Είσοδος Ιστορία Χρονολόγιο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ (1909) ΕΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (1913)

ΕΝΟΤΗΤΑ 28. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός: η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910-1912


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 27: Το κίνημα στο Γουδί (1909)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 28: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός: η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910-1912

Ενιαία διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Αιτήματα Στρατιωτικού Συνδέσμου, Κίνημα στο Γουδί, συλλαλητήριο 14ης Αυγούστου (απλή αναφορά), σσ. 82-88

β) Κύριες μεταρρυθμίσεις της Αναθεωρητικής Βουλής, σ. 84

γ) Ίδρυση των δύο νέων κομμάτων αρχών: Κόμμα φιλελευθέρων, Κόμμα Κοινωνιολόγων (σ. 84)

δ) Προετοιμασία για τις εθνικές διεκδικήσεις, σ. 84

Λέξεις- κλειδιά: στρατιωτικός σύνδεσμος, κίνημα στο Γουδί, Αναθεωρητική Βουλή, κόμμα Φιλελευθέρων, Κόμμα Κοινωνιολόγων.

Υποστηρικτικό υλικό:

-«Το στρατιωτικόν κίνημα στο Γουδί», Το Πανόραμα του 20ού αιώνα, ΕΡΤ, (βίντεο, 01.35΄): εδώ

-«Το συλλαλητήριον της 14 ης Σεπτεμβρίου 1909», Το Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ, (βίντεο, 01. 39΄): εδώ

Για τον Ελ. Βενιζέλο, εδώ

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Καταγραφή των προβλημάτων του ελληνικού κράτους των αρχών του 20ού αι.

-Συζήτηση για τον ρόλο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην ανασυγκρότηση της χώρας.

 1 ώρα 



 

Ελευθέριος Βενιζέλος Ελευθέριος Βενιζέλος Βενιζέλος-Ρόρης Αλέξανδρος Παπαναστασίου

εικ. Ελευθέριος Βενιζέλος. (ΙΜΕ)
Βικιπαίδιεα Ελευθέριος Βενιζέλος
εικ. Ελευθέριος Βενιζέλος. Πηγή: Σαν σήμερα
εικ. Ελευθέριος Βενιζέλος. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος»
Βικιπαίδιεα Αλέξανδρος Παπαναστασίου
εικ. Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Πηγή: Σαν σήμερα
ταινία Ταινία με τα γεγονότα της εποχής, Από το αρχείο της ΕΡΤ
Ελευθέριος Βενιζέλος Ελευθέριος Βενιζέλος, στα βήματά του…(ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ « ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ»)
Στα χρόνια του Βενιζέλου Στα χρόνια του Βενιζέλου (ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ « ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ», Προτεινόμενες σ. 35 κ.εξ, 87 κ.εξ και 97 κ.εξ.)

Βενιζέλος Ελευθέριος

ερ Μετά το κίνημα του 1909, ο Σύνδεσμος κάλεσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην Αθήνα και του πρότεινε την πρωθυπουργία.

ταινία Πολιτικό αδιέξοδο. Ο Βενιζέλος στην Αθήνα. Απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Πανόραμα του Αιώνα».

Ο Κρητικός πολιτικός, όμως, αρνήθηκε. Επίσης, δεν συμφώνησε με εκείνους που ζητούσαν την κατάργηση της μοναρχίας. Έκρινε ότι μια τέτοια απόφαση θα δίχαζε τον λαό σε μια στιγμή που αναμένονταν κρίσιμες εξελίξεις στην περιοχή. Έτσι, συμφωνήθηκε ανάμεσα στον Σύνδεσμο, τον βασιλιά, τα παλαιά κόμματα και τον Βενιζέλο να γίνουν εκλογές για την ανάδειξη αναθεωρητικής Βουλής και όχι συντακτικής, όπως ζητούσαν ορισμένοι. Τελικά, μετά από δύο εκλογικές αναμετρήσεις (Αύγουστος και Νοέμβριος 1910), το Κόμμα των Φιλελευθέρων, που μόλις είχε ιδρυθεί από τον Βενιζέλο και αποτελούνταν κυρίως από νέους πολιτικούς, κέρδισε την πλειοψηφία στη Βουλή.

ερ Αποτέλεσμα των εργασιών της αναθεωρητικής Βουλής ήταν το αναθεωρημένο σύνταγμα του 1911, που προστάτευε αποτελεσματικότερα τις ατομικές ελευθερίες, επέτρεπε στο κράτος να αφαιρεί από τους ιδιοκτήτες τους με αποζημίωση μεγάλες εκτάσεις γης για να μοιραστούν σε ακτήμονες, θέσπιζε τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, απαγόρευε στους στρατιωτικούς και στους δημοσίους υπαλλήλους να εκλέγονται βουλευτές και καθιέρωνε την υποχρεωτική, δωρεάν εκπαίδευση.  Στην προώθηση των παραπάνω μεταρρυθμίσεων καταλυτικό ρόλο έπαιξε και η ολιγομελής αλλά ιδιαίτερα δραστήρια ριζοσπαστική κοινοβουλευτική ομάδα των Κοινωνιολόγων με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου.

