07. Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες

Διδασκαλία της ενότητας 7 με έμφαση στην ιδεολογική βάση, το οργανωτικό σχήμα και τις στρατιωτικές ενέργειες της Φιλικής Εταιρείας, σσ. 28, 29

Λέξεις- κλειδιά:

ορθόδοξη εκκλησία, Φαναριώτες, προεστοί, έμποροι/ καραβοκύρηδες, κλέφτες, αρματολοί, παροικιακός ελληνισμός, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ρ. Βελεστινλής, Αδ. Κοραής, Φιλική Εταιρεία, Αόρατη Αρχή, Αλ. Υψηλάντης, Ιερός Λόχος.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Δραστηριότητα, «Η οικονομία των Ελλήνων κατά τον 18 ο αιώνα» Φωτόδεντρο: Φωτόδεντρο

-Δραστηριότητα, «Η προσφορά του Α. Κοραή στον αγώνα», Φωτόδεντρο

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Εντοπισμός των επιρροών του ευρωπαϊκού στον νεοελληνικό Διαφωτισμό με βάση την πηγή αρ. 3 (α & β) της ενότητας 1 (σ. 11 του σχολ. βιβλίου) και την πηγή αρ. 3 της ενότητας 5 (σ. 25 του σχ. βιβλίου)

-Αναζήτηση διαφωτιστικών επιρροών στην επαναστατική προκήρυξη της Φιλικής Εταιρείας (πηγή αρ. 2 της ενότητας 7, σ. 29)

1 ώρα

Η ίδρυση και η ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρείας

Προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης, Η Φιλική Εταιρεία (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)
Μυστικές συνεννοήσεις (ΙΜΕ)

1. Τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας
Έγγραφο

Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια μυστική οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας με σκοπό την προετοιμασία του ένοπλου αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Άλλες οργανώσεις, που είχαν προηγηθεί, δεν έθεταν ως πρώτο στόχο την επανάσταση, αλλά την απόκτηση παιδείας. Πρωτεργάτες της Φιλικής Εταιρείας υπήρξαν οι Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ, Εμμανουήλ Ξάνθος και Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος.

Προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους, οι Φιλικοί θα έπρεπε να κάνουν τεράστιες οργανωτικές προσπάθειες, καθώς ο ελληνισμός ήταν διάσπαρτος σ’ έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο, και να δράσουν με μεγάλη μυστικότητα, ώστε να μη γίνουν αντιληπτοί από την οθωμανική διοίκηση αλλά και από τις ευρωπαϊκές απολυταρχίες. Ακόμη, θα έπρεπε να υπερνικήσουν τους δισταγμούς εκείνων των Ελλήνων που είχαν δει προγενέστερα επαναστατικά κινήματα να αποτυγχάνουν και να κινητοποιήσουν ανθρώπους προερχόμενους από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, με διαφορετικά οικονομικά-κοινωνικά συμφέροντα και επιδιώξεις.

Από την άλλη πλευρά, πάντως, το έργο των Φιλικών ευνοούνταν από το ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, από τη διάδοση μεταξύ των Ελλήνων των ιδεών της γαλλικής επανάστασης και από το γεγονός ότι για σημαντικό τμήμα του ελληνισμού ήταν, πλέον, ώριμο αίτημα η δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Η Φιλική Εταιρεία υιοθέτησε το οργανωτικό πρότυπο μυστικών εταιρειών, όπως οι καρμπονάροι, που δρούσαν τότε στην Ευρώπη. Τα υποψήφια μέλη δοκιμάζονταν για ένα διάστημα και στη συνέχεια εντάσσονταν στην οργάνωση, αφού ορκίζονταν πίστη και αφοσίωση σε αυτή. Για τους παραβάτες η προβλεπόμενη τιμωρία ήταν ο θάνατος. Οι Φιλικοί χρησιμοποιούσαν ψευδώνυμα και επικοινωνούσαν με κρυπτογραφικό αλφάβητο.

