ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΠΝΕYΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟYΡΓΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19o ΑΙΩΝΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 24. Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο τον 19ο αιώνα


Η ενότητα δεν διδάσκεται!



Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:
τις κύριες επιστημονικές, πνευματικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις στον κόσμο κατά τον 19ο αιώνα
ειδικότερα, την επίδραση των κυριότερων ευρωπαϊκών διανοητικών, καλλιτεχνικών και λογοτεχνικών ρευμάτων στην ελληνική πνευματική δημιουργία του 19ου αιώνα.

1. Εργαστήριο χημείας το 1840.
Οι χημικοί ήταν οι πρώτοι επιστήμονες-εργαζόμενοι.

1

Ο χαρακτήρας της επιστημονικής εξέλιξης

Οι εξελίξεις στον επιστημονικό χώρο τον 19ο αιώνα σφραγίστηκαν, κυρίως, από τα πολλά νέα επιστημονικά επιτεύγματα, αλλά και από την ακόμη πιο στενή σύνδεση της επιστήμης με την οικονομία. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο το ότι η χημεία κυριάρχησε αυτή την εποχή, καθώς πολλές από τις εφαρμογές της (συνθετικά υφάσματα, χρώματα) εξυπηρετούσαν τη σπουδαιότερη βιομηχανία της εποχής, την υφαντουργία, ενώ άλλες (λιπάσματα) διευκόλυναν τη γεωργία και την καταπολέμηση ασθενειών (εμβόλια, φάρμακα). Καθώς η επιστήμη άρχιζε να γίνεται, πλέον, επάγγελμα, περισσότεροι από τους μισούς επαγγελματίες επιστήμονες του 19ου αιώνα ήταν χημικοί.

2. Ο Παστέρ στο εργαστήριό του. Ζωγραφικός πίνακας του Albert Edelfelt

2

Τα επιστημονικά επιτεύγματα

Στο πλαίσιο της επιστημονικής προόδου, λοιπόν, ο Φαραντέι Βικιιπαίδεια ανακάλυψε τη σχέση ηλεκτρισμού-μαγνητισμού, ο Μάξγουελ, Βικιιπαίδεια δείχνοντας ότι υπό ορισμένες συνθήκες παράγονται ηλεκτρομαγνητικά κύματα που μεταδίδονται μέσω του αέρα, διαμόρφωσε τη βάση εφαρμογών όπως ο ηλεκτροφωτισμός, το τηλέφωνο και ο κινηματογράφος, ο Μπελ Βικιιπαίδεια κατασκεύασε το τηλέφωνο, ο Έντισον Βικιιπαίδεια επινόησε τον λαμπτήρα και δημιούργησε τον πρώτο ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό στη Νέα Yόρκη, την πρώτη πόλη του κόσμου που ηλεκτροφωτίστηκε, ο Μορς Βικιιπαίδεια εγκατέστησε το πρώτο τηλεγραφικό δίκτυο στις ΗΠΑ, ο Παστέρ Βικιιπαίδεια και ο συνεργάτης του Κοχ Βικιιπαίδεια μελέτησαν τα μικρόβια, επινόησαν εμβόλιο για τη λύσσα και μεθόδους αποστείρωσης των τροφίμων (παστερίωση).

Δαρβίνος: η θεωρία της εξέλιξης

4Σταθμός στην εξέλιξη της επιστημονικής σκέψης υπήρξε η δημοσίευση από τον Άγγλο ερευνητή Κάρολο Δαρβίνο Βικιιπαίδεια του έργου Η καταγωγή των ειδών (1859). Ο Δαρβίνος υποστήριξε ότι τα ζώα και τα φυτά προήλθαν, με αργή εξέλιξη, από λίγα και απλούστερα αρχικά είδη. Αυτά τα είδη μεταλλάχθηκαν πολλές φορές, και τελικά επικράτησαν εκείνα που μπορούσαν να προσαρμοστούν καλύτερα στις εκάστοτε συνθήκες. Αυτή ήταν η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης μέσω της φυσικής επιλογής.