ταινία Σύνταγμα 1911. Απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Πανόραμα του Αιώνα».

Ο Βενιζέλος υποστηρίζει την ανάγκη πολιτικών μεταρρυθμίσεων.

[Αποσπάσματα από την πρώτη ομιλία του Ελ. Βενιζέλου στον αθηναϊκό λαό (22.8.1910)]
Βενιζέλος: ...έδωκα την γνώμην να αφοσιωθή ο Στρατός εις το επείγον έργον της ανασυντάξεως των στρατιωτικών δυνάμεων της χώρας και συγχρόνως έδωκα εις την Επανάστασιν την συμβουλήν να αξιώση και να επιβάλη την σύγκλησιν Αναθεωρητικής Βουλής...
Φωναί: Όχι, όχι. Έτεραι φωναί: Σιωπή, σιωπή.
Βενιζέλος: ...Αναθεωρητικής Βουλής, ήτις θα προέβαινε εις την αναθεώρησιν των διατάξεων εκείνων του Συντάγματος, την ανάγκην της μεταρρυθμίσεως των οποίων είχε καταδείξη η πείρα ημίσεος σχεδόν αιώνος [...]. Αλλά θα παραγνώριζε τις προφανή αλήθειαν, εάν δεν ανεγνώριζεν ότι εύρυνσις του κύκλου των εργασιών της όπως αναθεωρηθώσι και άλλαι διατάξεις του Συντάγματος μη θίγουσαι ούτε την μορφήν της Πολιτείας, ούτε την Εξουσίαν και το πρόσωπον του Βασιλέως, ούτε την τάξιν της Διαδοχής, ανταποκρίνεται προς ισχυράν αξίωσιν της Κοινής Γνώμης [...].

Βίβλος Ελευθερίου Βενιζέλου, Αθήνα 1964, τόμ. Α‘, σ. 364.

ερ Παράλληλα, ο Βενιζέλος ασχολήθηκε με την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, φρόντισε να αποκτήσει ισχυρή επιρροή στο στράτευμα και επιδίωξε την αξιοποίηση όλων των αξιωματικών. Στο πλαίσιο αυτό, επανέφερε στην ηγεσία του στρατού τον διάδοχο Κωνσταντίνο, επιλογή που προκάλεσε αντιδράσεις ανάμεσα στους βενιζελικούς.

Όλες οι παραπάνω βενιζελικές πολιτικές πρωτοβουλίες συνδέονταν στενά με την εκτίμηση του Βενιζέλου ότι η Ελλάδα σύντομα θα έπρεπε να πάρει μέρος σε πόλεμο για να επιτύχει τους εθνικούς της στόχους. Yπό αυτό το πρίσμα πρέπει να ερμηνευθούν η συμβιβαστική στάση του απέναντι στη μοναρχία, τα μέτρα που προώθησε υπέρ των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων και η στρατιωτική ανασυγκρότηση της χώρας.

Οι εκλογές του Μαρτίου 1912 εξελίχθηκαν σε θρίαμβο του κόμματος των Φιλελευθέρων. Φάνηκε καθαρά ότι μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας πίστευε ότι ο Βενιζέλος ήταν ο ηγέτης που μπορούσε να επιλύσει μεγάλα κοινωνικά και εθνικά ζητήματα. Παράλληλα, σημειώθηκε η ριζικότερη μέχρι τότε πολιτική ανανέωση με την εκλογή μεγάλου αριθμού νέων βουλευτών.

84


ΑΣΚΗΣΗ


Να μελετήσετε την πηγή. Ποια άποψη υποστηρίζει ο Ελ. Βενιζέλος; Πώς αντιμετωπίζει το αίτημα για σύγκληση συντακτικής Βουλής; Ποιο θεωρεί ότι πρέπει να είναι το εύρος των μεταρρυθμίσεων;



1. Ο Βενιζέλος υποστηρίζει τη λήψη μέτρων υπέρ των ασθενέστερων τάξεων

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την απάντηση του Ε. Βενιζέλου σε βουλευτή της αντιπολίτευσης ο οποίος τον επέκρινε για υπερβολικές παροχές στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις κατά τις εργασίες της Βουλής την άνοιξη του 1911.