Ίδρυση και οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας - Το κρυπτογραφικό αλφάβητο (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

Μέχρι τα 1817-1818, η Φιλική Εταιρεία απευθυνόταν, κυρίως, σε πλούσιους Έλληνες εμπόρους, προκειμένου να εξασφαλιστούν τα οικονομικά μέσα για την ανάπτυξή της. Ωστόσο, οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αρνητικοί. Κατόπιν, όταν η Φιλική Εταιρεία άρχισε να απευθύνεται σε όλες τις κοινωνικές ομάδες του ελληνισμού, ιδίως σε μικρεμπόρους και διανοούμενους, αναπτύχθηκε γρήγορα. Γυναίκες γίνονταν δεκτές μόνο κατ’ εξαίρεση.

Η ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, η Αόρατη Αρχή, παρέμενε μυστική και αφηνόταν, σκόπιμα, να εννοηθεί ότι αποτελούνταν από ισχυρά πρόσωπα. Καθώς ο καιρός περνούσε, οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, καταλαβαίνοντας ότι τα άσημα ονόματά τους δύσκολα θα ενέπνεαν τους συμπατριώτες τους, αποφάσισαν να αναθέσουν την ηγεσία σε ένα γνωστό Έλληνα. Αρχικά, απευθύνθηκαν στον Ιωάννη Καποδίστρια, τότε υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, αλλά εκείνος αρνήθηκε θεωρώντας ότι οι συνθήκες δεν ήταν ακόμη ώριμες για επανάσταση. Τελικά, η ηγεσία ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Yψηλάντη, ανώτερο αξιωματικό του ρωσικού στρατού, που τότε ανακηρύχθηκε Γενικός Επίτροπος της Αρχής.

2. Αλέξανδρος Yψηλάντης

1. Ο όρκος των Φιλικών (αποσπάσματα)

Ορκίζομαι ενώπιον του αληθινού Θεού οικειοθελώς, ότι θέλω είμαι επί ζωής μου πιστός εις την Εταιρείαν κατά πάντα. Να μη φανερώσω το παραμικρόν από τα σημεία και λόγους της, μήτε να σταθώ κατ’ ουδένα λόγον η αφορμή τού να καταλάβωσιν άλλοι ποτέ ότι γνωρίζω τι περί τούτων, μήτε εις συγγενείς μου, μήτε εις πνευματικόν, μήτε εις φίλον μου. [...]
Τέλος πάντων ορκίζομαι εις σε, ω Ιερά Πατρίς [...] και εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου, ότι αφιερώνομαι όλος εις σε. Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου. Το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου, και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου. [...].
Ι. Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας (1834), Γκράφια, Αθήνα 1971, σ. 171. Ο όρκος των Φιλικών (αποσπάσματα)

3. Π. φον Ες, Ο Ιερός Λόχος μάχεται στο Δραγατσάνι.
Η μάχη στο Δραγατσάνι, Peter von Hess

2. Μία από τις επαναστατικές προκηρύξεις του Αλέξανδρου Yψηλάντη (αποσπάσματα)

ΜΑΧΟY YΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ
Η ώρα ήλθεν, ω Άνδρες Έλληνες! Προ πολλού οι λαοί της Ευρώπης, πολεμούντες υπέρ των ιδίων Δικαιωμάτων και ελευθερίας αυτών, μας επροσκάλουν εις μίμησιν […]
Οι φωτισμένοι λαοί της Ευρώπης […] πλήρεις ευγνωμοσύνης διά τας προς αυτούς των Προπατόρων μας ευεργεσίας, επιθυμούσι την ελευθερίαν της Ελλάδος.
Ημείς φαινόμενοι άξιοι της προπατορικής αρετής και του παρόντος αιώνος, είμεθα Εύελπεις, να επιτύχωμεν την υπεράσπισιν αυτών και βοήθειαν. πολλοί εκ τούτων φιλελεύθεροι θέλουσιν έλθη, διά να συναγωνισθώσι με ημάς. Κινηθήτε, ω φίλοι, και θέλετε ιδή μίαν Κραταιάν δύναμιν να υπερασπισθή τα δίκαιά μας! [...]
Ας καλέσωμεν λοιπόν εκ νέου, ω Ανδρείοι και μεγαλόψυχοι Έλληνες, την ελευθερίαν εις την κλασσικήν γην της Ελλάδος!
Εις τα όπλα λοιπόν φίλοι, η Πατρίς μάς προσκαλεί!
Αλέξανδρος Yψηλάντης
Την 24ην Φεβρουαρίου 1821.
Εις το γενικόν στρατόπεδον του Ιασίου.
Πηγή: Δ. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, Μέλισσα, Αθήνα 1956-1960, τόμ. 1, σ. 103-106.