72


Γελοιογραφία σχεδιασμένη από αντίπαλο της δαρβινικής θεωρίας στην οποία ο Δαρβίνος παριστάνεται σαν πίθηκος.
3

Κάρολος Δαρβίνος: η θεωρία της εξέλιξης

Πρώτα απ’ όλα, τίποτα δεν μπορεί να φαίνεται πιο δύσκολο από το να πιστέψει κανείς ότι τα πιο σύνθετα όργανα και οι πιο σύνθετοι οργανισμοί έχουν εξελιχθεί όχι ως αποτέλεσμα της δράσης κάποιου ανώτερου όντος, αλλά από τη συσσώρευση [...] αναρίθμητων μικρών αλλαγών [...]. Εντούτοις, η δυσκολία να πιστέψουμε την παραπάνω θέση, [...] παύει να υφίσταται αν συνειδητοποιήσουμε τις ακόλουθες αλήθειες: ότι όλα τα όργανα και οι οργανισμοί που μπορούμε να εξετάσουμε εμφανίζουν ή θα μπορούσαν να εμφανίζουν διαβαθμίσεις ως προς την εξέλιξή τους, ότι όλα τα όργανα και οι οργανισμοί συνεχίζουν, σε κάποιο βαθμό, να μεταβάλλονται και ότι, τελικά, στη φύση βρίσκεται σε εξέλιξη μια αέναη προσπάθεια για ζωή που οδηγεί στην επιβίωση κάθε νέας παραλλαγής που έχει κάτι να προσφέρει. Η αλήθεια αυτών των προτάσεων δεν μπορεί, νομίζω, να αμφισβητηθεί.

Η καταγωγή των ειδών, 1859, κεφ. 14 (συμπεράσματα).

Το έργο διαβάστηκε και συζητήθηκε προκαλώντας έντονες αντιδράσεις, ιδίως από την εκκλησία, καθώς αμφισβητούσε τη δημιουργία του ανθρώπου από τον Θεό. Η αυθαίρετη μεταφορά, από ορισμένους, της δαρβινικής θεωρίας στο κοινωνικό επίπεδο γέννησε τον κοινωνικό δαρβινισμό, σύμφωνα με τον οποίο η διαδικασία φυσικής επιλογής ισχύει και στην κοινωνία. Μέσω του κοινωνικού δαρβινισμού έγινε προσπάθεια να δικαιολογηθεί, δήθεν επιστημονικά, η κυριαρχία των πλουσίων στους φτωχούς, των λευκών στους μαύρους, του δυτικού πολιτισμού στους άλλους πολιτισμούς.

Στοχασμός Οι μεταβολές του 19ου αιώνα σημάδεψαν και τον στοχασμό.

Ο διανοητής Αύγουστος Κοντ (1798-1857) Βικιιπαίδεια υιοθέτησε τον νόμο των τριών σταδίων, σύμφωνα με τον οποίο κάθε ανθρώπινη γνώση περνά από τρία διαδοχικά στάδια (θεολογικό - μεταφυσικό - επιστημονικό ή θετικό). Επιχείρησε, λοιπόν, να εφαρμόσει τον νόμο αυτό στην ιστορία. Yποστήριξε ότι κατά το πρώτο στάδιο ο άνθρωπος θεωρούσε τα πάντα εξαρτημένα από υπερφυσικά όντα. Κατά το δεύτερο στάδιο ερμήνευε τα πάντα με βάση αφηρημένες ιδέες. Στο τρίτο στάδιο, το θετικό, ο άνθρωπος, υποστήριξε ο Κοντ, ερμηνεύει τα πάντα επιστημονικά, δηλαδή με βάση φυσικούς νόμους. Κατά τον Κοντ, θα έπρεπε η κοινωνία να οργανωθεί με βάση αυτούς τους νόμους. Η επιστήμη που θα βοηθούσε σε αυτό ήταν η κοινωνιολογία ή, όπως ο ίδιος την ονόμαζε, η κοινωνική φυσική. Η αντίληψη αυτή ονομάστηκε θετικισμός.

