ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΠΝΕYΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟYΡΓΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19o ΑΙΩΝΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 25. Τέχνες και Γράμματα στον κόσμο τον 19ο αιώνα


Η ενότητα δεν διδάσκεται!


Κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα δέσποσαν στην ευρωπαϊκή τέχνη ο νεοκλασικισμός και ο ρομαντισμός.

Ο κλασικισμός ή νεοκλασικισμός, κυρίαρχος από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, θαύμαζε την τάξη και την πειθαρχία της κλασικής τέχνης των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων, απ’ όπου αντλούσε τα θέματα και την τεχνοτροπία του. Κύριοι εκπρόσωποί του υπήρξαν οι ζωγράφοι Νταβίντ (βλέπε έργα του σ. 16 και 21) και Ενγκρ.

Ζ.Λ. Νταβίντ, Ο όρκος του σφαιριστηρίου, 20 Ιουνίου 1789 Ζ.Λ. Νταβίντ, Ο Ναπολέων διασχίζει τις Άλπεις. Θέτιδα 1 2

Έργα του Ζακ-Λουί Νταβίντ (Jacques-Louis David) Ζακ-Λουί Νταβίντ, βιογραφία Ζακ-Λουί Νταβίντ, βιογραφία Ζακ-Λουί Νταβίντ, βιογραφία Ζακ-Λουί Νταβίντ, βιογραφία

Έργα του Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ένγκρ (Jean-Auguste-Dominique Ingres) Ζακ-Λουί Νταβίντ, βιογραφία Ζακ-Λουί Νταβίντ, βιογραφία Ζακ-Λουί Νταβίντ, βιογραφία Ζακ-Λουί Νταβίντ, βιογραφία

Το κίνημα του ρομαντισμού

Ο ρομαντισμός πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία και στη Γερμανία, κορυφώθηκε στη Γαλλία μετά το 1830 και εκφράστηκε σε όλες τις Τέχνες. Κύρια γνωρίσματά του ήταν η εγκατάλειψη των κλασικών προτύπων (τάξη, απλότητα), η κυριαρχία του συναισθήματος, η αγάπη για το μυστηριώδες, το ενδιαφέρον για το εξιδανικευμένο εθνικό παρελθόν, η θρησκευτική αναζήτηση, η στροφή στη φύση, η προτεραιότητα του φανταστικού έναντι του πραγματικού και του χρώματος έναντι της μορφής, η ελεύθερη διαμόρφωση του ύφους.

1. Τζον Κόνσταμπλ, Το κάρο του σανού, 1821 περίπου. Ένα από τα χαρακτηριστικά δείγματα του ρομαντισμού στη ζωγραφική.
4

 

Οι ρομαντικοί καλλιτέχνες, απογοητευμένοι από την επικράτηση του συντηρητισμού στην Ευρώπη, μετά την ήττα του Ναπολέοντα, αναζήτησαν στην απόρριψη των κλασικών κανόνων μια διέξοδο.

Η ανάδυση των εθνικών και φιλελεύθερων ιδεών τούς ώθησε να αναζητήσουν στο έθνος, στην εθνική παράδοση αλλά και στην επαναστατική δράση τις πηγές της έμπνευσής τους. Πολλοί απ’ αυτούς συμμετείχαν σε επαναστατικά κινήματα. Μάλιστα, η ελληνική επανάσταση υπήρξε μία από τις πηγές έμπνευσης του ρομαντισμού.

Η μουσική ήταν το καλλιτεχνικό πεδίο στο οποίο εκφράστηκε πρώτα ο ρομαντισμός με κέντρο τη Γερμανία και κύριους εκπροσώπους τον Μπετόβεν αλλά και τους Σούμαν, Μπραμς και Βάγκνερ. Στο ίδιο κλίμα, ο Πολωνός Σοπέν εξέφρασε τη νοσταλγία για την πατρίδα του που εγκατέλειψε μετά την αποτυχημένη πολωνική επανάσταση του 1830.