Η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις Ηγεμονίες

Η Επανάσταση στις παραδουνάβιες ηγεμονίες (έντρο Ελληνικής Γλώσσας)
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στη Μολδαβία (ΙΜΕ)
Μάχη Δραγατσανίου, Γαλατσίου (ΙΜΕ)
Μάχη Ιερολοχιτών εναντίον των οθωμανικών στρατευμάτων (Ψηφιακές Συλλογές Γενναδείου Βιβλιοθήκης)
Καταστολή της Επανάστασης στη Βλαχία Α (Ψηφιακές Συλλογές Γενναδείου Βιβλιοθήκης)
Καταστολή της Επανάστασης στη Βλαχία Β (Ψηφιακές Συλλογές Γενναδείου Βιβλιοθήκης)
Αντίποινα των Οθωμανών στο Βουκουρέστι (Ψηφιακές Συλλογές Γενναδείου Βιβλιοθήκης)
Η Προκήρυξη του Υψηλάντη

Η επανάσταση αποφασίστηκε να ξεκινήσει από τις παραδουνάβιες ηγεμονίες (σημερινή Ρουμανία), γιατί εκεί δεν υπήρχε τουρκικός στρατός (σύμφωνα με παλαιότερες ρωσοτουρκικές συνθήκες), αλλά και γιατί λίγο βορειότερα βρισκόταν ρωσικός στρατός, που υπήρχε ελπίδα ότι θα βοηθούσε.

Παράλληλα, προσεγγίστηκαν διάφοροι βαλκάνιοι ηγέτες για να εξασφαλιστεί η συμμετοχή τους στην επανάσταση. Ο Σέρβος ηγέτης Καραγεώργεβιτς έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας˙ οι οθωμανικές αρχές, ωστόσο, τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν. Ο Βλαντιμηρέσκου, τοπικός ηγέτης στις Ηγεμονίες, συμμετείχε, αλλά μόνο στην αρχή.

Χάρτης με την πορεία του Υψηλάντη

Ο Αλέξανδρος Yψηλάντης, ξεκινώντας από ρωσικό έδαφος, πέρασε τον ποταμό Προύθο, μπήκε στις Ηγεμονίες και στις 24 Φεβρουαρίου 1821 κήρυξε την επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας (σημερινή Ρουμανία). Κυκλοφόρησε προκηρύξεις με τις οποίες κήρυττε την επανάσταση, αφήνοντας να εννοηθεί ότι πίσω απ’ αυτή βρισκόταν η Ρωσία. Παράλληλα, συγκροτούσε το στράτευμά του.

Γρήγορα, όμως, προέκυψαν σοβαρά προβλήματα. Οι πλούσιοι Έλληνες των Ηγεμονιών δεν ανταποκρίθηκαν υλικά και η στρατολόγηση δεν προχωρούσε. Ο τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση και επέτρεψε την είσοδο τουρκικού στρατού στις Ηγεμονίες για την καταστολή της. Ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε‘ πιεζόμενος από τον σουλτάνο αφόρισε όσους συμμετείχαν στο κίνημα. Επιπλέον, ο Βλαντιμηρέσκου θεωρήθηκε προδότης και με εντολή της Φιλικής Εταιρείας εκτελέστηκε.

Παρά τις δυσκολίες, ο Yψηλάντης συνέχισε τον αγώνα. Η κρίσιμη μάχη δόθηκε στο Δραγατσάνι (7 Ιουνίου 1821), όπου και διακρίθηκε ιδιαίτερα, ο Ιερός Λόχος, μια μονάδα που είχε συγκροτηθεί από εθελοντές σπουδαστές. Η ήττα, ωστόσο, δεν αποφεύχθηκε. Ο Yψηλάντης πέρασε στην Αυστρία όπου οι αρχές τον συνέλαβαν. Ο τραγικός επίλογος γράφτηκε λίγους μήνες αργότερα, όταν ένα τελευταίο απομονωμένο τμήμα αγωνιστών με επικεφαλής τους οπλαρχηγούς Γιωργάκη Ολύμπιο και Ιωάννη Φαρμάκη εγκλωβίστηκε στη μονή Σέκκου. Τότε, ο Ολύμπιος αποφάσισε να ανατιναχθεί μαζί με τους συμπολεμιστές του, ενώ ο Φαρμάκης, μετά από σκληρή αντίσταση δύο εβδομάδων, πιάστηκε αιχμάλωτος και αποκεφαλίστηκε. (Δες στο Πρόσθετο Υποστηρικτικό Υλικό δύο δημοτικά τραγούδια)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1. Αφού μελετήσετε την πηγή 1, να συνθέσετε σύντομο κείμενο στο οποίο θα παρουσιάζετε τις κύριες επιδιώξεις και τις αρχές λειτουργίας της Φιλικής Εταιρείας.

