική Εταιρεία] προτείνει την αυτοτελή και αυτοδύναμη οργάνωση του έθνους, το οποίο θα προβεί, με τη σειρά του, κυριαρχικά και μέσα από την εκτίμηση των δικών του αναγκών, στην επίτευξη των προσφορότερων συμμαχιών.
Β. Παναγιωτόπουλος,
«Η Φιλική Εταιρεία, οργανωτικές προϋποθέσεις της εθνικής επανάστασης»,
Ιστορία του νέου ελληνισμού,
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 3, σ. 9.
Σχολιασμός
Αφού δοθεί το παραπάνω κείμενο του ιστορικού Β. Παναγιωτόπουλου στους μαθητές σε φωτοτυπία, θα μπορούσαν να συζητηθούν ερωτήματα όπως:
• Γιατί ο ιστορικός αξιολογεί την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας ως τη «σπουδαιότερη πολιτική ενέργεια του υπόδουλου ελληνισμού»;
• Ποια νέα αντίληψη έφερε η Φιλική Εταιρεία ως προς την οργάνωση του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων;