Ο φιλόσοφος Φρίντριχ Χέγκελ (1770-1831) Βικιιπαίδειαπίστευε ότι το σύμπαν διακρίνεται σε τρεις σφαίρες: τον Λόγο, τη Φύση και το Πνεύμα. Το τελευταίο είναι εκείνο που κυριαρχεί, καθώς τόσο η Φύση όσο και ο Λόγος βασίζουν την ύπαρξή τους στο Πνεύμα και στις ιδέες. Ο Χέγκελ ήταν αυτός που εισηγήθηκε στους νεότερους χρόνους τη διαλεκτική μέθοδο. Σύμφωνα με αυτή, υπάρχουν τρεις αρχές, η θέση, η αντίθεση και η σύνθεση, μέσω των οποίων μπορούν να ερμηνευθούν τα ιστορικά φαινόμενα. Με βάση αυτή την αφετηρία, ο Χέγκελ υπήρξε ο πρώτος διανοητής της νεότερης εποχής που ερμήνευσε τον κόσμο θεωρώντας ότι βρίσκεται σε συνεχή μεταβολή.

Οι διανοητές Καρλ Μαρξ (1818-1883) Βικιιπαίδεια και Φρίντριχ Ένγκελς (1820-1895) Βικιιπαίδεια υιοθέτησαν τη διαλεκτική μέθοδο του Χέγκελ, κάνοντας, ωστόσο, μια σημαντική τροποποίηση: στη θέση του κινητήριου παράγοντα της ιστορίας τοποθέτησαν όχι το πνεύμα και τις ιδέες, όπως υποστήριζε ο Χέγκελ, αλλά τον άνθρωπο και την ύλη. Γι’ αυτούς κινητήρια δύναμη της ιστορίας είναι η πάλη των τάξεων, δηλαδή η αδιάκοπη σύγκρουση ανάμεσα στην κοινωνική τάξη που έχει την εξουσία σε μια κοινωνία και την τάξη που επιχειρεί να της την αφαιρέσει. Θεωρούσαν, λοιπόν, ότι η σύγκρουση ανάμεσα στην κυρίαρχη αστική τάξη και την εργατική τάξη θα είχε ως αποτέλεσμα την επανάσταση, που θα άλλαζε συνολικά την κοινωνία εξαλείφοντας την κυριαρχία μιας κοινωνικής τάξης και θα οδηγούσε στον κομμουνισμό.

Τέλος, ο Φρίντριχ Νίτσε (1844-1900) Βικιιπαίδεια υποστήριζε ότι αποτελεί πλάνη η πεποίθηση πως ο άνθρωπος μπορεί να συλλάβει την απόλυτη αλήθεια και δίδασκε ότι η αξία του ανθρώπου δεν βρίσκεται σ’ αυτό που είναι αλλά σ’ αυτό που μπορεί να γίνει, δηλαδή στον υπεράνθρωπο. Κύριο γνώρισμα του υπερανθρώπου είναι η αποθέωση της δύναμης.

73


ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ


1. Να παρουσιάσετε σε σύντομο κείμενο τα κύρια γνωρίσματα της επιστημονικής ανάπτυξης κατά τον 19ο αιώνα.

2. Διαθεματική δραστηριότητα: Χημεία, η θριαμβεύουσα επιστήμη του 19ου αιώνα: ανακαλύψεις και επιτεύγματα, εφαρμογές και προϊόντα, ο χημικός και η κοινωνική του θέση.




Διάβασε για τον Φαραντέι Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Μάξγουελ Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Μπελ Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Έντισον Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Μορς Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Παστέρ Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Κοχ Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Δαρβίνο Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Κοντ Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Χέγκελ Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Μαρξ Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Ένγκελς Βικιιπαίδεια
Διάβασε για τον Νίτσε Βικιιπαίδεια