2. Να μελετήσετε την επαναστατική προκήρυξη του Αλέξανδρου Yψηλάντη (πηγή 2) και να καταγράψετε τα κύρια επιχειρήματα με τα οποία αυτή προτρέπει σε επανάσταση

1. Ο Μακρυγιάννης αφηγείται τη μύησή του στη Φιλική Εταιρεία

Πήγα. Κατεβάζει της εικόνες όλες και μ' ορκίζει και αρχινάγει να με βάλη εις το μυστήριον. Αφού προχώρεσε, τότε τ' ορκίστηκα ότι δεν θα το μαρτυρήσω κανενού· όμως να μου δώση καιρόν οχτώ ημέρες να συλλογιστώ αν είμαι άξιος δι' αυτό το μυστήριον και αν μπορώ να ωφελήσω, να το λάβω, ή να κάτζω· είναι σα να μην το ξέρω ολότελα. Πήγα στοχάστηκα και τάβαλα όλα ομπρός και σκοτωμόν και κιντύνους και αγώνες - θα τα πάθω διά την λευτερίαν της πατρίδος μου και της θρησκείας μου. Πήγα και του είπα: «Είμαι άξιος». Του φίλησα το χέρι, ορκίστηκα. Τον περικάλεσα να μη μου μαρτυρήση τα σημεία της κατήχησης, ότ' είμαι νέος και να μην αντέσω και λυπηθώ τη ζωή μου και προδώσω το μυστήριον και κιντυνέψη η πατρίς.

Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα,
επιμ. Ι.Βλαχογιάννη (1907), Γιοβάνης, Αθήνα 1968, τόμ 1, σ. 16-17.

2. Ο ρόλος της Φιλικής Εταιρείας στην προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης

Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας αποτελεί τη σπουδαιότερη πολιτική ενέργεια του υπόδουλου ελληνισμού, όπως και η οργάνωση της Ελληνικής Επανάστασης το κορύφωμα μιας μακράς σειράς πράξεων ανυπακοής και ανταρσίας προς την οθωμανική κυριαρχία. Η θετική αποτίμηση του έργου της Φιλικής Εταιρείας δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι δι' αυτής οργανώθηκε επιτυχώς η αντιοθωμανική εθνική επανάσταση των Ελλήνων αλλά κυρίως γιατί, μέσα σε ένα πνεύμα νεωτερικότητας, τέθηκε το ζήτημα της εθνικής αποκατάστασης με νέους όρους. Θεωρήθηκε δηλαδή η εθνική αποκατάσταση των Ελλήνων ζήτημα ελληνικού ενδιαφέροντος και ελληνικής ευθύνης και όχι, όπως συνέβαινε παλαιότερα, ένα ζήτημα που θα λυνόταν στο πλαίσιο μιας απελευθερωτικής - επεκτατικής δραστηριότητας κάποιας μεγάλης ευρωπαϊκής δύναμης.

[... ] Με βάση τα νεωτερικά προτάγματα του πολιτικοποιημένου Διαφωτισμού και του πρώιμου ρομαντισμού, [ενν. η Φιλική Εταιρεία] προτείνει την αυτοτελή και αυτοδύναμη οργάνωση του έθνους, το οποίο θα προβεί, με τη σειρά του, κυριαρχικά και μέσα από την εκτίμηση των δικών του αναγκών, στην επίτευξη των προσφορότερων συμμαχιών.

Β. Παναγιωτόπουλος, «Η Φιλική Εταιρεία, οργανωτικές προϋποθέσεις της εθνικής επανάστασης»,
Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 3, σ. 9.