Στην ποίηση ο ρομαντισμός εκφράστηκε αρχικά με τα έργα των μεγάλων Άγγλων ποιητών Κιτς, Σέλεϊ και Μπάιρον και στη συνέχεια με τους Γάλλους Λαμαρτέν, Βινί, Μισέ και Ουγκό. Οι ρομαντικοί ποιητές άντλησαν τόσο από τον εσωτερικό τους κόσμο όσο και από τον κοινωνικό και πολιτικό περίγυρό τους. Έντονα εθνικό χαρακτήρα πήρε η ρομαντική ποίηση στη Γερμανία (Ρίχτερ, Νοβάλις), στην Ιταλία (Μαντσόνι, Λεοπάρντι) και στη Ρωσία (Πούσκιν).

Η πεζογραφία πρόσφερε σημαντικά ρομαντικά έργα, ξεκινώντας από τον Γάλλο Σατομπριάν, που αναζήτησε την έμπνευσή του στον χριστιανισμό (Το πνεύμα του χριστιανισμού), και συνεχίζοντας με τον Άγγλο Σκοτ δημιουργό ρομαντικών ιστορικών μυθιστορημάτων (Ιβανόης). Εκφράσεις του ενδιαφέροντος του ρομαντισμού για τα κοινωνικά προβλήματα πρέπει να θεωρηθούν ορισμένα έργα των Γάλλων Μπαλζάκ (Ανθρώπινη κωμωδία), Σταντάλ (Το κόκκινο και το μαύρο) και Ουγκό (Οι άθλιοι) που περιγράφουν και κάποτε στηλιτεύουν την κοινωνική αδικία.

Τέλος, στη ζωγραφική ο ρομαντισμός εκφράστηκε στα έργα του Άγγλου Κόνσταμπλ και των Γάλλων Ζερικό και Ντελακρουά (βλέπε έργο του σ. 38). Μία από τις πηγές έμπνευσης του τελευταίου στάθηκε η ελληνική επανάσταση.

Έργα του Τζον Κόνσταμπλ (John Constable) Τζον Κόνσταμπλ, βιογραφία Τζον Κόνσταμπλ Τζον Κόνσταμπλ Τζον Κόνσταμπλ
Έργα του Τεοντόρ Ζερικό (Théodore Géricault) Τεοντόρ Ζερικό Τεοντόρ Ζερικό Τεοντόρ Ζερικό Τεοντόρ Ζερικό
Έργα του Ευγένιου Ντελακρουά (Eugène Delacroix) Τζον Κόνσταμπλ, βιογραφία Τζον Κόνσταμπλ Τζον Κόνσταμπλ Τζον Κόνσταμπλ
Έργα του Ουίλλιαμ Τέρνερ (Joseph Mallord William Turner) Ουίλλιαμ Τέρνερ, βιογραφία Ουίλλιαμ Τέρνερ Ουίλλιαμ Τέρνερ Ουίλλιαμ Τέρνερ

Παρουσίαση έργων του
Ρομαντισμού: Κόνσταμπλ, Ζερικό, Ντελακρουά, Τάρνερ

74


Το κίνημα του ρεαλισμού

Γύρω στα 1850, οι οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που έφερνε η βιομηχανική επανάσταση προκάλεσαν την υποχώρηση του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού και την ανάδυση ενός νέου καλλιτεχνικού κινήματος, του ρεαλισμού. Κύρια γνωρίσματά του ήταν η προσπάθεια πιστής απόδοσης της πραγματικότητας, το ενδιαφέρον για την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων, για το αληθινό και όχι για το ωραίο.

2. Ζαν Φρανσουά Μιγέ, Οι σταχομαζώχτρες, 1857. Ο ρεαλισμός στη ζωγραφική.
3

 

Η ζωγραφική υπήρξε κύριος χώρος έκφρασης του ρεαλισμού, που οφείλει το όνομά του σε ομότιτλη έκθεση που οργανώθηκε το 1855 από τον Γάλλο ζωγράφο Κουρμπέ και θεωρείται η αφετηρία του. Άλλοι σημαντικοί ρεαλιστές ζωγράφοι ήταν οι Γάλλοι Κορό, Ντομιέ και Μιγέ.