Ότε βεβαίως ο κ. Βουλευτής [...] νομίζει ότι η δύναμις του αστικού καθεστώτος είναι να μην βλέπη παντάπασι τον κίνδυνον, ο οποίος επέρχεται κατά τον εικοστόν αιώνα επί τα κάτω, κίνδυνον τον οποίον εν μέσον έχει να προλάβη, να προλαμβάνη τας εκρήξεις διά της εγκαίρου ικανοποιήσεως των δικαίων αξιώσεων των τάξεων εκείνων των εργατών των αποκλήρων της κοινωνίας, ότε τοιαύτην αντίληψιν έχει ο κ. Βουλευτής [...] δεν εκπλήττομαι βεβαίως, διότι τοιαύτας εξέφερεν από του βήματος τούτου ιδέας.

Πηγή: Γ. Λεονταρίτης, «Το ελληνικό εργατικό κίνημα και το αστικό κράτος, 1910-1920»,
Θ. Βερέμης, Ο. Δημητρακόπουλος (επιμ.), Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του,
Φιλιππότης, Αθήνα 1980, σ. 52.

Σχολιασμός

Τα μέτρα υπέρ των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων που έλαβαν οι βενιζελικές κυβερνήσεις θεμελιώνονταν στην πεποίθηση του Βενιζέλου ότι η διατήρηση του κοινωνικού καθεστώτος έπρεπε να επιτευχθεί και μέσω της πρόληψης κοινωνικών αναταραχών. Ο Βενιζέλος δεν ήταν, βεβαίως, σοσιαλιστής. Ως ευφυής πολιτικός, όμως, αντιλαμβανόταν ότι οι ελεγχόμενες παραχωρήσεις προς τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα ίσως τα έκαναν λιγότερα διεκδικητικά και κατ' αυτό τον τρόπο ενίσχυσαν τη σταθερότητα του υφιστάμενου κοινωνικού συστήματος.

2. Ο Βενιζέλος ως πειστικός εκφραστής των ελληνικών εθνικών επιδιώξεων

α. [... ] Η πρόσκληση του Βενιζέλου [ενν. από τους κινηματίες του 1909] εκφράζει [... ] έναν εθνικισμό πολύ καθολικότερο, πανελλήνιο, που τώρα πια τον ενστερνίζονται και οι περισσότεροι Έλληνες της ομογένειας και της διασποράς. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι Έλληνες που αισθάνονται αφενός τις απειλές για τις εστίες και τα συμφέροντά τους, απειλές βαλκανικής κυρίως προέλευσης· και, αφετέρου, την υπερηφάνεια και την ορμή που τους χαρίζει η οικονομική επιτυχία τους σε όλα τα μήκη και πλάτη, από την Αλεξάνδρεια έως την Πετρούπολη, από την Μασσαλία έως την Οδησσό, από το Λονδίνο έως την Καλκούτα.

Αυτοί ακριβώς οι εκτός Ελλάδος Έλληνες χρειάζονται πλέον επιτακτικά ένα εθνικό κέντρο, ένα κράτος που να τους προστατεύει στις διεθνείς τους δραστηριότητες και μια χώρα που να είναι το έσχατο καταφύγιο σε ώρα ανάγκης. Έχοντας επιτύχει διεθνή κοινωνική αναγνώριση και έχοντας αποκτήσει διεθνική, ενίοτε κοσμοπολίτικη νοοτροπία, αισθάνονται και την μεγαλύτερη ντροπή για μια Ελλάδα ταπεινωμένη, φτωχή και διεφθαρμένη.

Γ.Β. Δερτιλής, Ιστορία του ελληνικού κράτους, 1830-1920,
γ' έκδοση (βελτιωμένη), Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2005, τόμ. Β', σ. 867.

 

β. Στη νεοελληνική ιστορία, ο Βενιζελισμός αντιπροσωπεύει την πιο φιλόδοξη, δυναμική και ολοκληρωμένη προσπάθεια καθολικού αστικού εκσυγχρονισμού. Αντιπροσωπεύει επίσης την προσπάθεια που έφτασε πιο κοντά στην επιτυχία. [... ] Πέρα και πίσω από το χάρισμα του ηγέτη του, η ανεπανάληπτη δυναμική του Βενιζελισμού πηγάζει από έναν εξίσου ανεπανάληπτο συνδυασμό αστικού εθνικισμού και αστικού εκσυγχρονισμού, σε αδιάσπαστη και διαλεκτική ενότητα. Από την πρώτη στιγμή, το 1910, ο εκσυγχρονισμός τέθηκε στην υπηρεσία της εθνικής ολοκλήρωσης. [... ] Έτσι, κατά την πρώτη ηρωική περίοδο του Βενιζελισμού (1910-1920), ο αστικός εκσυγχρονισμός συναρθρώθηκε με τον αλυτρωτισμό, με ιδεολογικό επιστέγασμα τη Μεγάλη Ιδέα.

Γ.Θ. Μαυρογορδάτος, «Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός»,
Γ.Θ. Μαυρογορδάτος, Χ.Χ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός,
β' έκδοση, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1992, σ. 9-10.

 

up

 



Η περίοδος 1897-1922 στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού εικ.