3. Δύο δημοτικά τραγούδια για τον Γιωργάκη Ολύμπιο και τον Γιάννη Φαρμάκη

Ο ΓΙΩΡΓΗΣ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΗΣ

Μας ήρτ’ η άνοιξη πικρή, το καλοκαίρι μαύρο,
Μας ήρτε κι ο χινόπωρος πικρός φαρμακωμένος.
Μαζί ν εσυμβουλεύονταν Γιωργάκης και Φαρμάκης·
— «Γιωργάγκη, έλα να φύγομε, στη Μοσκοβιά¹ να πάμε».
— «Καλά το λες, Φαρμάκη μου, καλά το συντυχαίνεις,
Μα ‘ναι μου φαίνετ’ εντροπή, κι ο κόσμος θα γελάσει.
Καλύτερα ας βαστάξομε, ‘ς τούτο το μοναστήρι,
Όσο να βγει κι ο Μόσκοβας, να ‘ρθει να μας βοηθήσει.»
Και τα λημέρια φώναξαν αντίπερα απ’ του Σέκου·
— «Πολλή μαυρίλα πλάκωσε, και τα βουνά μαυρίζουν,
Μήνα βοήθειες έρχονται; μήνα συντρόφοι φτάνουν;»
— «Ούτε βοήθειες έρχονται, κι ούτε συντρόφοι φτάνουν,
Μονέ Τουρκιά μας πλάκωσε χιλιάδες δεκαπέντε».
Στου Σέκου καθώς έφτασαν κι επιάσανε τον τόπο,
Εστήσαν τόπια² περισσά γύρου στο Μοναστήρι.
Πέντε το κρουν³ από μεριά, και πέντε από την πόρτα,
Τ’ άλλα τα μεγαλύτερα το κρουν από τη ράχη·
Ως χίλιοι Τούρκοι ν έπεσαν μέσα στο παλιοκλήσι.
Χίλι’ άλλοι εσκοτωθήκανε μπροστά στο λιθοτοίχι.
Τότ’ η Τουρκιά ετραβήχτηκε πίσω στο Κομπουλάκι·
Μα ένας πασάς αγνάντευε πέρα μεριά του Σέκου,
Ψηλήν ψωνήν εσήκωσεν —«Αμέτη, Μωχαμέτη!
Πιάστε τον τόπο δυνατά, ζώστε το μοναστήρι.»
Όση Τουρκιά κι αν ήτανε, όσοι και Γιανιτσάροι,
Τον τόπον όλον έζωσαν, εκλείσανε το Σέκο.
Φαρμάκης επικράθηκε και βαριαναστενάζει.
Τα παλληκάρια φώναξεν από το Μοναστήρι.»
— «Πού είστε, βρε παλληκάρια μου, λεβέντες ξαϊκουσμένοι;
Πιάστε με, πάρτε τα φλωριά, και τα χρυσά γελέκια,
Πάρετε και τ’ ασήμια μου, να ξελαφρώσω ολίγο,
Και τα σπαθιά σας σύρετε, σπάσετε τα φηκάρια,⁴
Γιουρούσι⁵ για να κάμωμε, να διώξωμε τους Τούρκους.»
Ένα πρωτοπαλλήκαρο στέκεται και του λέγει·
— «Μαύρα μας είναι τα σπαθιά, πικρά μας τα τουφέκια,
Είν’ η Τουρκιά ν αμέτρητη, και τα βουνά μαυρίζουν.»
Το λόγο δεν απόσωσε, τη συντυχιά δεν είπε,
Και ζωντανός επιάστηκε ο Γιάννης ο Φαρμάκης.
— Δεν σ’ το είπα Γιάννη, μια φορά, δεν σ’ το ‘πα τρεις και πέντε,
Μην απομείνεις στη Βλαχιά, στου Σέκου μην καθίσεις;
— Πού να το ξέρω ‘γώ ο πικρός, στον νου μου πού να μ’ ώρθη,
Πως οι Κοσνόλοι οι χριστιανοί έχουν να μας προδώσουν!
Εσείς πουλιά, που λεύτερα πετάτε στον αγέρα,
Είδηση δώστε στη Φραγκιά, στων Χριστιανών τους τόπους,
Δώστε και της Φαρμάκαινας⁶ μαντάτα του θανάτου.»