Έργα του Γκυστάβ Κουρμπέ (Gustave Courbet) Γκυστάβ Κουρμπέ, βιογραφία Γκυστάβ Κουρμπέ Γκυστάβ Κουρμπέ Γκυστάβ Κουρμπέ
Έργα του Ζαν-Μπατίστ Καμίλ Κορό (Jean-Baptiste Camille Corot) Ζαν-Μπατίστ Καμίλ Κορό Ζαν-Μπατίστ Καμίλ Κορό Ζαν-Μπατίστ Καμίλ Κορό Ζαν-Μπατίστ Καμίλ Κορό
Έργα του Ονορέ Ντομιέ (Honoré Daumier) Ονορέ Ντομιέ, βιογραφία Ονορέ Ντομιέ Ονορέ Ντομιέ Ονορέ Ντομιέ
Έργα του Ζαν Φρανσουά Μιγέ (Jean-François Millet) Ζαν Φρανσουά Μιγέ, βιογραφία Ζαν Φρανσουά Μιγέ Ζαν Φρανσουά Μιγέ Ουίλλιαμ Τέρνερ

Παρουσίαση έργων του Ρεαλισμού: Κουρμπέ, Κορό, Ντομιέ, Μιγέ

 

Η πεζογραφία έδωσε σπουδαία δείγματα ρεαλισμού στα έργα του Άγγλου Ντίκενς (Όλιβερ Τουίστ), των Γάλλων Φλομπέρ (Μαντάμ Μποβαρί) και Ζολά (Οι Ρουγκόν Μακάρ) και των Ρώσων Ντοστογιέβσκι (Έγκλημα και τιμωρία) και Τολστόι (Πόλεμος και ειρήνη).

Αναζητήσεις στα τέλη του 19ου αιώνα – Ιμπρεσιονισμός

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα μια σειρά αναζητήσεις δημιούργησαν νέα δεδομένα.

3. Κλοντ Μονέ, Εντύπωση (Ιmpression): Ανατολή, 1872. Το έργο στο οποίο οφείλει το όνομά του το κίνημα του ιμπρεσιονισμού.
5

 

Η ποίηση, ιδίως στη Γαλλία, συγκλονίστηκε από την επανάσταση του συμβολισμού, κινήματος που αρνούνταν κάθε κανόνα και προσπάθησε να εκφράσει τη φαντασία. Με πρόδρομο τον Μποντλέρ και κορυφαίους εκφραστές τούς Βερλέν, Μαλαρμέ και Ρεμπό, ο συμβολισμός τάραξε τον ποιητικό κόσμο της εποχής και παρέμεινε κυρίαρχος μέχρι και τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Η δραματουργία τόνισε την ανάγκη κοινωνικής χειραφέτησης μέσα από τα έργα του Νορβηγού Ίψεν, του κορυφαίου θεατρικού συγγραφέα του 19ου αιώνα (Κουκλόσπιτο Ερρίκος Ίψεν), του Σουηδού Στρίνμπεργκ (Πατέρας) και του Ρώσου Τσέχοφ (Ο θείος Βάνιας).

Στη ζωγραφική η ανανέωση ήρθε με το κίνημα του ιμπρεσιονισμού. Κύριο γνώρισμά του υπήρξε η προσπάθεια να αποδοθεί η φευγαλέα εντύπωση (impression). Όλο το βάρος έπεφτε στα μεταβαλλόμενα είδωλα των πραγμάτων, ιδίως στις αποτυπώσεις του φωτός. Κύριοι εκπρόσωποί του ήταν οι Μονέ, Πισαρό, Ρενουάρ και Ντεγκά. Οι μεταϊμπρεσιονιστές (Σερά, Γκογκέν, Βαν Γκογκ, Σεζάν κ.ά.), που είχαν λίγα κοινά στοιχεία μεταξύ τους, αξιοποίησαν τις καινοτομίες των ιμπρεσιονιστών.

Έργα του  Κλοντ Μονέ (Claude Monet) Κλοντ Μονέ, βιογραφία Κλοντ Μονέ Κλοντ Μονέ Κλοντ Μονέ
Έργα του Καμίλ Πισαρό (Camille Pissarro) Καμίλ Πισαρό Καμίλ Πισαρό Καμίλ Πισαρό Καμίλ Πισαρό
Έργα του Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ (Pierre-Auguste Renoir) Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ, βιογραφία Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ
Έργα του Εντγκάρ Ντεγκά (Edgar Degas) Εντγκάρ Ντεγκά, βιογραφία Εντγκάρ Ντεγκά Εντγκάρ Ντεγκά Εντγκάρ Ντεγκά
Έργα της Μαίρη Κασάτ (Mary Cassatt) Μαίρη Κασάτ, βιογραφία Μαίρη Κασάτ Μαίρη Κασάτ Μαίρη Κασάτ

Παρουσίαση έργων του Ιμπρεσιονισμού: Μονέ, Πισαρό, Ρενουάρ, Ντεγκά, Κασάτ
Σύντομη και περιεκτική παρουσίαση του ιμπρεσιονισμού από τη Σχ. Σύμβουλο Εικαστικών κα Ζιρώ Όλγα:

Έργα του Ζορζ Σερά (Georges Seurat) Ζορζ Σερά, βιογραφία Ζορζ Σερά Ζορζ Σερά Ζορζ Σερά
Έργα του Πολ Γκογκέν (Paul Gauguin) Πολ Γκογκέν Πολ Γκογκέν Πολ Γκογκέν Πολ Γκογκέν
Έργα του Βίνσεντ Βαν Χοχ (Γκογκ) (Vincent van Gogh) Βίνσεντ Βαν Χοχ (Γκογκ), βιογραφία Βίνσεντ Βαν Χοχ (Γκογκ) Βίνσεντ Βαν Χοχ (Γκογκ) Βίνσεντ Βαν Χοχ (Γκογκ)
Έργα του Πολ Σεζάν (Paul Cézanne) Πολ Σεζάν, βιογραφία Πολ Σεζάν Πολ Σεζάν Πολ Σεζάν

Παρουσίαση έργων του Μεταϊμπρεσιονισμού: Σερά, Γκογκέν, Βαν Χοχ (Γκογκ), Σεζάν

4. Βίνσεντ βαν Γκογκ, Σταροχώραφο με κυπαρίσσια, 1889.
6
5. Πολ Σεζάν, Βουνά στην Προβηγκία, 1886-1890.
7

75


Τέλος, στη γλυπτική οι αναζητήσεις εκφράστηκαν κυρίως στο έργο του Γάλλου Ροντέν, του σημαντικότερου γλύπτη του 19ου αιώνα, που επιδίωκε την απόδοση βαθύτερων συναισθημάτων και πανανθρώπινων αξιών.

6. Ογκίστ Ροντέν, Το χέρι του Θεού, 1898..

76


ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ...


...ακούστε

Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν, Σονάτα του σεληνόφωτος ταινία, 3η Συμφωνία ταινία και 9η Συμφωνία ταινία.

…δείτε θεατρικές παραστάσεις

Ερρίκος Ίψεν, Το κουκλόσπιτο (1879), Βρικόλακες (1881).

Αύγουστος Στρίνμπεργκ, Δεσποινίς Τζούλια (1888).

Άντον Τσέχοφ, Ο γλάρος (1895), Ο θείος Βάνιας (1897), Οι τρεις αδελφές (1900).



ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ


1. Να μελετήσετε πίνακες του Νταβίντ (σ. 16 και 21) και να εντοπίσετε σε αυτούς γνωρίσματα του κλασικισμού στη ζωγραφική.
2. Το έργο του Μιγέ Οι σταχομαζώχτρες (εικόνα 2) θεωρείται ένας πίνακας-μανιφέστο της ρεαλιστικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα. Ποια γνωρίσματά του στηρίζουν μια τέτοια εκτίμηση;
3. Να μελετήσετε τον πίνακα του Μονέ Εντύπωση: Ανατολή (εικόνα 3) και στη συνέχεια να καταγράψετε τα κύρια γνωρίσματα του ιμπρεσιονισμού όπως εντοπίζονται σε αυτόν.





Έργα του Κόνσταμπλ  John Constable
Έργα του Ζερικό Théodore Géricault
Έργα του Ντελακρουά Eugène Delacroix
Έργα του Κουρμπέ Gustave Courbet
Έργα του Κορό Jean-Baptiste-Camille Corot
Έργα του Ντομιέ Honoré Daumier
Έργα του Μιγέ Jean-François Millet
Έργα του Μονέ Claude Monet
Έργα του Πισαρό Camille Pissarro
Έργα του Ρενουάρ Pierre-Auguste Renoir
Έργα του Ντεγκά Edgar Degas
Έργα του Σερά Georges Seurat
Έργα του Γκογκέν Georges Seurat
Έργα του Βαν Γκογκ Georges Seurat Georges Seurat
Έργα του Σεζάν Paul Cézanne
Έργα του Ροντέν Auguste Rodin

up