Άλλο εις τους ιδίους

Πέντε πασάδες κίνησαν από την Ιμπραΐλα·⁷
Στράτεμα φέρνουν περισσό, πεζούρα και καβάλα.⁸
Σέρνουν και τόπια δώδεκα, και βόλια χωρίς μέτρο·
Έρχεται κι ο Τσαπάνογλους από το Βουκουρέστι,
Πο’ ‘χει αντρειωμένο στράτεμα, όλο Γιαννιτσαραίους,
Στα δόντια παίρνουν τα σπαθιά, στα χέρια τα τουφέκια.
Τότ’ ο Γιωργάκης φώναξεν από το Μοναστήρι.
«Πού ‘στε, βρε παλληκάρια μου, λεβέντες ξακουσμένοι;
Γλήγορα ζώστε τα σπαθιά, πάρετε τα τουφέκια,
Πιάστε τον τόπο δυνατά, πιάστε τα μετερίζια,
Γιατί Τουρκιά μας πλάκωσε, και θέλει να μας φάγει.»
Δίχως ψωμί, δίχως νερό, τρεις μέρες και τρεις νύχτες,
Βαριά βαρούσαν την Τουρκιά κάτω στο Κομπουλάκι.
Τούρκων κεφάλια εκόψανε, Τούρκωνε τρεις χιλιάδες.
Τότε ο Φαρμάκης φώναξεν από το Μοναστήρι.
«Αφήστε τα τουφέκια σας, σύρετε τα σπαθιά σας,
Γιουρούσι απάνου κάμετε, στον Αηλιάν εβγάτε.»
Οι Τούρκοι το χαρήκανε, τρέχουν στο Μοναστήρι.
Τότε ο Φαρμάκης ζωντανός φώναξε’ από του Σέκου.
«Πού ‘σαι, μπρε Γιώργη μ’ αδελφέ, και πρώτε Καπετάνε;
Τουρκιά πολλή μας πλάκωσε, και θέλει να μας φάγει.»
Πέφτουν τα τόπια σα βροχή, τα βόλια σα χαλάζι.
Μα ο Γιώργης είχε σκοτωθεί, τα βόλια δεν τ’ ακούει.

Σημειώσεις

1. Μοσκοβιά = η Ρωσία
2. τόπια = α. σφαιρικό βλήμα κανονιού. β. κανόνι
3. κρουν = κτυπούν
4. φηκάρια = θηκάρια, οι θήκες των σπαθιών
5. γιουρούσι = η ορμητική επίθεση ανάμεσα στα εχθρικά στρατεύματα. Το γιουρούσι ήταν τεχνική πολέμου των Κλεφτών και γινότανε όταν δεν υπήρχε περίπτωση να γλιτώσουν τη ζωή τους· αποτελούσε την τελευταία ελπίδα για σωτηρία.
6. Φαρμάκαινα = η γυναίκα του, που πήρε για όνομα το όνομα του άντρα της. Τα ονόματα αυτά ονομάζονται ανδρωνυμικά. Ανδρωνυμικό λέγεται το κύριο όνομα γυναίκας που προέρχεται από το βαφτιστικό ή και από το οικογενειακό του αντρός, π.χ. Φαρμάκης - Φαρμάκαινα, Γιάνης - Γιάννενα
7. Ιμπραΐλα = η Βραΐλα
8. πεζούρα και καβάλα = πεζικό και ιππικό

Η Ευρώπη μετά τους ναπολεόντειους πολέμους, ΙΜΕ
Διάβασε την Προκήρυξη του Υψηλάντη

Πηγή 1. Ο όρκος των Φιλικών (αποσπάσματα)

Ι. Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας (1834),
Γκράφια, Αθήνα 1971, σ. 171. Ο όρκος των Φιλικών (αποσπάσματα)

Πηγή 2. Μία από τις επαναστατικές προκηρύξεις του Αλέξανδρου Yψηλάντη (αποσπάσματα)

Πηγή: Δ. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, Μέλισσα, Αθήνα 1956-1960, τόμ. 1, σ. 103-106.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟY 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔYΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟY ΦΙΛΕΛΕYΘΕΡΙΣΜΟY ΣΤΗΝ ΕYΡΩΠΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ 7. Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες